Tinikeni pa kuti muye ku filimo

Tinikeni pa kuti mumone imitwe iilimo

Ishina lya mu Baibolo Ilyali pa Mutondo uwa Kale

Ishina lya mu Baibolo Ilyali pa Mutondo uwa Kale

Ifipapatu fya mutondo uo babumbile imyaka 3,000 iyapitapo ifyo bashikwile mu 2012 fyalengele abafwailisha ifintu batemwa ifyo basangile. Finshi batemenwe? Batemenwe ifyalembelwe pa fipapatu ifyo basangile.

Ilyo abashula ifintu mu mushili balundinkenye ifipapatu, balimwene ifyo abena Kanaani balembele pa mutondo. Balembelepo ati: “Eshba’al Ben [umwana mwaume wa kwa] Beda’.” Uyu e muku wa kubalilapo uo abashula ifintu mu mushili basangile ili ishina ilyalembelwe pa mutondo.

Na kuba kwali na umbi Eshbaali uo Baibolo yalandapo uwali umwana mwaume wa mfumu Shauli. (1 Imila. 8:33; 9:39) Uwasambilila sana Yosef Garfinkel uwashulileko uyu mutondo atile: “Naciwama ukuti ishina lya kuti Eshbaali e mo lyaba mu Baibolo kabili nomba naliba na mu fyalembwa fya bashula ifintu mu mushili, ili ishina balelibomfya fye ilyo Imfumu Davidi yaleteka.” Bamo batila ili ishina balelibomfya fye pali ilya ine nshita. Ifi abashula ifintu mu mushili basangile filanga ukuti ifyalembwa mu Baibolo fya cine.

Mu malembo yambi aya mu Baibolo ishina lya kuti Eshbaali balilemba ukuti Ishiboshete, apali “baali” babikilepo “boshete.” (2 Sam. 2:10) Mulandu nshi? Abafwailisha pa fintu batile: ‘Abalembele 2 Samwele tababomfeshe ishina lya kuti Eshbaali pantu lyalipalene ne shina lya kwa lesa wa nkuba uwa bena Kanaani uo baleita abati Baali. Lelo ishina lya kuti Eshbaali e mo lyaba mwi Buuku lya Imilandu.’