Amual ti dungu

Amual tati troquiñ dungu mu

Elias Hutter ka ñi afmatufalchi Biblia ebrew kewün mu

Elias Hutter ka ñi afmatufalchi Biblia ebrew kewün mu

¿PAPELTUAFUYMI Biblia ebrew kewün mu? Femlaymi chi, fey pekelaymi rume chi kiñe Biblia ebrew kewün mu. Welu pichi kimürpufilmi kiñe kim wentru mülekefulu siglo 16 mu, Elias Hutter pingelu, ka ñi epu rulpadunguelchi Biblia ebrew kewün mu, rüfkünu doy falintuafimi tami Biblia.

Elias Hutter choyüngey 1553 tripantu mu, Görlitz mu, fey kiñe pichi waria püllelelu chew ñi trawüken Alemania, Polonia ka Republica Checa famülke mu. Elias chillkatuy kiñeke kewün ñi dungungekeel Oriente Medio mu ti Universidad Luterana Jena mu. Nierpulu 24 tripantu, elfalkünungey ñi kimeltual ebrew kewün Leipzig waria mu. Ayülu am ñi doy küme elkünual ti kimeltun dungu, adkünuy kiñe chillkatuwe Nuremberg mu, fey mu pu chillkatukelu kimürpuafuyngün ebrew, griego, latin ka aleman kewün meli tripantu mu. Feychi antü mu tüfachi chillkatuwe mu müten femngekefuy tüfa.

“ÑI TUTELKALEN TÜFACHI TROKIÑ BIBLIA”

Hutter ñi rulpadunguelchi Biblia tañi wünen pagina 1587 tripantu mu

Fey 1587 tripantu mu, tüfachi wentru entuy ebrew kewün mu ti Antiguo Testamento pingekelu. Tüfachi trokiñ Biblia üytungey Derekh ha-Kodesh, tüfa küpa feypi “Lifngechi rüpü”, entungelu Isaías 35:8 mu. Fente küme adngelu am ti wirin dungu, feypingey “itrofill dungu pengeli ñi tutelkalen tüfachi trokiñ Biblia”. Tüfachi Biblia ngüneduamafuy pu chillkatukelu tañi küme kimürpual engün ebrew kewün, feymu müna falin-ngey llemay.

Tami kimal chumngelu fente falin-ngey Elias ñi dewmaelchi Biblia ebrew kewün mu, ngüneduamnge epu küdawngechi dungu ñi chaftukeel pu chillkatufe ayülu ñi papeltual Biblia ebrew kewün mu. Wüne, ti Biblia wirintukungey kiñe kangechi alfabeto mu ñi kimkenoel pu che. Epu, ti dungu ñi püñamtukungeel ellakonlu ka aflu ñi tuwün ti palabra femkefuy ñi kimfalngenoal tüfa. Kiñe pengelün dungu, ti ebrew dungun נפשׁ (ka wirintukungelu néfesch), tüfa küpa feypi “am”. Ezequiel 18:4 mu, ellakonlu ti palabra püñamtukungey ה (ha), tüfa küpa feypi “feychi”, femngechi trapümkülerpuy ti palabra הנפשׁ (hannéfesch), tüfa ta “feychi am”. Kiñe che newe adümkenolu ti kewün rakiduamafuy ti palabra הנפשׁ (hannéfesch) ñi kiñewkülenon ta נפשׁ (néfesch) mu.

Elias ñi kelluafiel pu chillkatukelu dewmay kiñe adümfalchi dungu ñi nentuwiringeal: kiñeke wirin ebrew kewün mu, tüfa mu ti letra kurülefuy kam re wirilefuy müten. Ñi tuwün ti palabra nentuwiringey kurü letra mu, ka ti dungu ñi püñamtukungeel ellakonlu ka aflu ti palabra nentuwiringey re wirilechi letra mu. Tüfachi dungu kellufi pu chillkatukelu tañi kimtukuafiel ñi tuwün ti palabra ebrew kewün mu, femngechi tañi doy küme adümürpual ti ebrew dungun. Ti Traducción del Nuevo Mundo de las Santas Escrituras (con referencias) ka femngechi femi tati kimal dungu mu. Ñi tuwün ti palabra kurüley, welu fill dungu ñi püñamtukungeel ellakonlu ka aflu ti palabra kurülelay. Ti adentun wenulelu pengeli ti letra mülelu Ezequiel 18:4 mew Elias ñi Biblia ebrew kewün mu ka tati Biblia con referencias ti kimal dungu mu.

TI “NUEVO TESTAMENTO” RULPADUNGUNGEY EBREW KEWÜN MU

Elias Hutter ka entuy 12 kewün dungu mu ti Nuevo Testamento pingekelu. Tüfa entungey Nuremberg mu, 1599 tripantu mew, fey üytungekey Políglota de Núremberg. Feychi Biblia mu, Elias ayüfuy ñi wirintukual ti Griego Wirintukun rulpadungungelu ebrew kewün mu. Welu feypi ñi mülenon kiñe küme rulpadunguelchi Biblia ebrew kewün mu, fey eluwkülefule rume “ñi fütra kullial kütu tañi ngillayal”. * Feymu eluwi tañi rulpadungual ti Nuevo Testamento ebrew kewün mu. Fentekünulu am kakelu küdaw, ¡Elias dewelkay ñi rulpadungun kiñe tripantu mu müten!

Tati Griego Wirintukun rulpadungulu Elias Hutter ta ebrew kewün mu, ¿sakifalngepey may? 1891 tripantu mu, ti kim wentru Franz Delitzsch adümuwkelu ebrew kewün mu, feypi: “[Hutter] tañi rulpadungun ebrew kewün mu pengeli ñi doy kimkeel ti kewün kakelu kristiano mu, fey fantepu mu petu ngüneduamfali, fill rupa kidu küme dullilu am chumngechi ñi rulpadungual”.

FALINTUFALI FENTREN TRIPANTU MU

Elias ülmenuwlay tañi küdaw mu, pu che müte ngillanolu am tañi rulpadunguelchi Biblia. Welu tañi küme küdaw falintufali fentren tripantu mu. Kiñe pengelün dungu, Elias Hutter ñi rulpadunguelchi Nuevo Testamento ebrew kewün mu ngüneduameyew ka wiño nentuwirieyew William Robertson 1661 tripantu mu ka Richard Caddick 1798 tripantu mu. Kuyfi griego kewün mu, Elias küdawlu ti feypin Kýrios (Ñidol) ka Theós (Ngünechen) rulpadunguy “Jewba” (יהוה, JHVH) ti texto entungelu ti Ebrew Wirintukun mu kam rakiduamlu ñi üytungeel ta Jewba. Fentren rulpadunguelchi Nuevo Testamento entuñmafingün Chaw Dios tañi üy, welu Hutter tañi küdaw wüli kimfalngechi dungu ñi wiño tukulelngetual Chaw Ngünechen ñi üy Griego Wirintukun mu, feymu ngüneduamfali tüfa.

Ka adkintulmi Chaw Ngünechen ñi üy, Jewba, ti Griego Wirintukun mu rakiduamtukunge Elias Hutter ñi küdaw ka ñi afmatufalchi Biblia ebrew kewün mu.

^ parr. 9 Rüfkünu, kakelu adümuwngechi che ka rulpadunguyngün ebrew kewün mu ti Nuevo Testamento. Kiñe tüfa Simon Atoumanos, kiñe religioso 1360 tripantu püle. Ka femngechi femi 1565 tripantu püle, Oswald Schreckenfuchs, kiñe kim wentru Alemania tuwün-ngelu. Welu tañi küdaw engu turpu entungelay ka fantepu mu kimngelay chew ñi mülen.