Go long ol haf insaed long hem

Go long lis blong ol haf

OL MAN BLONG BIFO

Alhazen

Alhazen

MAET yu neva harem nem ya Abū ‘Alī al-Ḥasan ibn al-Haytham. Long Amerika mo Yurop, oli singaotem man ya se Alhazen, wan narafala rod blong talem smol Latin nem blong hem al-Ḥasan. Blong talem stret, wok blong hem i givhan bigwan long yu. Wan buk i talem se hem i “wan man we i impoten tumas long histri blong saens.”

Samwe long yia 965, Alhazen i bon long taon ya Basra, long kantri we naoia oli kolem Irak. Hem i laekem stadi long ol sta, ol kemikol, matematik, meresin, miusik, ae blong man, ol samting olsem laet, mo ol naesfala vas. ?Be hem i wokem wanem samting stret, we i givhan long yumi tede?

PLAN BLONG BLOKEM NAEL REVA

Longtaem finis i kam, ol man oli talem wan stori long saed blong Alhazen se hem i gat plan blong blokem Nael Reva. Samting ya i hapen klosap 1,000 yia bifo we oli bildim wan stonwol long 1902, blong blokem reva ya long Aswan.

Stori ya i talem se, Alhazen i wantem blokem Nael Reva, blong bigfala wota i no ron olbaot long taem blong ren, mo blong ol man oli gat wota long draetaem. Wan haeman blong Cairo we nem blong hem Caliph al-Hakim, i harem nius ya, nao hem i singaot Alhazen i kam long Ijip blong bildim stonwol ya. Be taem Alhazen i luk reva ya, hem i save se hem i no naf blong mekem wok ya. Hem i fraet se rabis rula ya bambae i kilim hem i ded, ale hem i mekem olsem se hem i krangke. Hem i stap olsem blong 11 yia, go kasem taem we Caliph i ded long yia 1021. Long ol yia ya, Alhazen i stap long wan hospital blong ol krangke man, nao hem i gat plante taem blong mekem ol samting we hem i laekem.

HEM I RAETEM BOOK OF OPTICS

Taem Alhazen i stap long hospital ya, hem i raetem bighaf blong ol seven buk ya we nem blong olgeta Book of Optics. Plante man oli talem se “ol buk ya oli impoten tumas long ol man we oli stadi long fisiks.” * Oli tokbaot ol samting we hem i faenemaot long saed blong laet, olsem wanem laet i seraot i go long ol defdefren kala, olsem wanem laet we i kasem wan glas i mekem wan pija i kamaot, mo olsem wanem laet i ben taem i pastru long wan samting. Mo tu, hem i stadi long fasin blong ae blong lukluk samting, ol defdefren haf blong ae mo olsem wanem oli wok.

Long ol yia 1200, ol man oli transletem ol buk blong Alhazen long lanwis Arabik oli go long Latin. Mo long ol handred yia biaen, ol man blong hae save long Yurop oli agri long ol save long ol buk ya. Mo tu, ol samting we Alhazen i raetem long saed blong ol strong glas i mekem se, ol man Yurop we oli stap wokem ol glas blong ae oli save wokem ol spae glas. Oli mekem olsem taem oli putum wan glas long fored blong narawan.

HEM I WOKEM CAMERA OBSCURA

Alhazen i faenemaot ol save we ol man blong tekem foto oli dipen long hem, taem hem i wokem fas camera obscura. Hemia wan “rum we i tudak,” we laet i pas long wan smol hol i kam insaed. Laet ya i saen i go long wol, mo i soemaot pija blong samting we i stap afsaed, be i tanem pija ya.

Alhazen i wokem camera obscura we maet hem i faswan long wol

Long ol yia 1800, oli ademap ol aean o glas we i flat, i go long camera obscura blong i save sevem ol pija. Hemia i sem mak long kamera. Ol kamera tede, mo ae blong man tu i folem sem fasin olsem camera obscura. *

FASIN WE OL SAENTIS OLI FOLEM

Wan samting we i nambawan tumas long wok blong Alhazen, se hem i tekem taem mo i folem wan gudfala plan blong stadi long ol samting raonabaot we God i wokem, mo we oli narakaen. Long taem blong hem, i gat wanwan man nomo we oli mekem wok olsem. Hem i wan long ol fas man blong stadi, we oli traem mekem samting we oli lanem. Mo hem i no fraet blong talem se i no agri wetem waes we ol narafala oli talem, sipos hem i faenemaot se i no gat pruf.

Wan tok we ol saentis tede oli folem hemia: “!Yu mas pruvum samting we yu ting se i tru!” Samfala oli ting se Alhazen i “papa blong fasin ya we ol saentis tede oli folem.” Taswe, yumi save talem tangkiu long hem from plante samting.

^ par. 9 Fisiks: Stadi long saed blong paoa blong ol samting we oli stap raonabaot.

^ par. 13 Long Amerika mo Yurop, oli no kasem save gud olsem wanem ae blong man i sem mak long camera obscura, gogo Johannes Kelper i eksplenem samting ya long ol yia 1600.