Mo susu huɛ bɔmi nɛ mi wa wawɛɛ nɛ ngɛ hawi * nɛ a je a he ɔ a kpɛti ɔ he nɛ o hyɛ. Huɛ bɔmi gbagbanii ko ngɛ a kpɛti. Nancy Segal nɛ e ji hayo nɛ e hyɛɛ ní tsumi he nɛ ji Twin Studies Center nɔ ɔ tsɔɔ nya kaa, hawi komɛ ngɛ nɛ “ke a kɛ a sibi ngɛ ní sɛɛe nɛ nɔ kake de nɔ́ ko nɛ e tsɔɔ we mi fitsofitso po ɔ, e nyɛmi ɔ nyɛɔ nuɔ lɛ sisi saminya.” Yo ko nɛ e ji hayo ɔ tsɔɔ huɛ bɔmi nɛ ngɛ e kɛ e nyɛmiyo hayo a kpɛti ɔ mi ke: “Wa le nɔ́ tsuaa nɔ́ nɛ kɔɔ wa sibi he.”

Mɛni haa nɛ a nyɛɔ nuɔ a sibi sisi jã a? Níhi a mi hlami tsɔɔ kaa he nɛ a hi kɛ wa, kɛ bɔ nɛ a fɔli ɔmɛ tsɔse mɛ ha a ma nyɛ ma ha nɛ e ba jã. Jehanɛ hu ɔ, a tsɔɔ kaa nɔ́ titli nɛ haa nɛ e baa jã a ji kaa mɛ ni enyɔ ɔmɛ tsuo a je muɔloku kake mi.

SUSU HE NƐ O HYƐ: Wa Bɔlɔ ɔ le wa kpɛti nɔ tsuaa nɔ saminya pe nɔ fɛɛ nɔ, nɛ e le wa he nɔ́ fɛɛ nɔ́ fitsofitso. David nɛ e ji la polɔ ɔ de ke: ‘O puɛ mi ngɛ ye nyɛ muklii mi tɔɔ. Benɛ a ngɛ mi puɛe ngɛ laami mi ɔ, i fɔɔ si paa ngɛ o hɛ mi. Benɛ a ná we nɛ a fɔ mi lolo po ɔ, a ngma ye he ní tsuo ngɛ o womi ɔ mi momo.’ (La 139:13, 15, 16) Ngɛ anɔkuale mi ɔ, Mawu pɛ nɛ e le bɔ nɛ wa nɔmlɔ tso ɔ ngɛ ha tutuutu, se pi lɔ ɔ pɛ, e le níhi tsuo nɛ ya nɔ ngɛ wa si himi mi kɛ bɔ nɛ a ná wa ní peepee nɔ he wami ha. Akɛnɛ Mawu le wɔ ngɛ blɔ klɛdɛɛ nɛ ɔ nɔ he je ɔ, wa ngɛ nɔ mi mami kaa e nuɔ wɔ sisi ngɛ blɔ tsuaa blɔ nɔ.

David sɔle ke: ‘Yehowa, o hyɛ ye mi tsuo, nɛ o le bɔ nɛ i ngɛ. Ye si himi, kɛ ye si temi tsuo o le, ye yi mi tomi tsuo pɛpɛɛpɛ, o le momo. Loko ma pa ye nya mi ke ma de nɔ́ ko ɔ, mo Yehowa, o le lɛ tsuo momo.’ (La 139:1, 2, 4) Jehanɛ se hu ɔ, Yehowa le bɔ nɛ e peeɔ wɔ ha ngɛ níhi a he, nɛ e “le wa susumi ɔmɛ” tsuo hulɔ. (1 Kronika 28:9; 1 Samuel 16:6, 7) Mɛni ngmami nɛ ɔmɛ tsɔɔ wɔ ngɛ Mawu he?

Eko ɔ, wa be nyɛe ma tu wa susumi kɛ bɔ nɛ e ngɛ wɔ pee ha tutuutu ɔ he munyu ngɛ sɔlemi mi. Se pi nɔ́ nɛ wa ngɛ pee ɔ pɛ nɛ wa Bɔlɔ ɔ hyɛɔ, mohu ɔ, e le nɔ́ he je nɛ wa ngɛ jã pee. Jehanɛ se hu ɔ, ke wa si fɔfɔɛ ha we nɛ waa pee ní kpakpahi nɛ wa suɔ kaa wa maa pee ɔ po ɔ, e nuɔ wɔ sisi. Ngɛ anɔkuale mi ɔ, akɛnɛ Mawu ngɔ suɔmi kɛ wo wa tsui mi he je ɔ, e suɔ nɛ e to ní kpakpahi nɛ wa suɔ kaa wa maa pee ɔ he hɛ.​—1 Yohane 4:7-10.

 Ngmami ɔmɛ haa wɔ nɔ mi mami

• “Ejakaa Yehowa hɛ ngmɛ ngɛ dali a he, nɛ e tue nuɔ a pɛɛ kpami nɛ mi wa a.”​—1 PETRO 3:12.

• Mawu wo si ke: “Ma tsɔɔ mo blɔ nɛ o nyɛɛ nɔ. Ma tsɔɔ mo ní, nɛ ma wo mo ga.”—LA 32:8.

Ke wa le kaa Mawu nuɔ si fɔfɔɛhi nɛ wa ngɛ mi, kɛ bɔ nɛ e peeɔ wɔ ha a sisi ɔ, anɛ, e maa ye bua wɔ konɛ wa nyɛ nɛ waa da nyagbahi a nya lo? Mo susu nɔ́ nɛ ba Anna, nɛ e je Nigeria nɔ ɔ he nɛ o hyɛ. E de ke: “Si fɔfɔɛ nɛ i ngɛ mi ɔ nya wa wawɛɛ nitsɛ, lɔ ɔ he ɔ, e pee mi kaa e he hia we nɛ ma hi wami mi.” E tsɔɔ nya ke: “I ji yalɔyo, nɛ i ngɛ ye biyo wayoo nɛ e nu hiɔ nɛ ji hydrocephalus (nyu fuu ngɛ e kalegbɔ ɔ mi) ɔ nɔ hyɛe ngɛ hiɔ tsami he. A de mi ke i ná kansa ngɛ ye nyɔ mi, nɛ e maa hia nɛ a gba mi nɛ a ha mi kansa tsopahi, nɛ a kɛ klama ko hu maa hyɛ ye nɔmlɔ tso ɔ mi. Ye bi nɛ i ngɛ e nɔ hyɛe ngɛ hiɔ tsami he ɔ, kɛ si fɔfɔɛ nɛ imi nitsɛ hu i kɛ ngɛ kpee ɔ ha nɛ i hao wawɛɛ.”

Mɛni ye bua Anna nɛ e nyɛ da si fɔfɔɛ nɛ ɔmɛ a nya? E de ke: “I susu ngmami komɛ a he. Kaa nɔ nyɛmi nɔ́ ɔ, Filipi Bi 4:6, 7 ɔ tsɔɔ kaa, ‘Mawu he jɔmi nɛ pã adesa juɛmi tsuo ɔ maa bu nyɛ tsui, kɛ nyɛ juɛmi he.’ Be tsuaa be nɛ ma kai ngmami nɛ ɔ, i nuɔ he kaa huɛ bɔmi nɛ ngɛ i kɛ Yehowa wa kpɛti ɔ mi waa, nɛ e haa nɛ i naa kaa Yehowa le mi pe bɔ nɛ imi nitsɛ i le ye he ɔ. Jehanɛ se hu ɔ, i ná he wami womi kɛ je ye nyɛmimɛ nyumuhi kɛ yihi nɛ i suɔ mɛ nɛ i kɛ mɛ ngɛ Kristofohi asafo ɔ mi ɔ a ngɔ.

“E ngɛ mi kaa ye hiɔ ɔ jɔɛ kulaa mohu lɛɛ, se amlɔ nɛ ɔ, i kɛ ye bi ɔ wa si fɔfɔɛ ɔ hi pe sa a. Akɛnɛ Yehowa piɛɛ wa he he je ɔ, wa ba na kaa e sɛ nɛ wa ná juɛmi nɛ dɛ ke waa kɛ haomihi ngɛ kpee. Yakobo 5:11 ɔ woɔ wɔ he wami. Lejɛ ɔ de ke: ‘Wa buɔ ni nɛmɛ nɛ a fĩ si ɔ kaa a ngɛ bua jɔmi. Nyɛ nu Hiob si fimi ɔ he, nɛ nyɛ na nɔ́ nɛ Yehowa pee kɛ ha lɛ ɔ, kaa Yehowa mi mi hi [Aloo “mi mi sãa lɛ,” sisi ningma] wawɛɛ nɛ e ji mɔbɔ nalɔ.’” Yehowa nu Hiob si fɔfɔɛ ɔ sisi saminya, enɛ ɔ he ɔ, wa ma nyɛ ma ná nɔ mi mami kaa e nuɔ nyagbahi tsuo nɛ waa kɛ kpeɔ ɔ sisi.