1. Inyuki ngim bôt i kôli i kôs lipém, kii di ga tehe ki munu yigil ini?

I TI ngim mut lipém i nkobla le di bôñgôô nye i nya i tôbôtôbô, di yoñok ngéda ni nye. Di kôli bem le i bôt di nti lipém, ba boñ mam ma ntinde bés i ti bo lipém, tole ba bana tel tole mbegee i tôbôtôbô. Jon, di nla badba le: Bonjee di nlama ti lipém ni inyuki ba kôli ni jo?

2, 3. (a) Inyuki Yéhôva nyen a kôli téntén ni lipém? (Béñge titii i bibôdle.) (b) Ikété kaat Masoola 5:13 njee a yé Man Ntômba, ni inyuki a kôli le di ti nye lipém?

² Kiki kaat Masoola 5:13 i nkal, “Nu a yii yééne ane, yak ni Man Ntômba” ba kôli toi ni lipém. Di nyimbe njom yada i pes 4 i nlélém kaat Bibel i i mboñ le Yéhôva a kôli ni lipém. Bihégél bi mbuu bi lipém bi mbédés makiñ inyu bégés Yéhôva, “Nu a yii yéene ane, Nye ki nyen a niñ boga ni boga.” Bi nkal le: “We, a Nwet wés ni Nyambe wés, wen u kôli ni lipém ni bibégés, ni lipémba; inyule wen u hek gwom gwobisôna, inyu sômbôl yoñ ki nyen bi bane, bi héga ki.”​—Masoola 4:9-11.

 ³ Yésu Kristô nyen a yé Man Ntômba, “Man Ntômba Nyambe, nu a nhéa béba i nkoñ ’isi.” (Yôhanes 1:29) Bibel i nkal bés le a nyôgi i ngii bikiñe gwobisôna bi len ni bi yaani. I ntoñol le: “Kiñe i bikiñe, Nwet nu bet, nyetama nyen a nwo bé, a yiine ikété mapubi, mut a nla bé kôôge bebe. Mut nye ki nye a ntehge bé nye, a nla bé ki to tehe.” (1 Timôtéô 6:14-16) Ni mbale, numbe kiñe a bi neebe ti niñ yé kiki binoñ inyu bibéba gwés? Baa hala a ntinde bé bés i at makiñ més ni ma didun di didun di biañgel inyu kal le: “Man Ntômba nu a nôla a kôli i kôs lipémba, ni lingwañ, ni pék, ni ngui, ni bibégés, ni lipém, ni masoda.”​—Masoola 5:12.

4. Inyuki di yé nyéksaga i ti Yéhôva bo Yésu lipém?

⁴ Di yé nyéksaga i ti Yéhôva bo Yésu lipém. Ibale di nti bé bo jo, di ga kôs bé niñ boga. I bibañga bi Yésu di nkoba ikété kaat Yôhanes 5:22, 23 bi nhôla bés i tehe loñge le: “Tata a mpémhene bé mut mbagi, ndi a ti Man mbagi yosôna, le ndi bobasôna ba ti Man lipém kiki ba nti Isañ lipém. Nu a nti bé Man lipém, wee a nti bé Isañ nu a om nye lipém.”​—Añ Tjémbi 2:11, 12.

5. Inyuki di nlama ti bôt bobasôna hihéga hi lipém?

⁵ Bôt ba binam ba bi héga “i ôñgba i Nyambe.” (Bibôdle 1:27) Jon, ngandak ikété yap i nla unda le ba gwé bilem bi Djob, hiki wada wap i jé likala. Bôt ba binam ba gwé ngap i undna gwéha, loñgeñem ni konangoo. Bôt ba binam ba bi gwééna ngap i nôgda le yom ba yé boñ i téé, tole i téé bé. (Rôma 2:14, 15) Mam malam ni ma ma yé mapubi ma mbéna ôt ngandak bôt. Bôt ba mbéna gwés niñ ikété nsañ ni bôt bape. To ba ngwés to ba ngwés bé, bôt ba binam ba mbéna kôna bilem bi Djob i ngim likala. Inyu hala nyen yak bo ba kôli ni ngim hihéga hi lipém jés.​—Tjémbi 8:6.

6, 7. Inyu jam li ti bôt ba binam lipém, lelaa Mbôgi Yéhôva i ñunda le i yé mahéñha ni bôt bape?

⁶ Di nlama bana litehge li kôli inyu yi himbe hihéga hi lipém di nlama ti bôt bape. Mbuu nkoñ isi u Satan u nyumus libim li bôt ba binam. Jon bôt ba mbéna bégés ngim bôda ni bôlôm kiki mop, ilole ba yi le lipém li ba nti bo li nlama bana nwaa. Inyu yap, baéga bibase, bôt ba m’bô, bôt ba mintuk, bôt ba sinima ni mintôô mi bôt mimpe mi yéne bo kiki bôt ba ba nlel bana bape huum! Boñge ba wanda ni mimañ mi bôt ba mbéna yoñ bo kiki ndémbél yap. Inyu hala nyen ba nkôna maboñok map, mahabga map, tole bilem gwap.

⁷ Bañga bikristen i ntjél bana i nya nkoda litehge u, inyu jam li ti bôt lipém. Kristô a yé mpom mut binam u u bi niñ hana isi nu di nla yoñ kiki ndémbél i peles. (1 Pétrô 2:21) Djob a ta bé le a ba maséé ibale di nti bôt ba binam lipém li li kôli bé ni bo. Di nlama tééda mahoñol bini biniigana le: “Bobasôna ba bi boñ béba, ba hañ ki ni lipém li Nyambe.” (Rôma 3:23)  Ntiik, mut binam nye ki nye a kôli bé ni lipém li li yé li Djob.

8, 9. (a) Lelaa Mbôgi Yéhôva i ntehe bôt ba ngomin? (b) I pam limbe likala di kôli i nit bôt ba ngomin?

⁸ Bi len bini, ngim bôt i gwé kunde i ngii bape. Bôt ba ngomin ba nlama yoñ bitelbene le oda i ba, ba ti ki i bôt ba yé i si yap mam ma mbéda bo. Hala a nlona bôt bobasôna bisai. Jon, ñôma Paul a bi béhe bikristen le bi tehe bôt ba ngomin kiki “baane ba kéhi ngii” yap, bi nlama ki suhus bomede i si yap. A kal bo le: “Sula ni bobasôna minsul nwap: mut a kôli yoñ tas; . . . yak nu a kôli kôs lipém, tin-ga nye jo.”​—Rôma 13:1, 7.

⁹ Mbôgi Yéhôva i yé bebee i ti bôt ba ngomin lipém, yak i ngéda mbén ni lem i loñ bi mbat bo le ba boñ hala. Di nit bo mu kii ba nyônôs nson wap. I yé ntiik le Bibel i ntéé bés nwaa mu lipém di nti bo, ni nit di nit bo. Di nla bé lel nwaa u kayéle di ndogbene Djob, tole di bôk mbén i yén haa ni mam ma nkoñ isi.​—Añ 1 Pétrô 2:13-17.

10. Imbe Ndémbél bagwélél ba Yéhôva ba ngéda kôba ba bi yigle bés mu maada map ni biane, ni bôt ba ngomin?

¹⁰ Bagwélél ba Yéhôva ba ngéda kôba ba bi yigle bés ndémbél di nlama noñ mu maada map ni biane, ni bôt ba ngomin. Ngéda énél i Lôk Rôma i bi ti oda le bôt ba ke i ha môl map i kaat, Yôsef bo Maria ba bi ke. Ba bi ke liké letee ni i Bétléhém, tolakii Maria a bé bebee ni gwal man wé nu bisu. (Lukas 2:1-5) Mbus, ngéda ba bi ôm Paul nsohi le a mboñ béba, ni lipém jolisôna, a bi sôñ nyemede, a ti Kiñe Hérôdé Agripa lipém, yak ni Féstô nu a ba ngomin Rôma i Yudéa.​—Minson mi baôma 25:1-12; 26:1-3.

11, 12. (a) Inyuki lipém di ti bôt ba ngomin li yé maselna ni lipém di nti baéga bibase? (b) Mambe matam malam Mbôgi Yéhôva yada i loñ Ôstrélia i bi kôs ngéda i bi ti mut m’bô lipém?

¹¹ Ndi Mbôgi Yéhôva i ntjél ti baéga bibase lipém li li nlôôha, tolakii ba yé ba mbat jo. Kwéha base i niiga bé maliga inyu Djob, ba heñlak biniigana bi Bañga yé. Di nti baéga ba bibase lipém li kôli ni bôt ba binam bobasôna, ndi ha lipém li tôbôtôbô bé. Di mbigda le Yésu a bi yelel bo ngéda a bé hana isi, a kal le ba bé bôt ba bihéñba ni baéga ba ndim. (Matéô 23:23, 24) Mahéñha ni hala, lipém di mbéna ti bôt ba ngomin li nla num matam malam ma di bemek bé.

¹² Léôpôld Engleitner a bé Mbôgi Yéhôva yada i i bé makénd ngandak i likalô. A bé man Ôstrélia nu bisônda bi Jaman bi bi gwel, bi ep nye i mok mi Buchenwald. Mut mbén nkeñi le Heinrich Gleisner a bé mut mok wada mu nlélém mashin ni mankéé Léôpôld. A bé mut m’bô i loñ Ôstrélia. Ndi bisônda bi Jaman bi bé gwés bé nye. Lisañ jada, ngéda ba bé ke i mok, mankéé Engleitner a bi toñle nye mam a bé hémle ni lipém, a emble ki nye loñge loñge. Mbus gwét bi ntôla bi nyônôs biba, i mut m’bô nunu le Gleisner a bi gwélél tel yé inyu hôla Mbôgi Yéhôva i Ôstrélia ngandak ngélé. Ni nla hoñol bisai bipe di bi kôs ngéda Mbôgi Yéhôva yada i bi ti bôt ba ngomin lipém li Bibel i mbat le bikristen bi ti bo.

13. Bonje ba kôli ki téntén ni lipém, ni inyuki?

¹³ Bôt ba gwé nlélém hémle ni bés yak bo ba kôli toi ni lipém. Hala a yé mbale téntén inyu mimañ mi mi ñéga bés. (Añ 1 Timôtéô 5:17.) Di nti bilôk bikéé bi lipém ibabé i béñge loñ yap, ibabé i béñge suklu ba bi boñ, ni ibabé i yi too ba yé liyep tole lingwañ. Bibel i nkal le ba yé “bôt makébla”, ba bak ki bitelbene bi tôbôtôbô Djob a nyoñ inyu tôñ litén jé. (Efésô 4:8) Mu nsoñgi wap di gwé mimañ mi likoda, bagwélél ba makiiña, bilôk bikéé bi bi ñéga Hikuu hi loñ, ni i bet ba yé i Juu li Bakena ntôñ. Bilôk bikéé gwés bi bôda ni bi bôlôm bi hiai bisu bi bé ti i bet ba bé éga bo njôôñ lipém, yak bés di nlama boñ nlélém i len ini. I yé maliga le di mbégés bé bôt ba ñéga likoda kiki mop, to yoñ bo kiki biañgel ngéda ba yé bés i pañ. Ndi di nti bo lipém inyu nson nkeñi ba nsal, lôñni suhulnyu yap.​—Añ 2 Korintô 1:24; Masoola 19:10.

14, 15. Mambe maselna ma yé ipôla batat bémba ba makoda ma Mbôgi Yéhôva ni baéga bibase?

¹⁴ Nya mimañ i, i yé batat bémba ba ba gwé suhulnyu. Inyu unda suhulnyu yap, ba ntjél le ba tehe bo kiki bôt ba ba nlel bana bape huum! Mu jam li nyen ba ñunda le ba yé maselna ni baéga bibase ba len ini, ni ba hiai bisu, ba Yésu a kal le: “Ba ngwés homa bisu mangand, ni biyééne bi bisu mandap ma mitin, ni mayéga bibôm.”​—Matéô 23:6, 7.

¹⁵ Bañga batat mintômba i pes mbuu ba nôgôl bibañga bi Yésu bini ni suhulnyu: “Ndi bé ni séblana bañ le Rabi; inyule wada nyen a yé malét nan, bé bobasôna ni yé lisañ li bôt. Ni sébél bañ ki mut hana isi le isoñ nan, inyule wada nyen a yé Isoñ nan, nu a yé ngii. Ni séblana bañ le baéga, inyule wada nyen a yé ñéga nan, le Kristô. Ndi nu a nloo ikété nan, nyen a ba nlimil nan. Tonje a mbédés nyemede a’ suhlana, tonje ki a nsuhus nyemede a’ bédhana.” (Matéô 23:8-12) Ni nla ni nok inyuki mimañ mi makoda ikété nkoñ isi mi nkôs gwéha ni lipém bi bilôk bikéé.

16. Inyuki di nlama ke ni bisu i boñ biliya i nok ni bii i bisélél i jam Bibel i nkal inyu jam li ti bôt bape lipém?

¹⁶ I yé mbale le i nsômla bés ngéda  inyu bana litehge li kôli inyu yi lelaa ni njee di ti lipém. Hala a bé nlélém inyu bikristen bi hiai bisu. (Minson mi baôma 10:22-26; 3 Yôhanes 9, 10) Ndi biliya di nla boñ inyu bii maéba ma Bibel ma i bisélél, bi yé nseñ. I bana litehge li kôli mu jam li, li nlona bés ngandak bisai.

17. Umbe nseñ di nla bana i ti bôt ba gwé kunde i ngii yés lipém?

¹⁷ Mu kiki di nke ni bisu i ti bôt ba ngomin lipém, i nla pam le ba sôñ kunde yés i téé likalô ibabé le bôt ba tééñga bés. Ngim mangéda, hala a mboñ le bôt ba béñge nson wés kiki jam lilam. Nano a yé jôga li ñwii le, Bergit, nu a yé nsañal i Jaman, a bi ke i mapémél ma suklu ma ngond yé. Balét ba bi kal Bergit le ba yé maséé i sal ni bon ba Mbôgi Yéhôva ibôdôl behee. Ba bi kal le hala a yé le a ba jam li wonyu ibale ba nhañ Mbôgi Yéhôva i suklu yap. Bergit a bi timbhe le: “Di niiga bon bés i bana maboñok ma ma nkiha ni Bibel, kiki bo i ti balét bap lipém.” Malét wada a kal le: “Ibale boñge bobasôna ba bak kiki banan, ki i niiga i yé le i ba kiki paradis.” I mbus ngandak sonde, malét wada a bi ke likoda li ndôn i Leipzig.

18, 19. Inyuki i ti mimañ lipém li kôli li ta bé jam li minjôha?

¹⁸ Matiñ di nléba ikété Bañga i Djob ma nla hôla bés i yi lelaa di ti mimañ mi likoda lipém li kôli. (Añ Lôk Héber 13:7, 17.) Di nla ti bo bibégés inyu nson nkeñi ba mboñ, di boñ ki biliya inyu nit bitelbene ba nyoñ, di nlama ki boñ hala. Biliya gwés bi, bi ga hôla bo i ke ni bisu i boñ nson wap ni maséé. Ndi hala a nkobla bé le ibale mañ u “nyiba ngandak” ikété likoda, wee di nlama nigle hiki jam a mboñ kiki bo haba wé, tole bieñg gwé, hop wé, ni nkwel wé. Ibale di gwé i lem i, i nla nene we di noñ mut binam ilole di noñ Kristô. Di nlama bé hôya le yak nye a yé kwéha mut.

¹⁹ Ngéda di nti mimañ lipém li kôli, di yoñok matat le di bégés bañ bo iloo kiki i nsômbla, di nhôla bo. Ni imbe njel? Di nhôla bo i keñgle lem i yila ngôk, i hoñol to ndék le ba nlel bana bape tole i hoñol le i mam ba mboñ ma téé hiki ngéda.

20. Lelaa i ti bôt bape lipém i nhôla bésbomede?

²⁰ I ti bape lipém li nhôla bés i keñgle lem i yéñ ndigi yéñe yés bés botama, i nhôla ki bés i tééda libak jés li suhulnyu ngéda bôt ba mbégés bés. Hala a nhôla ki bés i tééda nlélém litehge ni ntôñ u Yéhôva u u ntjél ti mut nye ki nye lipém li nlôôha, too a yé Mbôgi Yéhôva to a ta bé. Hala a yé yak njel pék, inyule di ga baage bé ibale mut nu di tinak lipém a wéha bés nyuu.

21. Kii i yé njom i nlôôha ba nseñ i i ntinde bés i ti lipém i bet ba kôli ni jo?

²¹ I ngii mam momasôna, ngéda di nti lipém i bet ba kôli ni jo, di nkônha ñem u Djob maséé. Ha ngéda i, di mboñ i jam a mbémél bés, di téédaga ki ndéñbe yés i pañ yé. Hala a ga hôla nye i timbhe nu a yahal nye. (Bingéngén 27:11) Nkoñ isi u yé nyonok ni bôt ba ba gwé bé litehge li kôli inyu jam li ti bape lipém. Di nlôôha ti mayéga inyule di nyi lelaa di ti Yéhôva lipém.