Kɔ i nun ndɛ'n su trele

KOSAN NGA GBANFLƐN NIN TALUA’M BE USA BE’N

?Sɛ min wiengu suklu ba’m be kle min yalɛ’n, ngue yɛ n kwla yo-ɔ?

?Sɛ min wiengu suklu ba’m be kle min yalɛ’n, ngue yɛ n kwla yo-ɔ?

 Gbanflɛn annzɛ talua wie’m be kle be wiengu suklu ba’m be yalɛ tɛtɛ kpa. Nán aɔwi ndɛ-ɔ. I sɔ yɛ sran wie’m be wunnin i Angle’m be mɛn’n nun lɔ-ɔ. Be kɛnnin i be televiziɔn nin zronali’m be nun kɛ gbanflɛn nin talua kpanngban kpa be kunnin be wun. Sa nga ti yɛ be yoli sɔ’n, be nun kun yɛle kɛ be wiengu gbanflɛn annzɛ talua’m be kleli be yalɛ tɛtɛ kpa.

 ?Wafa sɛ yɛ ba sɔ’m be kle be wiengu’m be yalɛ-ɔ?

 Yalɛ klelɛ sɔ’n, nɛ́n i ngunmin yɛle sran’n i like yaya yolɛ’n. I wafawafa’n sɔnnin. Be nun wie mun yɛ:

  •   Be kan sran wun ndɛ tɛtɛ. Be flɛ talua kun kɛ Selinin, ɔ le afuɛ ablaɔn (20). Ɔ seli kɛ: “Talua’m be nuan nun ndɛ’n yo ya kpa. Min wla kwlá fiman nzowa nga be kpɛli min nin ndɛ uflɛ wie mun ekun mɔ be kannin’n be su. Ndɛ nga be kannin’n ti’n, m’an buman min wun sran kun. Ɔ yoli min kɛ min ndɛ loman sran fi sa. Sɛ ɔ ti kɛ be boli min acɔliɛ bɔbɔ’n, nn ɔ flunman.”

  •   Be yo maan sran’n trɛn i liɛ ngunmin. Be flɛ talua kun kɛ Ali, ɔ le afuɛ blu-nin-mɔcuɛ (18). Ɔ seli kɛ: “Min wiengu suklu ba’m be wanndili min. Kɛ mindi su e kɔ aliɛ dilɛ’n, be manman min atin kɛ n tran be wun lɛ. Ɔ maan afuɛ sɔ’n nun’n, n kunngba yɛ n tran n di like-ɔ. Yɛ n sun sa ɔ wieman.”

  •   Be saci sran’n i wun ɛntɛnɛti su. Be flɛ gbanflɛn kun kɛ Daniɛli, ɔ le afuɛ blu-nin-nnan (14). Ɔ seli kɛ: “Sran i yalɛ klelɛ ɛntɛnɛti su’n, ɔ timan kekle kaan sa. A kwla tintin ɔɔdinatɛli nun ninnge wie’m be su kpɛkun sran kun i dunman w’a saci mlɔnmlɔnmlɔn. Nán ndɛ blɔlɛ-ɔ. I sɔ’n kwla ju sakpa!” Sran wie’m be liɛ’n, pɔɔtablu yɛ be fa yo sɔ-ɔ. Yɛle kɛ be fa sran wie i foto m’ɔ klo kɛ ɔ ka nvialiɛ nun’n annzɛ i su ndɛ wie mun be fa tru.

 ?Ngue ti yɛ be yo sɔ-ɔ?

 Sa nga ti yɛ be yo sɔ’n, be nun wie mun yɛ:

  •   Be yoli be sɔ wie laa. Gbanflɛn kun mɔ be flɛ i Antonio’n seli kɛ: “Min wiengu suklu ba’m be kleli min yalɛ dan. Ɔ maan n seli min wun kɛ sɛ n yo kɛ be sa’n, bé kló min sa. I sɔ’n ti’n, n kusu n ma boli sran’m be yalɛ klelɛ bo wie. Sanngɛ i sin’n, n wunnin i kɛ nán like kpa yɛ n yoli-ɔ.”

  •   B’a kleman be ajalɛ kpa. Be flɛ bian kun kɛ Jei Makigro. Ɔ klɛli i fluwa kun nun kɛ: ‘Blɛ sunman’n, sa nga ti yɛ gbanflɛn annzɛ talua wie’m be kle be wiengu’m be yalɛ’n, ɔ fin wafa nga be osufuɛ’m be nin sran’m be fa tran’n. Be osufuɛ sɔ’n kwla yo be si annzɛ be nin annzɛ be ɲrun kpɛnngbɛn yasua annzɛ bla annzɛ be osufuɛ uflɛ.’—Life Strategies for Dealing With Bullies.

  •   Be yo kɛ be kpa tra be wiengu mun sa. Kusu nn be lafiman be wun su. Be flɛ bla kun kɛ Baabara Koloroso. Ɔ klɛli i fluwa kun nun kɛ: “Ba nga be kle be wiengu suklu ba’m be yalɛ’n be yo kɛ be kpa tra be sa. Be yo sɔ naan be wiengu’m b’a siemɛn i nzɔliɛ kɛ be klun jɔman naan be buman be wun sran.”—The Bully, the Bullied, and the Bystander.

 ?Wan mun yɛ be ta be yalɛ kle-ɔ?

  •   Ba nga be faman be wun mantanman sran’n. Ba wie’m be o lɛ’n, kɛ ɔ ko yo naan b’a fa be wun b’a mantan sran sa’n, ɔ ti kekle man be. I sɔ’n ti’n, be tran be liɛ ngunmin. Be ta i sɔfuɛ’m be yalɛ kle kpa.

  •   Ba nga be wiengu’m be waan be timan kɛ be sa’n. Ba wie’m be o lɛ’n, wafa nga be fa wlawla be wun’n, annzɛ be wunnɛn kplo’n, annzɛ be Ɲanmiɛn sulɛ wafa’n, annzɛ tukpaciɛ wie m’ɔ o be su’n ti’n, be wiengu’m be kle be yalɛ. Ndɛ nga ba’m be jran su kle be wiengu’m be yalɛ’n, ɔ sɔnnin.

  •   Ba nga be buman be wun sran’n. Ba nga be kle be wiengu’m be yalɛ’n, be sie ba nga be buman be wun sran’n be nzɔliɛ ndɛndɛ. Blɛ sunman’n, be yɛ be ta be yalɛ kle-ɔ. Afin be si kɛ sɛ be kle i sɔfuɛ’m be yalɛ’n, be su yoman like fi.

 ?Sɛ ɔ wiengu suklu ba’m be kle wɔ yalɛ’n, ngue yɛ a kwla yo-ɔ?

  •   Nán tɛ be su. Be flɛ talua kun kɛ Kaili. Ɔ se kɛ: “Ba nga be kle be wiengu’m be yalɛ’n, kɛ be wun kɛ ninnge nga be yo’n ti’n a wunman ɔ wun fɛ’n, ɔ yo be fɛ. Sanngɛ kɛ be yo mɔ a tɛman su’n, be yaci ɔ diin.” Biblu’n waan: “Ngwlɛlɛfuɛ’n trɛn i liɛ lɛ diin, ɔ niɛn i wun su.”—Ɲanndra Mun 29:11.

  •   Nán yi mán be. Sɛ a tu ɔ klunngbɔ’n, ndɛ’n su wieman. Blɛ li yɛ ɔ́ wá yó tɛ-ɔ. Biblu’n waan: “Sɛ sran yo amun tɛ’n, nán amun yo i wie.”—Rɔmunfuɛ Mun 12:17; Ɲanndra Mun 24:19.

  •   Nán fa ɔ wun yi i sa wie nun. Sɛ a nian naan ba nga be kle be wiengu’m be yalɛ’n be o lika wie’n, nán kɔ lɔ. Yɛ sɛ sa wie ju naan a wun kɛ be kwla kle ɔ yalɛ’n, sasa ɔ wun.—Ɲanndra Mun 22:3.

  •   Tɛ be su amanniɛn su. Biblu’n waan: “Kɛ a tɛ sran su amanniɛn su’n, ɔ guɛ i ya’n i ase.”—Ɲanndra Mun 15:1.

  •   A kwla yi aɲinsuɛ kan. Sɛ ba nga be kle be wiengu’m be yalɛ’n, be nun kun se wɔ kɛ a cɛnnin dan’n, a kwla tɛ i su kɛ: “N kpa’n, sɛ n bobo kan’n, ɔ timan tɛ.”

  •   Jaso lɛ. Be flɛ talua kun kɛ Nora, ɔ le afuɛ blu-nin-ngwlan (19). Ɔ seli kɛ: “Sɛ be kle wɔ yalɛ naan a tɛman be su’n, á klé kɛ a si ngwlɛlɛ naan sɛ é kwlá sé’n, a le wunmiɛn tra be. Ɔ kle ekun kɛ kannzɛ bɔbɔ sran ng’ɔ kle wɔ yalɛ’n ɔ simɛn i wun su nian’n, ɔ liɛ’n a si i sɔ yo.”

  •   Lafi ɔ wun su. Be flɛ talua kun kɛ Rita. Ɔ seli kɛ: “Gbanflɛn annzɛ talua nga be kle be wiengu’m be yalɛ’n, be sie sa nzɔliɛ. Ɔ maan sɛ be wun kɛ srɛ kun wɔ’n, bé gúa ɔ ɲin ase.”

  •   Bo su kle sran. Fluwa kun kannin gbanflɛn nin talua nga be kle be yalɛ ɛntɛnɛti su’n be ndɛ. Ɔ seli kɛ be dan lika be boman su kleman sran. Afin atrɛkpa’n, ɲannzuɛn kun be. Annzɛ be se be wun kɛ sɛ ndɛ’n tɛ nglo’n, ɔ cɛman naan b’a kle be yalɛ kpa w’a tra laa’n. Sanngɛ fa ndɛ nga sie ɔ klun kpa: ba nga be kle be wiengu’m be yalɛ’n, be kloman kɛ a kan sa nga be yo wɔ’n i ndɛ kle sran. I liɛ’n, be kwla kle ɔ yalɛ titi. Sanngɛ blɛ sunman’n, like klikli ng’ɔ fata kɛ sran kun yo naan b’a yaci i yalɛ klelɛ’n yɛ ɔ o lɛ-ɔ.