Linog . . . bagyo . . . pag-atake sa terorista . . . pagpamusil diha sa eskuylahan. Mao kanay sagad nga mga balita. Siyempre, lahi nang magbasa ka lang ug balita sa kalamidad, ug lahi sab nang ikaw na mismo ang makaeksperyensiya niana. Unsay imong himoon una pa sa kalamidad, panahon sa kalamidad, ug human sa kalamidad aron modako ang imong purohan nga maluwas?

TANANG tawo mahimong makaagom ug kalamidad. Ang pagpangandam importante aron maluwas ka. Unsang pagpangandam ang imong himoon?

• Andama ang imong hunahuna. Hunahunaa nga duna gyoy mahitabong kalamidad ug ang imong kinabuhi ug ang kinabuhi sa imong mga minahal posibleng mameligro. Ulahi na kaayo kon diha ka pa lang mangandam human sa kalamidad.

• Sayra kon unsang mga kalamidad ang posibleng mahitabo sa inyong lugar. Sayra sab kon asa ang mga evacuation center. Susiha kon lig-on bang pagkatukod ang imong balay ug kon luwas ba ang dapit nga nahimutangan niini. Idespatsar ang mga butang nga makapasugod ug sunog. Pagtaod ug smoke detector, ug ilisi kinig baterya bisag kas-a sa usa ka tuig.

• Pag-andam ug mga suplay nga gamiton panahon sa emerhensiya. Ang koryente, tubig, telepono, ug transportasyon mahimong mawala. Kon duna kay sakyanan, paneguroa nga daghan kinig tubil, ug paneguroa sab nga dunay pondong pagkaon, tubig, ug emergency kit sa imong balay.​—Tan-awa ang kahon nga “ Andam Na ba ang Imong mga Gikinahanglan?”

• Paneguroa nga duna kay contact number sa imong mga higala sa duol ug sa layo.

• Pagplano kon asa moikyas ug pagbansaybansay sa pag-ikyas. Sayra ang kinaduolang exit, ug ang emergency plan sa eskuylahan sa imong mga anak. Pagsabot kon asa mo magtagbo​—sama sa usa ka eskuylahan o librarya—​sa duol nga lugar ug sa layolayo. Ang mga awtoridad nagsugyot nga maayong magbansaybansay ang pamilya sa pag-adto sa gikasabotang tagboanan.

• Pagplano sa pagtabang sa uban, lakip sa mga tigulang ug masakiton.

“Bisag nagkalayo na, ang kadaghanan sa mga tawo wala gihapon magtagad,” miingon si Joshua nga gihisgotan sa sinugdan. “Nagpalong pa ang uban sa ilang computer o nagsulod pag tubig diha sa sudlanan. Diha poy miingon, ‘Maghulat  lang ta.’” Bisag naglangaylangay ang uban, si Joshua misinggit: “Pagdali mo, manggawas na ta!” Ang iyang mga kauban sa trabaho nakaamgo ug misunod niya sa pagkanaog sa hagdanan. “Kon dunay matumba, tabangi siya ug padayon sa pagkanaog,” si Joshua miingon. “Makagawas ra lagi tang tanan!”

• Panahon sa sunog. Kamang paingon sa kinaduolang exit. Ang palibot dili kaayo makita kon dunay aso, ug kadaghanan mamatay sa sunog tungod sa aso. Ayawg kabalaka sa imong mga gamit. Importante ang matag segundo kay nagkahulogan kinig kinabuhi.

• Panahon sa linog. Suksok ilalom sa lig-ong mga muwebles o tindog sa kilid sa bungbong sa sulod sa balay. Dahoma nga dunay mosunod nga mga paglinog, unya gawas dayon ug palayo gikan sa mga bilding. Ang mga rescuer o tigluwas basin dili dayon moabot, busa tabangi ang uban kutob sa mahimo.

• Panahon sa tsunami. Kon kalit lang nga moatras ang tubig gikan sa baybay, dagan dayon paingon sa taas nga lugar. Dahoma nga dunay mosunod nga dagko kaayong balod.

• Panahon sa buhawi ug bagyo. Adto dayon sa luwas nga dangpanan.

• Panahon sa baha. Ayawg sulod sa mga bilding nga nasudlan nag tubig. Ayaw paglusbog o pagdrayb diha sa baha. Madala sa baha ang daghang basura ug dunay dili makita nga mga kapeligrohan, sama sa mga inanod sa baha, lungag sa imburnal, ug nangatumbang poste sa koryente.

• Nahibalo ka ba? Ang duha ka piye sa kusog nga nag-agos nga tubig makaanod ug sakyanan. Daghan ang nangamatay sa baha kay ang mga tawo nagdrayb lang gihapon sa kusog nga baha.

• Kon ang mga awtoridad mosugo sa pagbakwet, bakwet dayon! Pahibaloa ang imong mga higala kon asa ka mibakwet, kay basig mangita sila nimo sa peligroso pa nga kahimtang.

• Nahibalo ka ba? Ang pag-text tingali mas segurado kay sa pagtawag sa telepono.

• Kon mosugo ang mga awtoridad sa pagpabilin sa balay o sa evacuation center, ayawg gawas. Kon dunay kemikal, biolohikal, ug nukleyar nga aksidente o pag-atake, ayawg gawas, palonga ang bentilasyon, ug sap-ongi ang mga giwang-giwang sa tanang pultahan ug bentana. Kon dunay mobuto nga nukleyar nga bomba o planta, kanaog sa kinaubsang andana sa bilding aron dili ka maladlad sa radyasyon. Pagtan-awg balita sa TV o paminaw sa radyo. Ayawg gawas hangtod dili mopahibalo ang mga awtoridad nga okey nang mogawas.

Aron malikayan ang sakit ug kapeligrohan, tagda kini nga mga sugyot:

• Estar uban sa mga higala, kon posible, imbes sa evacuation center.

• Ipabiling hinlo ang imong palibot.

• Paggamit ug kaugalingong kagamitan dihang manghinlo. Kon mahimo, pagsul-ob ug guwantes, gahi nga sapatos, hard hat, ug pangsap-ong sa ilong. Pagbantay sa mga alambre sa koryente ug sa mga baga nga dili makita.

• Ipadayon ang imong adlaw-adlawng rutina, kon mahimo. Kinahanglang makita sa imong mga anak nga kalmado ug positibo ka. Tabangi ang mga bata sa ilang mga leksiyon, pakigdula kanila, ug pagsimba ingong pamilya. Ayaw pagsigeg tan-aw sa mga balita bahin sa trahedya, ug ayawg ipahungaw ang imong kabalaka ug kasuko diha sa imong pamilya. Dawata ang tabang, ug tabangi ang uban.

• Dahoma nga mawad-an kag daghang butang. Ang gobyerno ug ang uban maningkamot sa paghatag ug mga hinabang, pero dili sa pagpuli sa mga butang nga nangawala. Ang ato lang gikinahanglan mao ang hinlong tubig, pagkaon, besti, ug kapuy-an.​—1 Timoteo 6:7, 8.

• Dawata nga maapektohan ang imong emosyon, ug pangayog tabang. Sagad makita ang epekto niini sa imong emosyon human ka maulian sa kalisang. Lakip sa mga epekto mao ang kabalaka, kaguol, pag-usab-usab sa buot, ug maglisod sa paghunahunag tarong, pagtrabaho, ug pagkatulog. Pakig-estorya sa mahunahunaong mga higala.

Si Joshua naluwas sa sunog diha sa iyang trabahoan pero daghan sa iyang mga kauban nangamatay. Gitabangan siya sa Kristohanong mga ansiyano ug sa mga doktor. “Gipasaligan ko nila nga normal lang ang akong gibating kaguol ug maulian ra ko,” miingon si Joshua. “Paglabayg unom ka bulan, anam-anam nga nawala ang akong pagdamandaman. Pero ang ubang simtomas dugayng nawala.”

Kita mangitag hustisya kon dunay mga kalamidad. Busa basolon sa uban ang Diyos. Sama kang Joshua, gibasol sab sa uban ang ilang kaugalingon kay sila naluwas samtang ang uban nangamatay. “Nagsige gihapon kog hunahuna nga basin daghan pa unta kog naluwas nga kinabuhi,” siya miingon. “Nalipay ko kay nahibalo ko nga hapit nang magpakanaog ang Diyos ug hustisya dinhi sa yuta ug magtul-id sa tanang kasaypanan. Gipabilhan gyod nako ang matag adlaw sa akong kinabuhi ug maningkamot ko kutob sa akong mahimo nga maampingan kini.”​—Pinadayag 21:4, 5. *