“Ai Samol, kopwe aüselinga ai iotek, pwal än noum kewe chon angang iotek.”​—NE. 1:11.

1, 2. Pwata epwe älisuk om kopwe etittina ekkoch iotek mi mak lon Paipel?

 IOTEK me käeö Paipel ra fokkun lamot ngeni fel mi enlet. (1 Tes. 5:17; 2 Tim. 3:16, 17) Pwüngün, sap minne ewe Paipel eü puken iotek. Iwe nge, chommong iotek ra mak lon, äwewe chök, lon ewe puken Kölfel.

² Atun kopwe älleani me käkkäeö ewe Paipel, kopwe küna ekkoch iotek mi weneiti nonnomun manauom. Ika kopwe äeä küükün ekkena iotek, kopwe tongeni amürinnölo om kewe iotek. Met kopwe tongeni käeö seni ekkoch tingoren älillis mi pölü me masouen ekkena iotek?

Kütta me Apwönüetä än Kot Emmwen

3, 4. Met Eperiam a awisa ngeni nöün we chon angang? Met sipwe tongeni käeö seni minne Jiowa a efisi?

³ Ach käkkäeö Paipel a affata pwe sipwe tittingor än Kot emmwen fansoun meinisin. Ekieki met a fis lupwen Eperiam a tinalo emön nöün chon angang mi kon chinnap, eli Elieser, ngeni Mesopotamia pwe epwe küt pwülüwen Aisek mi niuokkusiti Kot. Atun ekkoch föpwül ra üfüf konik lon ewe chönüttu, ewe chon angang a iotek ngeni Jiowa: “Iwe, amwo epwe iei usun: Are üpwe tüngor ngeni eman föpwül, ‘Kose mochen apäa om na rume pwe üpwe ünümi ekis koluk seni,’ nge i epwe üra, ‘Kopwe ün, nge üpwe pwal aünü noum kewe kamel,’ neminewe epwe ina i ewe ka filätä pwe pwülüen noum we chon angang Isaak. Ren ei ngang üpwe silei pwe ka eäni kirikiröch ngeni ai we samol.”​—Ken. 24:12-14.

⁴ A pölü iotekin nöün Eperiam we chon angang atun Repeka a aünü nöün kewe kamel. Ekiselo mwirin, neminna a eti i ngeni  Kenaan, me a pwülüweni Aisek. Pwüngün pwe kosap ekieki pwe fansoun meinisin, Kot epwe ngonuk eü esissil. Iwe nge, epwe emmwenuk ika kopwe iotek me fiti emmwenien än we ngün mi fel.​—Kal. 5:18.

Iotek A Akükkünatiw Aürek

5, 6. Met sia käeö seni än Jekop iotek me mwen an epwe chuuri Iso?

⁵ Iotek a tongeni akükkünatiw aürek. Ren chök äwewe, atun Jekop a niuokkusiti feiengaw seni lepöün nippween we Iso, a iotek ngeni Jiowa: “Üa kon aücheangau ngeni om kirikiröch me om tipelükülük meinisin ka eäni ngeniei noum chon angang. . . . Kose mochen kopwe amanauaei seni lepöün pwii, fokun seni lepöün Esau. Pun üa niokus pwe epwe feito o nikeemila meinisin, pwal ekewe in me ekewe semirit. Nge en ka pwon ngeniei pwe kopwe atoto feiöch woi o achomonga mwirimwiri usun pien aroset pwe esap wor eman a tongeni aleaniir pokiten chomonguur.”​—Ken. 32:9-12.

⁶ Mwirin än Jekop iotek, a akkota tümünün an famili, nge an iotek a pölü lupwen iir me Iso ra chäsefäl. (Ken. 33:1-4) Ika kopwe älleani an we iotek, kopwe küna pwe Jekop ese chök tingor älillis. A pwal pwäri an lükü ewe Mwirimwir mi pwonetiw me pwal an kilisou ren än Kot kirekiröch me tong. Iwe, mei wor “niuokus” lon letipom? (2 Kor. 7:5) Ika ina, än Jekop tingor epwe ächema ngonuk pwe iotek a tongeni akükkünatiw aürek. Iwe nge, sisap chök tittingor lon ach kewe iotek, nge sipwe pwal pwäratä ach lükü.

Iotek fän iten Tipatchem

7. Pwata Moses a tingor an epwe silei än Jiowa kewe kokkot?

⁷ Om mochen apwapwaai Jiowa epwe fen amwökütuk om kopwe tingor tipatchem. Moses a tingor pwe epwe tongeni silei än Kot kewe kokkot. A tingor ngeni Jiowa: “Nengeni, ka kapas ngeniei pwe üpwe emwenala ekei aramas [seni Isip] . . . Iei mine üa tüngor ngonuk, ika üa küna ümöümöch me reöm, kopwe aiti ngeniei om akot pwe üpwe sileek o küküna ümöümöch me reom.” (Eks. 33:12, 13) Iwe, Kot a pölüweni ena iotek ren an alapalo än Moses silei an kewe kokkot. A fokkun lamot ena fän iten an epwe emmweniöchü nöün Jiowa kewe aramas.

8. Ifa usun kopwe küna älillis seni om ekilonei 1 King 3:7-14?

⁸ Tafit a pwal iotek: “Ai Samol mi Lapalap, kopwe aiti ngeniei om kewe al.” (Kölf. 25:4) Salomon, nöün Tafit we, a tingorei Kot tipatchem fän iten an epwe apwönüetä wisan we, wisen kingen Israel. Jiowa a pwapwaiti än Salomon iotek, iwe, a ngeni met a tingorei, pwal wöüöch me ling. (Älleani 1 King 3:7-14.) Ika a toruk ekkoch wis ka meefi nge ese ki reom, kopwe tingor tipatchem me pwäratä tipetekison. Iwe, Kot epwe älisuk pwe kopwe angei sile me tipatchem fän iten om kopwe tufichin apwönüetä wisom kewe fän tong.

Iotek Seni Letipom

9, 10. Me reom, met a lamot lon än Salomon kapas usun letipen aramas lon an iotek atun efinünen ewe imwenfel?

⁹ Ren än Kot epwe aüseling ngeni iotek, epwe popu seni letipach. Lon 1 King sopwun 8, Salomon a iotek seni letipan mwen mesen chommong aramas mi mwicheto fän iten efinünen än Jiowa we imwenfel lon 1026 B.C.E. Salomon a mwareiti Kot mwirin ar walong ewe pworofel lon ewe Leeni mi Fokkun Fel me ewe kuchu seni Jiowa a aüralo ewe imwenfel.

¹⁰ Ika kopwe käeöfichi än Salomon iotek, kopwe küna pwe a kapas usun letipach. Salomon a mirititi pwe Jiowa chök a silei leluken emön me emön leich. (1 King 8:38, 39) Ena chök iotek a affata pwe mei wor äpilükülüköch fän iten chon tipis mi ‘kulsefäliti Kot ren unusen leluker.’ Iwe, ika chon oputa nöün Kot kewe aramas ra liapeniir, Jiowa epwe  aüselinga iotekin chokkewe mi letip unus ngeni. (1 King 8:48, 58, 61) Ina pwata, kopwe iotek seni letipom.

Ekkewe Kölfel Ra Tongeni Amürinnölo Om kewe Iotek

11, 12. Met ka fen käeö seni iotekin ewe re Lifai atun ese tongeni feilo lon än Kot imwenfel ren och fansoun?

¹¹ Om käkkäeö ekkewe Kölfel a tongeni amürinnölo om kewe iotek me älisuk pwe kopwe witiwiti än Kot epwe pölüweniir. Ekieki pworausen emön re Lifai a mosonottam atun a eolo. Inaamwo ika esap tongeni feilo lon än Jiowa we imwenfel lon ena fansoun, nge a kölü: “Nguni, pwata ka letipengau, o pwata ka chok mokutukutfetal lon inisi? Kopwe chok witi Kot. Pun upwe pwal mwareiti i, ai chon amanau mi lapalap o ai Kot.”​—Kölf. 42:5, 11, NW; 43:5.

¹² Met sia tongeni käeö seni ena re Lifai? Ika kopwe kalapus fän iten minne mi pwüng nge kosap chüen tongeni fiti chiechiom kewe chon lükü lon ar leenien mwich, kopwe witiwit fän mosonottam pwe Kot epwe älisuk. (Kölf. 37:5) Ekilonei pwapwaom me loom le angang ngeni Kot, me atun ka “witi Kot,” tingor pwe epwe elikiituk pwe kopwe tongeni fitisefäli nöün kewe aramas.

Iotek fän Lükü

13. Me ren Jemes 1:5-8, pwata kopwe iotek fän lükü?

¹³ Ese lifilifil nonnomun manauom, nge kopwe ikkiotek fän lükü fansoun meinisin. Ika a sossot pwüngün enletin om tuppwöl iei, kopwe apwönüetä än Jemes kapasen fön. Kul ngeni Jiowa lon iotek, nge kosap tipemwaramwar pwe epwe ngonuk tipatchem fän iten om kopwe likiitü fan. (Älleani Jemes 1:5-8.) Kot a silei om kewe sossot, iwe, epwe tongeni emmwenuk me aururuk ren an äeä an manaman, an we ngün mi fel. Fän unusen om lükülük, kopwe pwäratä masouen letipom, nge kosap “tipemwaramwar.” Kopwe etiwa emmwenien an we ngün mi fel me fön seni an we Kapas.

14, 15. Pwata sipwe tongeni erä pwe än Hana iotek me föfför a fiti lükü?

¹⁴ Elkana, ewe re Lifai, a wor rüüemön pwülüwan. Emön leir itan Hana a iotek fän an lükü. Penina, ewe arüüemönün, a wor ekkoch nöün, iwe, a turunufaseei Hana pun esor nöün. Lon ewe imwen fel mangaku, Hana a pwon pwe ika epwe nöünatiw emön ät, epwe ngeni Jiowa. Pokiten tinawen Hana a mwökütüküt atun a iotek, Ilai, ewe samolfel mi lap, a ekieki pwe a sakaw. Lupwen a silei pwe ese sakaw, a apasa: “Kopwe feila fän kinamwe, ewe Koten Israel epwe ngonuk pälüen om tüngor.” Inaamwo ika Hana ese silei met epwe fis, nge a lükü pwe an iotek epwe pölü. Ina popun, “won mesan esap chüen wololilen” me letipechou.​—1 Sam. 1:9-18.

¹⁵ Mwirin än Samuel uputiw me mwü seni oupw, Hana a uwealo pwe epwe angang ngeni Jiowa lon ewe imwenfel. (1 Sam. 1:19-28) Ika kopwe ekilonei masouen än Hana na iotek, epwe tongeni amürinnölo om kewe iotek me älisuk le akisaalo om lolileniesini om osukosuk ika kopwe iotek fän lükülük pwe Jiowa epwe pölüwenuk.​—1 Sam. 2:1-10.

16, 17. Met a fis pokiten än Nehemia iotek me föfför ra fiti an lükü?

¹⁶ Nehemia, emön mwän mi pwüng, a manau 400 som ier mwen Kraist, iwe, an iotek me föfför ra fiti an lükü. A tingormaü ngeni Jiowa: “Ai Samol, kopwe aüselinga ai iotek, pwal än noum kewe chon angang iotek, ir mi pwapwa le meninituk. Kose mochen kopwe atufichiei ngang noum chon angang ikenai o mwüt ngeniei pwe üpwe küna ümöümöch me ren ei king.” Iö “ei king”? Ina i ewe kingen Persia itan Artaksasta, nge Nehemia a wisen tümünü an we kap.​—Ne. 1:11.

¹⁷ Nehemia a iotek fän lükülük fite rän mwirin an rong pwe ekkewe chon Jus mi  ngaselo seni ar eolo lon Papilon “ra nom lon weires watte me itengaw. Tittin ewe telinimw Jerusalem a chüen tatiu.” (Ne. 1:3, 4) Än Nehemia kewe iotek ra fokkun pölü lupwen King Artaksasta a mut ngeni an epwe lo Jerusalem pwe repwe senisefälietä ewe tit. (Ne. 2:1-8) Iwe, ese mwo pwon nge a fförsefäl ewe tit. A pölü än Nehemia kewe iotek pun ra akkomwa fel mi enlet, me a iotek fän an lükülük. A ina usun om kewe iotek?

Kopwe Chechchemeni le Mwareiti me Kilisou

18, 19. Met popun chon angangen Kot repwe mwareiti me kilisou ngeni i?

¹⁸ A wor chommong popun sipwe chechchemeni le mwareiti me kilisou ngeni Jiowa lon ach kewe iotek! Ren chök äwewe, Tafit a mwasangasang le mwareiti än Jiowa nemenem. (Älleani Kölfel 145:10-13.) Ka kan iotekin kilisou ren wisom mi aüchea le apworausa än Jiowa we Mwu? Alon ekkewe sou makkeei kölfel ra pwal tongeni älisikich le silei ifa usun sipwe pwärawu ngeni Kot kilisouch ren ach kewe mwich me mwichelap.​—Kölf. 27:4; 122:1.

¹⁹ Om kilisou ren om ririöch ngeni Kot epwe achchünguk pwe kopwe eäni ei sokkun iotek seni letipom: “Ai Samol, üpwe kilisou ngonuk me lein ekewe mwichen aramas, üpwe kölün mwareituk me lein chon ekewe mwü. Pun om tong ellet a tekia seni ekewe läng, om allükülük a tori ekewe kuchu. Ai Kot, kopwe pwäri om tekia asen ekewe läng. Om ling epwe pwäla won unusen fanüfan.” (Kölf. 57:9-11) A ifa me watteen än ekkena kapas apöchökkülakich! Ra tongeni amürinnölo ach kewe iotek!

Tittingorei Kot fän Mennin mi Alollool

20. Ifa usun Meri a pwäratä an menniniiti Kot?

²⁰ Ach menniniiti Kot epwe pwälo lon ach kewe iotek. Mwirin än Meri silei pwe epwe wiliti inen ewe Messaia, alon kewe ra usun chök alon Hana mi pwäralo an menniniiti Kot atun a uwealo Samuel pwe epwe angang lon ewe imwenfel. A ffat än Meri süföliti Kot ren alon keei: “Letipei a mwareiti ewe Samol, Ngüni a pwapwa pokiten Kot ai Chon Amanau.” (Luk 1:46, 47) Kopwe tongeni amürinnölo om kewe iotek ren om eäni ena sokkun memmeef? Ina popun Meri a kefilitä pwe epwe inen Jises ewe Messaia!

21. Ifa usun än Jises kewe iotek ra pwäratä an süföl me lükü?

²¹ Jises a ikkiotek fän an süföl me unusen lükülük. Äwewe chök, me mwen an a amanauasefälietä Lasarus, “Jesus a netä läng o apasa, ‘Semei, üa kilisou ngonuk pwe ka aüselingaei. Ngang üa silei pwe ka aüselingaei fansoun meinisin.’” (Jon 11:41, 42) Om kewe iotek ra pwärawu ena ükükün süföl me lükü? Ika kopwe käeö ewe iotekin ach Samol, kopwe küna pwe Jises a akkomwa piniloon iten Jiowa we, warotoon Mwuun we, me pwönüetään letipan. (Mt. 6:9, 10) Ekieki pwisin om kewe iotek. Ra pwäratä om ekipwichi än Jiowa we Mwu, om föfföri letipan, me om epinalo itan we? Ürürün epwe ina usun.

22. Pwata ka tongeni lükülük pwe Jiowa epwe apworak fän iten om kopwe afalafala ewe kapas allim?

 ²² Pokiten aramas ra küna riäfföü me sossot, ra tingor älillis lon iotek pwe repwe pwora le angang ngeni Jiowa. Lupwen ewe mwichen soukapwüng a allükü ngeni Piter me Jon pwe “resap fakkun kapas och are afalafal fan iten Jises,” ekkena aposel ra pwora le apasa pwe resap fokkun ükütiw le afalafal. (Fof. 4:18-20, TF) Mwirin ar musowu, ra apworausa ngeni chiener kewe met a fis. Iwe, iir meinisin ra tingor ngeni Kot älillis pwe repwe afalafala an kapas fän pwora. A ifa me pwapwaar lupwen a pölü ar iotek, pun ra “urela ren Ngünmifel o ra popuetä le asilefeili än Kot kapas fän pwora.” (Älleani Fofor 4:24-31.) Mwiriloon, fite ngeröü ra wiliti chon fel ngeni Jiowa. Iotek a pwal tongeni apöchökkülok pwe kopwe pwora le afalafala ewe kapas allim.

Sopwelo le Amürinnölo Om kewe Iotek

23, 24. (a) Eäni pwal ekkoch äwewe ren ifa usun om käkkäeö Paipel a tongeni amürinnölo om kewe iotek. (b) Met kopwe tongeni föri le amürinnölo om kewe iotek?

²³ Mei pwal wor chommong pworaus mi affata pwe älleaan me käeöön Paipel ra tongeni amürinnölo om kewe iotek. Äwewe chök, alom epwe usun chök alon Sona atun a apasa lon iotek, “[Jiowa] a tufichin angasaei.” (Sona 2:1-10) Ika ka osukosuk ren och tipisum me ka kütta älillis seni ekkewe elter, än Tafit we iotek a tongeni älisuk le pwäri om aier lon iotek. (Kölf. 51:1-12) Lon ekkoch iotek, kopwe tongeni mwareiti Jiowa usun chök Jeremaia a föri. (Jer. 32:16-19) Ika ka kükkütta emön pwülüwom, om käeö ewe iotek a mak lon Esra sopwun 9 me om pwisin iotek epwe tongeni apöchökkülok le amwöchünnükü om älleasochisi Kot pwe kopwe “apupulu ngeni emon . . . lon chok ewe Samol.”​—1 Kor. 7:39, TF; Esra 9:6, 10-15.

²⁴ Sopwelo le äkkälleani, käkkäeö, me kükkütta pworaus seni Paipel. Kütta ekkewe pworaus kopwe tongeni äppirü lon om kewe iotek. Eli kopwe tongeni apachaalong ekkoch pworaus seni Paipel lon om kewe siö me iotekin mwareiti me kilisou ngeni Kot. Kopwe tongeni akkarap ngeni Jiowa Kot atun kopwe amürinnölo om kewe iotek ren om käkkäeö Paipel.

Ifa Pölüwen Ekkeei Kapas Eis?

• Pwata sipwe kütta me älleasochisi än Kot kewe emmwen?

• Met epwe amwökütükich ach sipwe tingor tipatchem?

• Ifa usun ewe puken Kölfel a tongeni älisikich le amürinnölo ach kewe iotek?

• Pwata sipwe iotek fän mennin me lükülük?

[Ekkewe Kapas Eis fan Iten ewe Lesen]

[Sasing lon pekin taropwe 15]

Än ewe Famili Feffel epwe tongeni amürinnölo om kewe iotek

[Sasing lon pekin taropwe 16]

Nöün Eperiam we chon angang a tingor än Kot emmwen. Nge en, ka pwal föri ena?