Si Christophe Plantin—Naenot sa Pag-imprenta nin Biblia

BANTOG si Johannes Gutenberg (mga 1397-1468) sa pagprodusir kan enot na Biblia na inimprenta gamit an hale-haleng tipo. Alagad pipira sana an nakakamidbid ki Christophe Plantin. Naenot sia sa pag-imprenta na nagkaigwa nin mahalagang kabtang sa paggibo nin mga libro asin Biblia na makukua kan mga tawo sa bilog na kinaban durante kan dekada nin 1500.

Si Christophe Plantin namundag kan mga 1520 sa Saint-Avertin, Pransia. Huling nagmamawot nin sarong lugar kun saen an mga tawo orog na bukas an isip sa laen-laen na relihiosong paniniwala asin mas may oportunidad na umasenso sa pinansial kisa sa Pransia, si Plantin, kan labi nang 25 anyos, nag-istar sa Antwerp sa Hababang mga Nasyon. *

Pinonan ni Plantin an saiyang karera bilang parabugtak nin tutob nin libro asin paradisenyo nin mga produkto na gibo sa anit. An saiyang maadornong produkto na gibo sa anit nagugustohan na marhay kan mayayaman. Minsan siring, an sarong pangyayari kan 1555 nagin dahelan kan pagbago ni Plantin kan saiyang karera. Kan ihahatod an sarong sadit na kahang anit na pinagibo para sa namamahala kan Hababang mga Nasyon, si Hadeng Felipe II nin España, si Plantin sinalakay sa sarong dalan sa Antwerp. Sinaksak sia nin espada sa abaga kan nagkapirang burat na lalaki. Dawa ngani narahay an lugad ni Plantin, dai na nia nakayang magtrabaho nin manwal asin sa dahelan na iyan sia napiritan na umontok sa saiyang hanap-buhay. Huli sa pinansial na tabang ni Hendrik Niclaes, an lider nin sarong grupo nin mga Anabaptista, pinonan ni Plantin an pag-imprenta.

“Trabaho Asin Pagmamaigot”

Inapod ni Plantin an saiyang imprentahan na De Gulden Passer (An Bulawan na Kompas). An saiyang tatak iyo an sarong padis nin bulawan na kompas na pantanda na may inskripsion na “Labore et Constantia,” na nangangahulogan na “Trabaho Asin Pagmamaigot.” An tatak garo baga tamang-tama sa mahigos na lalaking ini.

Huling nabubuhay sa peryodo nin grabeng kariribokan sa relihion asin politika sa Europa, hiningoa ni Plantin na mag-ebitar sa problema. Mas mahalaga sa saiya an pag-imprenta kisa sa ano pa man. Minsan ngani nakisimpatiya sia sa Reporma Protestante, sia “nagpaheling nin pagigin nagduduwaduwa manongod sa isyu nin relihion,” an sabi kan autor na si Maurits Sabbe. Huli kaini, naglakop an dakol na huringhuding na sia daa nag-iimprenta nin ereheng mga libro. Halimbawa, kan 1562, napiritan sia na magdulag pasiring sa Paris sa laog nin labing sangtaon.

Kan magbalik si Plantin sa Antwerp kan 1563, nakisosyo sia sa mayayaman na negosyante, na an nagkapira sa sainda midbid sa saindang Calvinistang mga paniniwala. Durante nin limang taon na pagsosyo, 260 laen-laen na publikasyon an luminuwas sa mga makinang pang-imprenta ni Plantin. Kaiba sa mga ini an mga edisyon nin Biblia sa Hebreo, Griego, asin Latin saka an makolor asin maadornong mga edisyon kan Katolikong Holandes na Bibliang Louvain.

“An Pinakaimportanteng Tipograpikong Nagibo”

Kan 1567, durante kan panahon na nag-oorog an paglaban sa pamamahalang Kastila sa Hababang mga Nasyon, ipinadara ni Hadeng Felipe II kan España an Duke nin Alba tanganing maglingkod bilang  gobernador duman. Huling may lubos na autoridad gikan sa hade, hiningoa kan duke na paontokon an nag-oorog na paglaban kan mga Protestante. Sa dahelan na iyan, pinonan ni Plantin an sarong dakulaon na proyekto na saiyang linaoman na makakahale kan gabos na sahot na erehiya. Minawot niang marhay na mag-imprenta nin sarong intelektuwal na edisyon kan mga teksto sa Biblia sa orihinal na mga lenguahe kaini. Para sa bagong edisyon na ini, nagin mapanggana si Plantin sa pagkua kan suporta ni Felipe II. Nanuga an hade nin pinansial na tabang asin ipinadara an bantog na humanistang si Arias Montano na magin superbisor kan proyekto.

Matibay sa lenguahe si Montano, asin nagtrabaho sia sa laog nin 11 oras kada aldaw. Tinabangan sia kan mga linguista na Kastila, Belhikano, asin Pranses. An saindang katuyohan iyo na mag-andam nin sarong bagong bersion kan bantog na Complutensian Polyglot. * Apuera sa Vulgata Latina, Griegong Septuaginta, asin orihinal na Hebreong teksto, kaiba sa bagong Polyglot na Biblia ni Plantin an Aramaikong Targum asin an Siriacong Peshitta, kabale an kanya-kanyang literal na mga traduksion kaini sa Latin.

Nagpoon an pag-imprenta kan 1568. An dakulaon na trabaho natapos kan 1573. Marikas na trabaho iyan kan panahon na idto. Sa sarong surat ki Hadeng Felipe II, si Montano nagsurat: “Mas dakol an nagibo digdi sa laog nin sarong bulan kisa sa Roma sa laog nin sarong taon.” Nag-imprenta si Plantin nin 1,213 kopya kan bagong Polyglot na Biblia, na an kada saro igwa nin walong darakulang tomo. An pahina para sa titulo igwa nin sarong imprentadong ilustrasyon nin leon, toro, lobo, asin kordero na matoninong na nagkakarakan sa parehong bahogan, na sa siring ilinaladawan an Isaias 65:25. An presyo nin sarong set na mayo pa nin tutob sa pormang tomo 70 guilder—sarong darudakulang halaga, huling an ordinaryong pamilya kaidto mga  50 guilder an ginaganar sa sarong taon. An kompletong set nagin midbid bilang an Antwerp Polyglot. Iyan inapod man na Biblia Regia (Biblia kan Hade) huling si Hadeng Felipe II an nag-isponsor kaiyan.

Minsan ngani inaprobaran ni Papa Gregorio XIII an Biblia, krinitikar nin grabe si Arias Montano sa saiyang publikasyon. An sarong dahelan iyo na ibinilang ni Montano an orihinal na Hebreong teksto na superyor sa Vulgata Latina. An saiyang pangenot na kalaban iyo si Leon de Castro, sarong teologo na Kastila na ibinilang an Vulgata Latina bilang an absolutong autoridad. Inakusaran ni de Castro si Montano nin pagkontaminar sa teksto nin kontra sa Trinitaryong pilosopiya. Halimbawa, partikular na sinabi ni de Castro na hinale kan Siriacong Peshitta sa 1 Juan 5:7 an palsipikadong dagdag na, “sa langit, an Ama, an Tataramon, asin an Espiritu Santo: asin an tolong ini saro.” (King James Version) Minsan siring, pinatunayan kan Kastilang Inkisisyon na inosente si Montano sa gabos na sahot na erehiya. An Antwerp Polyglot ibinilang kan nagkapira na “pinakaimportanteng tipograpikong nagibo nin sarong paraimprenta durante kan ika-16 na siglo.”

Sarong Nagdadanay na Kontribusyon

An kadaklan na paraimprenta kan panahon na idto igwa sana nin duwa o tolong makinang pang-imprenta. Minsan siring, sa panahon kan pinakamakosog na produksion nia, si Plantin posibleng nagkaigwa nin mga 22 na makinang pang-imprenta asin 160 trabahador. Sa mga Kastila sa bilog na kinaban, nagkaigwa sia nin reputasyon bilang sarong prominenteng paraimprenta.

Mientras tanto, nag-oorog an paglaban sa pamamahalang Kastila sa Hababang mga Nasyon. Napalabot an Antwerp sa labanan. Kan 1576, an mga Kastilang mersenaryo na dai nakaresibi kan saindang sueldo nagrebelde asin sinamsaman an siudad. Sinolo an labing 600 na harong, asin ginadan an rinibong habitante nin Antwerp. An mga negosyante duminulag hale sa siudad. Ini nangahulogan nin dakulang kapierdihan sa pinansial para ki Plantin. Dugang pa, napiritan sia na bayadan an mga rebelde nin sobra kalangkaw na tributo.

Kan 1583, nagbalyo si Plantin sa Leiden, sarong siudad na mga 100 kilometros sa amihanan nin Antwerp. Nag-establisar sia duman nin sarong imprentahan asin ninombrahan sia na paraimprenta para sa Unibersidad nin Leiden, sarong institusyon na ipinundar kan Calvinistang mga Protestante. Naglataw giraray an dating mga sahot nin pagigin bakong maimbod sa Iglesia Katolika. Kaya nagbalik si Plantin sa Antwerp sa katapusan nin 1585, dai nahaloy pakatapos na ibalik an siudad sa pamamahalang Kastila. Kan panahon na idto sia labi nang 60 anyos, asin An Bulawan na Kompas may apat na empleyado na sana na nagtatrabaho sa sarong makinang pang-imprenta. Pinonan ni Plantin na gibohon giraray an imprentahan. Minsan siring, nungka nang ikinabalik ini sa dati kaining kamugtakan, asin nagadan si Plantin kan Hulyo 1, 1589.

Sa laog nin 34 taon, nag-imprenta si Christophe Plantin nin 1,863 na laen-laen na edisyon nin libro, na may promedyong haros 55 kada taon. Dawa ngonyan, ini magigin sarong makangangalas na nagibo para sa sarong independienteng paraimprenta! Minsan ngani linikayan mismo ni Plantin na manindogan nin marigon sa relihion, an saiyang trabaho bako sanang nagpalakop kan pag-imprenta asin tipograpiya kundi kan pag-adal man kan ipinasabong na Kasuratan. (2 Timoteo 3:16) Tunay nanggad, si Plantin asin an saiyang katemporanyong mga paraimprenta dakula an ikinakontribwir tanganing sa kahurihurihi magkaigwa nin mga Biblia an ordinaryong mga tawo.

[Mga Nota sa Ibaba]

[Kahon/Ritrato sa pahina 15]

AN MUSEO NIN PLANTIN-MORETUS

An edipisyo sa siudad nin Antwerp na inistaran asin pinagtrabawohan ni Plantin asin kan saiyang mga gikan nagin bukas sa publiko bilang sarong museo kan 1877. Mayo nin ibang imprentahan poon kan panahon na iyan an nagdadanay na bilog pa. Ipinapaheling duman an limang makinang pang-imprenta na may petsang poon kan ika-17 asin ika-18 siglo. An duwa pa—na midbid na kaguranggurangi sa kinaban—may petsang haros kaidtong panahon ni Plantin. An museo igwa nin mga 15,000 na molde na ginamit sa pagmolde nin tipo, 15,000 na kahoy na bloke, asin 3,000 na inukit na tansong klitse. An libreriya kan museo igwa nin 638 manuskrito na may petsang kaidto pang ika-9 sagkod ika-16 na siglo saka 154 libro na inimprenta bago kan taon 1501. Kaiba sa mga ini an orihinal na Biblia na Gutenberg na may petsang bago kan 1461 saka an saro sa bantog na mga Bibliang Antwerp Polyglot ni Plantin.

[Ritrato sa pahina 15]

Si Arias Montano

[Ritrato sa pahina 16]

An Antwerp “Polyglot” may laog na Hebreong teksto, “Vulgata” Latina, asin Griegong “Septuaginta” saka Siriaco “Peshitta” asin Aramaikong Targum kaiba an mga traduksion kaini sa Latin

[Credit Line]

Sa karahayan nin boot kan Museum Plantin-Moretus/Stedelijk Prentenkabinet Antwerpen

[Picture Credit Line sa pahina 15]

An duwang retrato: Sa karahayan nin boot kan Museum Plantin-Moretus/Stedelijk Prentenkabinet Antwerpen