“GIBUG-ATAN ako sa pagpugong sa akong mga pagbati,” miasoy si Mike sa paghinumdom sa kamatayon sa iyang amahan. Alang kang Mike, ang pagpugong sa iyang kaguol maoy lakinhong butang nga pagahimoon. Apan iyang nasabtan sa ulahi nga siya nasayop diay. Busa sa dihang ang higala ni Mike namatyan sa iyang apohang lalaki, si Mike nahibalo kon unsay buhaton. Siya miingon: “Kon sa miagi pang mga tuig kini nahitabo, gipikpik ko unta siya sa abaga ug giingnan, ‘Magpakalalaki ka.’ Apan niadtong tungora ako siyang gihikap sa iyang bukton ug giingnan, ‘Batia kon unsay gikinahanglan nimong bation. Makatabang kini kanimo sa pag-atubang niana. Kon gusto nimong mag-inusara, biyaan ti ka. Kon gusto nimong magpabilin ako, dili ako molakaw. Apan ayawg kahadlok sa pagpadayag sa pagbati.’”

Si MaryAnne gibug-atan usab sa pagpugong sa iyang mga pagbati dihang namatay ang iyang bana. “Nabalaka kaayo ako nga dili mahimong maayong panig-ingnan sa uban,” hinumdom pa niya, “mao nga wala nako tugoti ang akong kaugalingon nga mobating normal. Apan nasayran ra nako sa ulahi nga ang pagpaningkamot nga mahimong haligi sa kalig-on alang sa uban wala makatabang kanako. Misugod ako sa pagtimbangtimbang sa akong situwasyon ug miingon, ‘Hilak kon kinahanglan kang mohilak. Ayaw pagpaningkamot nga magmalig-on gayod. Ipahungaw ang imong mga pagbati.’”

Busa si Mike ug MaryAnne mirekomendar: Pasagding maguol ka! Ug sila husto. Ngano? Tungod kay ang pagkaguol maoy usa ka hinungdanong pagpahungaw sa emosyon. Ang pagpahungaw sa imong mga pagbati makapagaan sa imong kabug-at. Ang kinaiyanhong pagpahayag sa mga emosyon, kon dinuyogan sa pagsabot ug tukmang impormasyon, magtugot kanimo sa pagbutang sa imong mga pagbati sa hustong panan-aw.

Siyempre, dili tanan makapahayag sa kaguol sa samang paagi. Ug ang mga hinungdan sama sa pagkakalit sa kamatayon sa minahal o sa pag-abot sa kamatayon human sa dugayng balatian mahimong makaimpluwensiya sa emosyonal nga reaksiyon sa mga biniyaan. Apan usa ka butang ang daw tino: Ang pagpugong sa imong mga pagbati mahimong makadaot sa pisikal ug sa emosyonal. Mas makaayo sa panglawas ang pagpahungaw sa imong kaguol. Sa unsang paagi? Ang Kasulatan naundan ug pila ka praktikal nga tambag.

Ang pagpakigsulti makatabang sa pagpahungaw sa kaguol. Human mamatay ang tanan niyang napulo ka anak, ingon man sa pila ka laing personal nga mga  trahedya, ang kanhing patriarkang si Job miingon: “Ang akong kalag gikapoyan na sa akong kinabuhi. Ipagula [Hebreohanon, “ipahungaw”] ko ang akong kabalaka. Mosulti ako sa kapait sa akong kalag!” (Job 1:​2, 18, 19; 10:1) Dili na makapugong si Job sa iyang kabalaka. Kinahanglan na niya kining ipahungaw; kinahanglan niyang “mosulti.” Sa susama, ang Ingles nga dramatista nga si Shakespeare nagsulat sa Macbeth: “Ipahayag ang kasubo; ang kaguol nga dili ipahayag sa hilom magalumos sa kasingkasing sa tawo.”

Busa ang pagpakigsulti bahin sa imong mga pagbati ngadto sa “tinuod nga higala” kinsa mapailobon ug mabinationg mamati makahatag ug usa ka sukod sa kahumpayan. (Proverbio 17:17) Ang pagpahayag sa mga kasinatian ug mga pagbati subsob nga magpasayon nga kini masabtan ug masagubang. Ug kon ang tigpaminaw namatyan usab nga tawo nga nakasagubang pag-ayo sa iyang kaugalingong kapildihan, hayan ikaw makapunit ug pipila ka praktikal nga mga sugyot kon unsaon nimo pagsagubang. Sa dihang namatay ang iyang anak, usa ka inahan nagsaysay kon nganong nakatabang ang pagpakigsulti ngadto sa laing babaye nga nakaatubang sa susamang kapildihan: “Ang pagkasayod nga adunay lain nga nakaagi sa samang butang, nakasagubang niana, ug siya nagkinabuhi pag-usab sa normal nga paagi nakapalig-on gayod kanako.”

Komosta na man kon gil-asan ka sa pagpakighisgot labot sa imong mga pagbati? Human sa kamatayon ni Saul ug Jonathan, si David nagkomposo ug makatandog kaayong awit diin iyang gibubo ang iyang kaguol. Kining masulob-ong komposisyon sa ulahi nahimong bahin sa nasulat nga rekord sa basahon sa Bibliya nga Ikaduhang Samuel. (2 Samuel 1:​17-27; 2 Cronicas 35:25) Sa susama, ang pipila masayonan sa pagpahayag sa ilang kaugalingon diha sa pagsulat. Usa ka balo nagtaho nga iyang isulat ang iyang mga pagbati ug dayon basahon ang iyang nasulat mga adlaw sa ulahi. Nakaplagan niya nga kini usa ka mapuslanong kapahungawan.

Pinaagi sa pagpakigsulti o kaha sa pagsulat, ang pagpakigkomunikar sa imong mga pagbati makatabang kanimo sa pagpahungaw sa imong kaguol. Kini makatabang usab sa pagsulbad sa mga dili-pagsinabtanay. Usa ka namatyang inahan nagsaysay: “Kami sa akong bana nakadungog ug mga magtiayong nagkabulag human sa kamatayon sa usa ka anak, ug dili kami gustong mahitabo kana kanamo. Busa kon mobati kamig kasuko, nga magbinasolay sa usag usa, estoryahan namo kini. Sa akong hunahuna mas nagkasuod kami pinaagi sa paghimo niadto.” Busa, ang pagpahibalo sa imong mga pagbati makatabang kanimo sa pagsabot nga bisan tuod parehong butang ang nawala kaninyo, ang uban mahimong mobatig kaguol sa laing paagi​—diha sa ilang kaugalingong paso ug sa ilang kaugalingong paagi.

Lain pang makatabang sa pagpahungaw sa kaguol mao ang paghilak. Adunay “panahon sa paghilak,” matud sa Bibliya. (Ecclesiastes 3:​1, 4) Walay duhaduha ang kamatayon sa atong minahal magdala sa maong panahon. Ang pagpatulo sa mga luha tungod sa kaguol daw mahinungdanong bahin sa proseso sa pagkaayo.

Usa ka batan-ong babaye nagsaysay kon sa unsang paagi ang usa ka suod nga higala nakatabang kaniya sa pagsagubang sa kamatayon sa iyang inahan. Siya  nahinumdom: “Ang akong higala diha kanunay sa akong tapad. Mihilak siya uban kanako. Nakigsulti siya kanako. Ako mahimong mapadayganon kaayo sa akong mga pagbati, ug kana mahinungdanon kanako. Dili kinahanglang ako maulaw bahin sa paghilak.” (Tan-awa ang Roma 12:15.) Ni ikaw maulaw sa imong mga luha. Sumala sa atong nakita, ang Bibliya punog mga pananglitan sa mga lalaki ug mga babaye sa pagtuo​—lakip kang Jesu-Kristo​—nga naghilak sa dayag tungod sa kaguol nga walay tataw nga pagkaulaw.​—Genesis 50:3; 2 Samuel 1:​11, 12; Juan 11:​33, 35.

Mahimong makaplagan nimo sa taastaas nga panahon nga ang imong mga emosyon daw dili matagna. Ang mga luha mahimong manglugmaw nga wala kaayoy pasidaan. Usa ka balo nakadiskobre nga ang pagpamalit sa usa ka dakong tindahan (usa ka butang nga sa nangagi subsob niyang himoon uban sa iyang bana) makapahilak kaniya, ilabina sa dihang, kay nabatasan, mokab-ot siya sa mga palalitong paborito sa iyang bana. Magmapailobon sa imong kaugalingon. Ug ayawg hunahunaa nga kinahanglan nimong pugngan ang mga luha. Hinumdomi, kini maoy kinaiyanhon ug kinahanglanong bahin sa pagkaguol.

Ingon sa gihisgotan sa miagi, ang pipila adunay mga pagbati sa pagkasad-an human mamatyag minahal. Kini makatabang sa pagpatin-aw sa hilabihang kaguol sa matinumanong tawo nga si Jacob sa dihang siya gipatuo nga ang iyang anak nga si Jose gipatay sa “usa ka mapintas nga mananap.” Si Jacob mismo ang nagsugo kang Jose aron susihon ang kahimtang sa iyang mga igsoong lalaki. Mao nga si Jacob lagmit nga gihasol sa mga pagbati sa pagkasad-an, sama sa ‘Nganong gisugo ko pa si Jose nga nag-inusara? Nganong gipaadto ko pa siya sa usa ka dapit nga daghag mapintas nga mananap?’​—Genesis 37:​33-35.

Tingali imong gibati nga sa usa ka paagi nagpasagad ka nga maoy nakapadali sa kamatayon sa imong minahal. Ang pag-ila nianang maong pagkasad-an​—tinuod man o hinanduraw​—maoy normal nga reaksiyon sa kaguol nga sa iyang kaugalingon mahimong makatabang. Dinhi usab, ayawg hunahunaa nga kinahanglang imong iluom ang maong mga pagbati. Ang paghisgot bahin sa gidak-on sa gibati nimong sala makahatag ug gikinahanglan kaayong pagpahungaw.

Hinunoa, sabta nga bisag unsa ka dako sa atong gugma sa usa ka tawo, dili kita makakontrolar sa  iyang kinabuhi, ni mapugngan nato ang “panahon ug ang wala-damhang mga panghitabo” nga modangat niadtong atong minahal. (Ecclesiastes 9:11) Gawas pa, sa walay duhaduha ang imong mga motibo dili daotan. Pananglitan, sa dili pag-adto dayon sa doktor, imo bang gituyo nga magkasakit ug mamatay ang imong minahal? Siyempre wala! Nan sad-an ka ba diay nga maoy nakaingon sa iyang kamatayon? Dili.

Usa ka inahan nakakat-on sa pag-atubang sa pagbating sad-an human sa pagkamatay sa iyang anak nga babaye sa aksidente sa sakyanan. Siya miasoy: “Gibati ko nga sad-an nga ako siyang gisugo sa gawas. Apan nasabtan ko ra nga dili makataronganon ang pagbati nianang paagiha. Walay daotan ang pagsugo kaniya kauban sa iyang amahan. Makalilisang lang gayod kadto nga aksidente.”

‘Apan adunay daghan kaayong butang nga angay ko untang nasulti o nabuhat,’ tingali moingon ka. Tinuod, apan kinsa kanato ang makasulti nga hingpit kitang amahan, inahan, o anak? Ang Bibliya nagpahinumdom kanato: “Kay kitang tanan mangapandol man sa makadaghan. Kon may dili mapandol diha sa pulong, kini siya usa ka tawong hingpit.” (Santiago 3:2; Roma 5:12) Busa dawata ang kamatuoran nga dili ka hingpit. Ang padayong paghunahuna sa tanang matang sa “kon unta” dili makapausab sa bisan unsang butang, apan kini makalangan sa imong pagpahiuli sa normal nga kahimtang.

Kon may maayo kang mga katarongan sa pagtuo nga tinuod ang imong gibating pagkasad-an, dili hinanduraw, nan palandonga ang labing hinungdanon sa ngatanan sa paghumpay sa pagkasad-an​—ang kapasayloan sa Diyos. Ang Bibliya nagapasalig kanato: “Kon mga kasal-anan mao pay imong gibantayan, O Ja, O Jehova, kinsay makabarog? Kay adunay tinuod nga kapasaylohan kanimo.” (Salmo 130:​3, 4) Dili ka makabalik sa kagahapon ug usbon ang bisan unsang butang. Hinunoa, makapangayo kag kapasayloan sa Diyos alang sa mga kasal-anan sa miagi. Nan unsa man? Aw, kon ang Diyos nagsaad sa pagpasaylo sa imong nangaging mga kasaypanan, dili ba angay usab nga imong pasayloon ang imong kaugalingon?​—Proverbio 28:13; 1 Juan 1:9.

Mibati ka ba usab ug kasuko, tingali sa mga doktor, mga nars, mga higala, o gani sa namatay? Sabta nga kini usab maoy kasagarang reaksiyon sa pagkanamatyan. Tingali ang imong kasuko maoy kinaiyanhong kauban sa kasakit nga imong gibati. Usa ka magsusulat miingon: “Pinaagi lamang sa pagmatikod sa kasuko​—dili paglihok ingong sanong niini kondili pagkahibalo nga imong gibati kini​—nga makalingkawas ka sa makadaot nga epekto niini.”

Tingali makatabang usab nga ipahayag o ipaambit ang kasuko. Sa unsang paagi? Sa walay duhaduha dili diha sa walay pugong nga pagsilaob sa kasuko. Ang Bibliya nagpasidaan nga peligroso ang dugay nga kasuko. (Proverbio 14:​29, 30) Apan makakaplag kag kahupayan sa pagpakigsulti bahin niana uban sa masinabtanong higala. Ug ang pipila nakadiskobre nga ang aktibong pag-ehersisyo dihang sila nasuko makatabang sa pagpahungaw.​—Tan-awa usab ang Efeso 4:​25, 26.

Bisan pag hinungdanon nga mahimong prangka ug matinud-anon labot sa imong mga pagbati, haom usab ang pahamatngon. Adunay dakong kalainan tali sa pagpahayag sa imong mga pagbati ug sa kawalay-pagtagad nga pahimungtan ang uban. Dili kinahanglan nga pasanginlan nimo ang uban sa imong kasuko ug kapakyasan. Busa magmahunahunaon sa pagpakigsulti sa imong mga pagbati, apan dili sa paaging mabingkilon. (Proverbio 18:21) Adunay usa ka labawng tabang sa pagsagubang sa kaguol, ug ato kining hisgotan karon.

Ang Bibliya nagpasalig kanato: “Si Jehova haduol niadtong may nasubong kasingkasing; ug nagaluwas niadtong nabug-atan sa espiritu.” (Salmo 34:18) Oo, labaw sa bisan unsang butang, ang relasyon uban sa  Diyos makatabang kanimo sa pagsagubang sa kamatayon sa usa nga imong minahal. Sa unsang paagi? Ang tanang praktikal nga mga sugyot nga nahatag na gipasikad o maoy kaharmoniya sa Pulong sa Diyos, ang Bibliya. Ang pagpadapat niini makatabang kanimo sa pagsagubang.

Dugang pa, ayawg pakamenosa ang bili sa pag-ampo. Ang Bibliya nag-awhag kanato: “Itugyan mo kang Jehova ang imong palas-anon, ug siya magalig-on kanimo.” (Salmo 55:22) Kon ang pagpakigsulti sa imong pagbati ngadto sa mabinationg higala makatabang, ilabinang makatabang kanimo ang pagbubo sa imong kasingkasing ngadto sa “Diyos sa tanang paglipay”!​—2 Corinto 1:​3.

Dili lamang kay ang pag-ampo yanong magpaarang-arang sa atong pagbati. Ang “Tigpatalinghog sa pag-ampo” nagsaad sa paghatag sa balaang espiritu ngadto sa iyang mga alagad nga tim-os nga mangayo niini. (Salmo 65:2; Lucas 11:13) Ug ang balaang espiritu, o aktibong gahom sa Diyos, makasangkap kanimo sa “gahom nga labaw sa kasarangan” sa pagkinabuhi sa usa ka adlaw ngadto sa sunod nga adlaw. (2 Corinto 4:7) Hinumdomi: Ang Diyos makatabang sa iyang matinumanong mga alagad sa pag-agwanta sa bisan unsa ug sa matag suliran nga tingali ilang atubangon.

Usa ka babaye nga namatyag bata nahinumdom kon sa unsang paagi ang gahom sa pag-ampo nakatabang kaniya ug sa iyang bana nga makaagwanta sa ilang kapildihan. “Kon diha na kami sa balay sa gabii ug ang kaguol dili na gayod maagwanta, mag-ampo kami ug kusog,” saysay pa niya. “Sa unang higayon nga kami may gihimo nga wala na siya​—ang unang tigom sa kongregasyon nga among gitambongan, ang unang kombensiyon nga among gitambongan​—mag-ampo kami alang sa kusog. Sa dihang magmata kami sa buntag ug ang katinuoran niining tanan daw dili maagwanta, mag-ampo kami kang Jehova aron tabangan kami. Sa usa ka katarongan, masakit gayod alang kanako ang pagsulod sa balay nga mag-inusara. Ug busa sa matag panahong mopauli akong mag-inusara, mag-ampo lang ako kang Jehova nga tabangan unta ako nga mamentinar ang usa ka matang sa kalinaw.” Kanang matinumanong babaye hugot ug makataronganong nagtuo nga kadtong mga pag-ampoa nakahimog kalainan. Ikaw usab makakaplag nga ingong tubag sa imong mapadayonong mga pag-ampo, ‘ang kalinaw sa Diyos nga nagalabaw sa tanang panghunahuna magabantay sa imong kasingkasing ug sa imong gahom sa pangisip.’​—Filipos 4:​6, 7; Roma 12:12.

Ang tabang nga gihatag sa Diyos makahimog kalainan. Ang Kristohanong apostol nga si Pablo nag-ingon nga ang Diyos “nagahupay kanamo sa tanan namong kasakitan, aron kami makahupay nilang anaa sa bisan unsang matang sa kasakitan.” Tinuod, ang diyosnong tabang dili makawagtang sa kasakit, apan kini makapasayon sa pag-antos niini. Kana wala magkahulogan nga dili ka na maghilak o kalimtan na nimo ang imong minahal. Apan maulian ka ra. Ug samtang mahitabo kana kanimo, ang imong nasinati maghimo kanimong labawng masinabtanon ug mabination sa pagtabang sa uban aron makasagubang sa susamang kapildihan.​—2 Corinto 1:4.