Kona nga Kape Lami Kaayo nga Kape

Tinampo sa magsusulat sa Pagmata! sa Hawaii

ANG mga bisita sa Kona nga distrito sa Big Island sa Hawaii adunay kahigayonan nga makatilaw sa labing lami nga kape sa kalibotan​—ang Kona nga kape, nga giisip sa daghang tawo ingong lami kaayo nga kape!

Sa rehiyong mauka (bukid), diin naglikoliko ang pig-ot nga mga karsada, ang ekta-ektaryang bakilid nalukop sa tanom nga kape. Ang mga punoan sa kape adunay sanag, sinawon, ug matahom nga mga dahon, ug sa tinong mga yugto sa tuig, ang magilawon, humil nga puting mga bulak mangalimyon. Ang maong mga bulak sa kadugayan mahimong mga bunga o mga cherry sumala sa pagtawag niini sa mga tigtanom ug tigprosesog kape.

Nag-abayay ang dagko ug gagmayng mga uma sa kape sa pamilya​—nga kapin ug 600​—nga ang pipila kanila maoy mga kabilin sa mga ginikanan ngadto sa mga anak sulod sa daghang kaliwatan! Ang kapehan sa Big Island luag kaayo, nga ang gilapdon mga usag tunga ka kilometro ug ang gitas-on 50 ka kilometro. Nahiluna kini sa mga bakilid sa duha ka karaang mga bolkan, ang Hualalai ug Mauna Loa. Labing maayo ug tubo ang kape diha sa gihabogong gikan sa 150 ngadto sa 750 ka metro.

Ang iladong mga dapit-lulinghayawan, mga supermarket, gagmayng mga tindahan sa balangay, ug simpleng mga painitan sa daplin sa dalan sa Hawaii ngatanan nagtinda ug linaga nga lami kaayong kape. Ang hinginom ug kape moangay kaayo niini tungod sa kahumot ug makapalagsik sa lawas apan tanglas nga lami niini. Apan sa unsang paagi nagsugod ang pagtanom ug kape niining kanhi gingharian, ug sa unsang paagi naugmad kini nga nahimong milyonmilyon-dolyares nga industriya?

Si Francisco de Paula Marín, nga usa ka doktor ug luyoluyo ni Haring Kamehameha I, kasagarang gipasidunggan nga mao ang unang nagpaila ug nagtanom ug kape diha sa isla sa Oahu niadtong 1813. Ngadtongadto, sa mga 1828, ang mga pinutol nga sanga sa kape sa Oahu gidala sa distrito sa Kona sa Big Island. Ang maong mga pinutol  maoy sa matang sa kape nga nailhang arabica, nga mao gihapon ang matang nga gitanom sa Kona. Sa katuigang 1830, ang kape nagmalamboon na sa Kona ug gipamaligya.

Kon Nganong ang Kape Nagmalamboon sa Distrito sa Kona

Bisan pag giklasipikar nga gamayng kahoy, ang tanom nga kape (1) mahimong motubo abot ug 10 metros nga gihabogon. Busa, gitawag kinig kahoy sa daghang tawo. Bahin sa matang sa yuta, ang distrito sa Kona labing maayog kondisyon aron motubo ang kape. Tungod kini kay ang kusog nga hangin mohuyop gikan sa silangang bahin sa isla. Inigkabangga sa silangang bakilid sa Mauna Loa, nga mahimong moabot ug kapig 4,000 metros, ang hangin mahimo nang huyohoy. Unya kini hinay nga mohuyop ibabaw sa bukid paingon sa Kona nga dili makadaot sa humil nga mga bulak sa kape.

Mosidlak kanunay ang adlaw diha sa mga bakilid sa Kona, ug sagad nga sa mahapon, adunay panganod nga molandong ug manalipod batok sa sobrang kainit sa adlaw. Unya ang maong mga panganod dugang makatabang pinaagi sa taligsik sa hapon aron bisbisan pag-ayo ang mga tanom sa kape. Sanglit ang temperatura kasarangan sa tibuok tuig, walay kapeligrohan sa sobrang kabugnaw.

Pagpupo ug Pagproseso sa Kape

Unsa ka dugay ang pagtanom ug kape hangtod sa pagpupo niana aron ibaligya? Kasagarang palabyon ang labing menos tulo ka tuig sa dili pa mosugod pagpamungag daghan ang punoan sa kape. Ang kape mamulak ug daghang beses sa usa ka tuig. Busa kada tuig ang kasagarang tigtanom ug kape kinahanglang kinamot nga mamupo abot ug walo ka beses!

Ang pula kaayong bunga kasagarang may unod nga duha ka liso sa kape. Sanglit ang mga liso giliminan man ug nipis nga pakpak, ang mga bunga kinahanglang maproseso aron mahanaw ang pulpa ug ang nipis nga pakpak sa liso (2). Unya ang kape humolan (3) ug paughon (4), ug tungod sa pagproseso, diyutay na kaayo ang pangataposang produkto. Depende sa kalidad sa kape, basin gikinahanglan ang walo ka sakong bunga sa kape aron mapatungha ang usa lang ka sako nga sinanglag nga kape.

Ang pagsanglag (5) sa mga liso sa kape maoy usa ka arte, kay kini nagkinahanglan ug maayog kalidad nga kasangkapan ug dakong personal usab nga kahanas. Nag-agad sa nagkalainlaing mga butang  ang gidugayon sa pagsanglag sa kape, sama sa kaumog, gibug-aton, klasipikasyon, kalidad sa mga liso, gitinguhang pagkabrawon sa mga liso, ug kahimtang sa panahon.

Gigamit sa mga uma ug mga planta sa kape sa Big Island ang modernong mga teknik sa pagbaligya. Imbitahon nila ang publiko sa paglibot sa uma, pagtan-aw sa pagproseso, ug pagtilaw sa Kona nga kape. Daghan gihapon ang buloknong mga karatula sa karsada ug nindot nga daang mga planta sa pagproseso sa kape, uban ang eleganteng mga painitan ug mga hotel nga iya sa karaang kapanahonan. Siyempre, kanang tanan nagbaligyag Kona nga kape!

Ang aghop nga mga asno kaniadto maoy gigamit sa pagtransportar ug mga bag sa kape. Gipulihan kini sila sa militaryong dyip, nga ngadtongadto nahanaw ra usab. Apan ang mga salin nianang duha anaa pa gihapon​—ang mga asno nagpuyo diha sa kalasangan ug gipanalipdan sa balaod, ug ang mga dyip anaa gihapon sa mga tugkaran sa mga tigtanom ug kape, nga gipatay-an lamang.

Pag-ugmad sa Baligyaan sa Lami Kaayong Kape

Sulod sa daghang katuigan, ang Kona nga kape gigamit sa pagsagol sa menos-ug-kalidad nga mga kape, ug kana gibaligya sa maong paagi. Ugaling, ang dakong kausaban nahitabo sa tungatunga sa katuigang 1950. Mahal ang mga presyo sa kape sa tibuok kalibotan, ug dako kaayo ang abot matag ektarya sa Kona nga kape. Ang mga tigtanom ug kape gidasig, pinaagig mga miting uban sa University of Hawaii Extension Service, nga magtanom ug mas daghang kape, ug may pagbayloanay ug impormasyon bahin sa pagtanom ug kape tali sa mga tigtanom, mga tigproseso, mga tigdukiduki, ug sa mga edukador sa unibersidad.

Makapahimuot ang mga resulta. Sukad sa 1970, ang Kona nga kape inanayng nausob gikan sa pagkapangsagol lamang sa menos-ug-kalidad nga mga kape ngadto sa pagkaespesyal nga kape nga gibaligya dili lamang sulod sa nasod kondili sa ubang mga nasod usab. Tungod niadto ang mga presyo mitaas ug mitaas. Ang internasyonal nga mga kasabotan bahin sa manggad nakatabang usab, pinaagi sa paghimo nga piho sa mga presyo sa kape ug pagsanta sa dagko kaayong kausaban sa presyo. Ang panalipod pinaagig copyright sa markang “Kona Coffee” nakatabang sa pagbaligya sa produkto, ug karon daghang tigtanom ug kape nagabaligya nga may dakong ganansiya sa ilang kape pinaagig Internet.

Pista sa Kona nga Kape

Kada tuig sa pagkakaron, ang Kultural nga Pista sa Kona nga Kape nagdapit sa tanan nga moduyog sa usa ka talagsaong pista sa kape. Adunay mga bangga bahin sa resipe sa kape, dula sa golf, ug daghang ubang kalihokan. Ang usa ka ilado nga bahin sa pista mao ang bangga sa lami nga kape, diin ang gilaga nga kape tilawan ug hukman sa mga eksperto. Init ang indigay, kay ang gitinguhang mga ganti mahimong magpasabot nga modako kaayo ang halin sa mga mananaog.

Aniay pipila ka sugyot gikan sa maong pista sa paghimog “lami gayong Kona nga kape”: “Ang labing maayong paagi sa paglaga mao ang awtomatikong sistema sa pagpatulo pinaagig salaan nga papel. Gamita ang presko, bugnaw nga tubig. Idugang ang usa ka kutsarang Kona Coffee matag 178 mililitrong tubig. Aron humot kaayo, huptang init kanunay ang gilaga nga kape ug imna sulod sa usa ka oras.”

Imo bang tilawan kini? Kon mao, ikaw magainom sa gibati sa daghan nga labing lami nga kape sa kalibotan​—ang Kona nga kape​—tinuod gayong lami kaayo nga kape!

[Mapa sa panid 25]

(Alang sa aktuwal nga pagkahan-ay, tan-awa ang publikasyon)

Kona

[Credit Line]

Map: Mountain High Maps® Copyright © 1997 Digital Wisdom, Inc.

[Hulagway sa panid 25]

Distrito sa Kona

[Hulagway sa panid 25]

Mga bulak sa tanom nga kape

[Hulagway sa panid 26]

Mga bunga sa kape

[Hulagway sa panid 26]

Mga liso sa kape

[Hulagway sa panid 26]

Gikuha na ang nipis nga pakpak

[Hulagway sa panid 26]

Sinanglag