DANO mapol i kabedo mogo i kunyango me Afrika gingeyo carolok man, dok bene rwatte ki kit ma dano mapol ma i twok lobo lung giwinyo kwede. In bene tika itamo kumeno ma lubbe ki deno cente ki bot laremi nyo ki ka mukene? Kadi bed ni i kine mukene deno cente twero nen calo gin maber, ento tika meno obedo tam maber? Pekki ango ma bino pi deno cente?

Carolok Swahili mukene tito peko ma bino macalo adwogi me deno cente. Carolok meno waco ni: “Den keto lirem woko.” Ki lok ada, deno cente romo balo lirem woko. Kadi bed ni wagoyo pulan maber adada nyo watye ki cwiny matir, jami pol kare pe timme kit ma watamo kwede. Me labolle, ka kare okato ma pe iculo banya, man twero cwero cwiny ngat ma omiyo-ni. Macalo adwogine, wat ma i kin ngat ma omiyo cente-ni ki ngat ma odeno-ni twero balle woko​—kadi wa wat ma tye i kin jo me ot. Kit macalo gamo lon romo kelo rucurucu-ni, pe myero water calo yo me cobo peko me cente ma watye iye, nikwanyo ka gin mo mukene me atima dong pe.

Deno cente bene twero keto wat pa ngat moni ki Lubanga ka mading. I yo ma nining? Mukwongo, Baibul waco ni ngat ma kite rac aye kwero culo banyane akaka. (Jabuli 37:21) Baibul bene waco ka maleng ni “ngat ma deno lim bedo opii pa won lim.” (Carolok 22:7) Ngat ma odeno cente myero otute matek me nenone ni eculo cente ducu pa won lim. Ocol mukene bene giwaco ni: “Ka ideno tyen ngat moni, ci ibicito ka ma en mito.” Man te lokke ni ngat ma tye ki banya pe tye agonya me timo gin ma iye mito.

Pi meno, omyero kiter culo banya calo gin ma pire tek. Ka pe kiculo, man twero nyayo pekki mapol. Bedo ki banya mapol keli arem cwiny, pe inino i dyewor, itiyo makato keroni, kelo daa i kin laco ki dako dok keto keny, kiteri i kot nyo kitweyi i buc. Ryeko tye i lok ma i Jo Roma 13:8, ma wacci: “Pe wubed ki banya pa ngat mo i komwu. Ento wubed ki banya me marre kekenwu.”

Ma lubbe ki gin ma dong waneno-ni, bedo me ryeko ka pe wangwete ata ka deno cente. Penye kekeni ni: Tika ada mitte ni aden cente? Tika imito deno cente me konyo kor biacara-ni wek igwok jo me odi? Onyo kece itye ki cwiny me woro, gwok nyo me kwo i rwom ma lamal? Pol kare, bedo ber ka watye ki jami manok ma ka bedo ki banya.

Ki lok ada, i kine mukene peko twero ngolle atura dok pe tye yo mo mukene me cobone kono do deno cente. Kadi bed kumeno, ka ce ngat moni odeno cente, en myero onyut ni egenne. Watwero bedo jo ma genne nining?

Mukwongo, pe myero waden cente ki bot ngat moni pienni en nen calo tye ki cente nyo jami mapol. Pe myero watam ni ka ngat moni cinge dyak, ci kadi ningo en myero okonywa ki cente. Ki bene, pe myero watam ni pe mitte ni wabed lugen bot ngat ma kit meno. Pe iwek nyeko omaki i kom jo ma nen calo lulonyo.​—Carolok 28:22.

Ingeye, tute matek me nenone ni iculo banyani, dok myero itim meno cutcut. Ka ce lami cente-ni pe otitti awene ma myero icul iye centene, in aye myero ititte dok bene gwok cikkeni. Bedo ber ka wuketo cingwu i waraga wek pe dok lok mo obin i anyim. (Jeremia 32:9, 10) Ka twere, in kikomi aye myero idwok cente ma ideno-ni wek ipwoye. Ka ce iyelle matek me culone, man weko wat ma i kin in ki jo mukene bedo maber. I Pwony ma Yecu omiyo i Wi Got, en owaco ni: ‘Weku lokwu ni Eyo obed eyo ki Pe obed ni pe.’ (Matayo 5:37) Medo i kom meno, wi myero opo i kom Cik ma en omiyo ma lubbe ki kit ma myero water kwede ki jo mukene: “Kit gin ducu ma wumito ni dano gutim botwu, wun bene wutim botgi kit meno.”​—Matayo 7:12.

Baibul tye ki cik ma iye lac ma twero konyowa me lweny ki miti me deno cente. Cik man wacci: “Labongo akalakala, mot mapol bino pi lworo Lubanga kacel ki bedo ma wayeng ki jami ma watye kwede.” (1 Temceo 6:6, NW) Ki lok ada, ka ce ngat moni bedo ma oyeng ki jami ma en tye kwede, man bimiyo en weyo pekki mapol ma bino pi deno cente. Tye kono ni pe yot me bedo ma nongo iyeng i lobo man ma cuko cwiny dano me cobo mitigi cutcut. Meno aye gin mumiyo pire tek me “lworo Lubanga.” I yo ango?

Nen kong labol pa luot mo acel i lobo Asia. I kare ma pud gitino, onongo gimito bedo ki ot ma megi calo jo mukene-ni. Pi meno, gin gumoko tamgi me wilo ot kun gitiyo ki cente ma gukano ki ma gudeno ki i benki ki dok bot wadigi. Ento, i nge kare manok gin gucako nongo ni tek adada me culo banyagi. Gunongo tic mukene ma gitiyo dyeceng lung, dok man ominigi cawa manok me bedo kacel ki lutinogi. Cware owaco ni “Par, arem cwiny, ki dong bedo ma pe anino onongo tye calo got mo ma pek i wiya. Man onongo obwoya woko.”

Lacen, wigi opo i kom lok ma kicoyo i 1 Temceo 6:6 ci gumoko tamgi me cato otgi. Otero mwaki aryo me culo banyagi. Pwony ango ma luot man gunongo ki i gin ma otimme i komgi-ni? Gin guwaco ni, “Ka waneno jami me kom kit ma Lubanga neno kwede, man bigwokowa.”

Dano mapol gingeyo carolok Swahili ma kiloko iye malo-ni. Ento meno pe ogengo dano ki deno cente. Ma lubbe ki cik ma igi lac ma wanenogi-ni, tika pe bedo me ryeko ka kong itamo matut i kom lapeny ni, Tika Myero Aden Cente?