1. Didie ke owo kiet emi ekesifehede itọk okowụt ke imọ iditreke ndifehe itọk?

ẸKEFIỌK Mary Decker nte ataitọk toto ke ini emi enye ekedide n̄kpọ nte isua 14. Enye ama ọsọp itọk tutu ẹkere ke enye edimen gold ke mbuba itọk mita 3,000 ke Olympic 1984. Edi enye ikefeheke isịm utịt. Enye ama ọkọmọ ke ukot owo en̄wen emi eketienede efehe itọk oro ọduọ. Enye ama ada unan onyụn̄ atua tutu ẹdimen enye ẹsio ke an̄wa. Edi Mary iketreke ndifehe itọk. Ke 1985, ke ini mîkọyọhọke ukpọk isua kiet tọn̄ọ n̄kpọ emi eketịbe, enye ama efehe itọk itiat kiet ọsọp akan nte akanam n̄wan en̄wen efehede!

2. Ntak emi ẹkemede ndidọhọ ke ata mme Christian ẹfehe mbuba itọk, ndien ikpowụk ntịn̄enyịn ke nso?

² Sia idide mme Christian, uwem nnyịn etie nte ndifehe mbuba itọk. Ikpowụk ntịn̄enyịn ke ndifehe man ikan. Itọk nnyịn idịghe itọk ibio ini emi anade owo efehe usọp usọp nte ekekeme man akan. Inyụn̄ idịghe itọk usịn̄ede idem, emi owo ekemede ndidi anam anam enye oduọk odudu. Utu ke oro, ẹkeme ndida enye ndomo ye itọk anyan usụn̄, emi oyomde owo enyene ime man ekeme ndikan. Apostle Paul ama ada uwụtn̄kpọ mbuba itọk ewet leta oro enye ọkọnọde ẹsọk mme Christian oro ẹkedụn̄de ke Corinth, kpa obio emi ọkọwọrọde etop mbuba itọk. Enye ekewet ete: “Nte mbufo ifiọkke ite kpukpru mme efehe itọk ke mbuba ẹfefehe, edi owo kiet kpọt ọbọ utịp? Ẹfehe ke usụn̄ eke mbufo ẹdibọde utịp.”—1 Cor. 9:24.

3. Mmanie ẹkeme ndikan ke mbuba nsinsi uwem?

³ Bible eteme nnyịn ete ifehe mbuba emi. (Kot 1 Corinth 9:25-27.) Utịp edi nsinsi uwem—mme Christian oro ẹyetde aran ẹdidu ke heaven, mbon eken ẹdu mi ke isọn̄. Enye itiehe nte ata ediwak mbuba eken, sia kpukpru mbon oro ẹfehede mbuba enye emi  ẹyebọ utịp edieke mmọ ẹyọde tutu esịm utịt. (Matt. 24:13) N̄kukụre se idinamde owo okûkan ke mbuba emi edi edieke enye mînịmke ibet mbuba emi m̀mê edieke enye mîfeheke isịm utịt. Akan oro, n̄kukụre mbuba emi utịp edide nsinsi uwem edi emi.

4. Ntak emi itọk uwem oro ifehede ọsọn̄de?

⁴ Imemke utom ndifehe nsịm utịt. Oyom owo otụnọ idemesie onyụn̄ enen̄ede enyene iwụk. Jesus Christ kpọt ekefehe mbuba emi esịm utịt ituakke ukot iduọ. Edi James mbet esie ekewet ete ke kpukpru mme anditiene Christ ‘ẹdedue ediwak ini.’ (Jas. 3:2) Emi edi ata akpanikọ! Ndudue nnyịn ye eke mbon en̄wen ẹkeme ndifịna nnyịn. Mmọdo, ndusụk ini, imekeme ndituak ukot, ekem iten̄, inyụn̄ ikemeke ndifehe aba nte ikpefehede. Imakam ikeme ndiduọ; edi ana idaha ida ika iso ifehe. Ndusụk owo ẹma ẹnen̄ede ẹduọ tutu oyom ẹn̄wan̄wam mmọ ẹdaha ẹda ẹfiak ẹtọn̄ọ ndifehe man ẹsịm utịt. Ntem, imekeme ndituak ukot ini kiet m̀mê ediwak ini, imonyụn̄ ikam ikeme ndiduọ.—1 Ndi. 8:46.

5, 6. (a) Didie ke Christian mîkwe “n̄kpọ iduọ baba kiet,” ndien nso idin̄wam enye afiak “adaha ada”? (b) Ntak emi ndusụk owo mîsifiakke idaha ida ke ẹma ẹtuak ukot ẹduọ?

⁵ Ke ini oyomde nditịn̄ mban̄a nte owo etiede ke n̄kan̄ eke spirit, ekeme ndidi emesidọhọ ke owo ‘atuak ukot’ m̀mê ke owo ‘ọduọ.’ Edi ikọ Bible iba emi isiwọrọke ukem n̄kpọ kpukpru ini. Ke uwụtn̄kpọ, kop se Mme N̄ke 24:16 ọdọhọde mi: “Edinen owo ekeme ndiduọ utịm ikatiaba, onyụn̄ adaha ada; edi afanikọn̄ ayanam mme idiọkowo ẹtuak ukot ẹduọn̄ọ.”

⁶ Jehovah idiyakke mbon oro ẹbuọtde idem ye enye ẹtuak ukot m̀mê ẹduọ—oro edi, ẹsobo afanikọn̄ m̀mê n̄kpọ iduọ ke utuakibuot mmọ—emi mmọ mîdikemeke ndifiak ndaha nda. Nnyịn imenen̄ede inịm ke Jehovah ayan̄wam nnyịn ‘idaha ida’ man ikpekeme ndika iso ntuak ibuot ke ofụri esịt nnọ enye. Emi edi ata n̄kpọ ndọn̄esịt ọnọ kpukpru mbon oro ẹnen̄erede ẹma Jehovah ke ọwọn̄esịt mmọ.  Isidọn̄ke mme idiọkowo ndifiak ndaha nda ntre. Mmọ isiyomke un̄wam edisana spirit Abasi ye eke ikọt esie, mîdịghe ẹsesịn ke ini ẹnọde mmọ. Edi amaedi mbon oro ‘ẹmade ibet Jehovah,’ idụhe n̄kpọ iduọ baba kiet emi ekemede ndisio mmọ ofụri ofụri ke mbuba uwem.—Kot Psalm 119:165.

7, 8. Didie ke owo ekeme “ndiduọ” edi osụk edi edinen ke iso Abasi?

⁷ Ndusụk owo ẹsinam n̄kpri idiọkn̄kpọ—ẹkam ẹsinam ediwak ini—ke ntak emi ẹmemde. Edi mmọ ẹsụk ẹdedi ndinen owo ke enyịn Jehovah edieke mmọ ẹkade iso ‘ndidaha nda,’ oro edi, ẹnen̄erede ẹkabade esịt ẹnyụn̄ ẹka iso ẹsọn̄ọ ẹda ẹnam n̄kpọ Abasi. Imekeme ndikụt emi ke nte Abasi akanamde n̄kpọ ye Israel eset. (Isa. 41:9, 10) Idịghe “ndiduọ” edi akpan n̄kpọ oro Mme N̄ke 24:16 etịn̄de aban̄a, edi edi ‘ndidaha nda’ ke un̄wam Abasi nnyịn emi esituade owo mbọm. (Kot Isaiah 55:7.) Sia Jehovah Abasi ye Jesus Christ ẹnyenede mbuọtidem ke idem nnyịn, mmọ ẹsịn udọn̄ ẹnọ nnyịn ẹte ‘idaha ida.’—Ps. 86:5; John 5:19.

⁸ Idem edieke efehe mbuba atuakde ukot m̀mê ọduọde ke itọk anyan usụn̄, edieke enye ọsọpde adaha ada, enye ekeme ndisụk nnyene ini mfehe nsịm utịt. Nnyịn ifiọkke “usen ye hour” emi mbuba uwem emi ifehede mi edisịmde utịt. (Matt. 24:36) Edi edieke nnyịn isịnde ofụri ukeme mbak idituak ukot, oro ayanam nnyịn inen̄ede ikeme ndifehe mbuba oro nsịm utịt uforo uforo. Ntre, nso ikeme ndinam nnyịn ikûtuak ukot uduọ?

9. Mme n̄kpọ iduọ ewe ke idineme iban̄a?

⁹ Ẹyak ineme n̄kpọ ition oro ẹkemede ndinam owo atuak ukot ọduọ—oro edi, mmeme idem nnyịn, se idọn̄de obụkidem, ufịk ke esop, ukụt m̀mê ukọbọ, ye ndudue mbon en̄wen. Edi edieke ikatuakde ukot iduọ, ọkpọfọn iti ke Jehovah enyene ime etieti. Enye isọpke ndida nnyịn nte mbon emi mîsọn̄ọke ida.

10, 11. Nso mmeme ke David ekenyene?

¹⁰ Mmeme idem nnyịn etie nte n̄kpri itiat emi ẹbonode ke usụn̄ itọk. Enyene se iketịbede inọ Edidem David ye apostle Peter emi ekemede ndikpep nnyịn n̄kpọ mban̄a iba ke otu mmeme emi—unana mfara ke idem ye editen̄e owo enyịn.

¹¹ Edidem David ikesifarake ke idem kpukpru ini, emi akanam enye esịn efịbe ye Bath-sheba. Ndien ke ini Nabal ọkọsọn̄ọde enye enyịn, enye ama oyom ndinam n̄kpọ ke ibụmede. Emi ẹwụt ke David ama esinana mfara ke idem ndusụk ini, edi enye iketreke ndinem Jehovah esịt. Mbon en̄wen ẹma ẹn̄wam enye “adaha ada” ke ama akanam ndudue.—1 Sam. 25:5-13, 32, 33; 2 Sam. 12:1-13.

12. Nso ikanam Peter aka iso efehe mbuba uwem kpa oro enye ekesituakde ukot ọduọ?

¹² Peter ama eten̄e owo enyịn, esinyụn̄ anam ata idiọk ndudue ndusụk ini; edi enye ama ọsọn̄ọ ada ye Jesus ye Jehovah. Ke uwụtn̄kpọ, enye ama akan̄ Eteufọk esie ke eferife ofụri ikata. (Luke 22:54-62) Nte ini akakade, Peter ikanamke n̄kpọ nte Christian, sia enye akanam n̄kpọ nte n̄kpọ eke ẹdọhọde ke mme Christian oro ẹdide mme Jew ẹfọn ẹkan mme Christian oro ẹdide mme Gentile. Edi apostle Paul ama ọfiọk ke owo inyeneke nditọ ubahade ke esop. Se Peter akanamde emi ikọfọnke. Paul ama asua ọnọ Peter iso ye iso mbak mbon en̄wen ke esop ẹdikpebe edu emi. (Gal. 2:11-14) Ndi item emi ama ayat Peter tutu enye etre ndifehe mbuba uwem? Baba. Enye ama enen̄ede ekere aban̄a item Paul, ada enye esịn ke edinam, onyụn̄ aka iso ke mbuba emi.

13. Didie ke udọn̄ọ ekeme ndinam owo atuak ukot ọduọ?

¹³ Ndusụk ini mmeme owo ekeme  ndidi unana nsọn̄idem. Emi n̄ko ekeme ndidi n̄kpọ iduọ. Enye ekeme ndinam nnyịn itehede ube, onyụn̄ akam ekeme ndinam ifụmede inyụn̄ ikpa mba. Ke uwụtn̄kpọ, eyenete an̄wan kiet ke Japan ama ọdọn̄ọ etieti ke isua 17 ẹma ẹkebe tọn̄ọ enye akana baptism. Enye ama ekere aban̄a udọn̄ọ esie tutu emem ke n̄kan̄ eke spirit. Nte ini akakade, enye ikọwọrọke an̄wautom aba. Mbiowo iba ẹma ẹka ẹkese enye. Ikọ mmọ ama esịn udọn̄ ọnọ enye tutu enye afiak ọtọn̄ọ ndidụk mbono esop. Enye ọdọhọ ete, “Mmọn̄eyet ama asiaha mi ke enyịn sia nditọete ẹkenen̄erede ẹdara mi.” Eyenete oro ke afiak efehe mbuba uwem idahaemi.

14, 15. Nso ke oyom inen̄ede inam ke ini idiọk udọn̄ odụkde nnyịn esịt? Nọ uwụtn̄kpọ.

¹⁴ Se idọn̄de obụkidem amanam ediwak owo ẹtuak ukot ẹduọ. Ke ini orụk idomo emi esịmde nnyịn, oyom inam ofụri se ikekeme man ekikere ye edinam nnyịn asana ekekem ye mme edumbet Abasi. Ti item oro Jesus ọkọnọde ete itop n̄kpọ ekededi oro ekemede ndinam ituak ukot iduọ iduọk, ekpededi enyịn m̀mê ubọk nnyịn. Ndi oro isịneke oburobụt ekikere ye edinam emi ẹnamde ndusụk owo ẹtre ndifehe mbuba uwem?—Kot Matthew 5:29, 30.

¹⁵ Eyenete eren kiet emi ubon esie ẹkedide mme Christian ama ewet ete ke ekesidọn̄ imọ ndinam idan̄ ye erenowo nte imọ. Enye ọkọdọhọ ete: “Ekesitie mi ntre ntre ke idem. Eketie nte nnyeneke ebiet emi ndade nnọ.” Enye ama edi asiakusụn̄ ye asan̄autom unamutom etisịm isua 20. Ekem enye ama atuak ukot ọduọ idiọk idiọk, ẹda N̄wed Abasi ẹtụnọ enye, enye onyụn̄ ọbọ un̄wam oro mbiowo ẹkenọde enye. Enye ama esibọn̄ akam, ekpep n̄kpọ ke idemesie, onyụn̄ owụk ntịn̄enyịn ke ndin̄wam mbon en̄wen. Emi ama anam enye adaha ada onyụn̄ afiak efehe mbuba uwem. Ke ediwak isua ẹma ẹkebe, enye ọdọhọ ete: “Mmesinyene idiọk udọn̄ oro ndusụk ini, edi nsiyakke enye akan mi ubọk. Mmedikụt ke Jehovah idiyakke ẹdomo owo ẹbe se enye ekemede ndiyọ. Ntre, nnịm ke Abasi ada ke mmekeme ndikan.” Eyenete oro ada ikọ esie ekeberi ntem: “Nyadia ufọn ofụri ukeme oro nsịnde ke obufa ererimbot. Se nyomde edi oro! Nyaka iso n̄n̄wana tutu esịm ini oro.” Enye ebiere ndika iso mfehe mbuba uwem.

16, 17. (a) Nso ikan̄wam eyenete kiet emi ekekerede ke ẹfefịk imọ? (b) Oyom iwụk enyịn ise anie mbak idituak ukot iduọ?

¹⁶ Ufịk ke esop ekeme ndidi n̄kpọ iduọ. Ke France, eyenete kiet emi ekedide ebiowo ama ekere ke ẹfefịk imọ ke esop onyụn̄ ayat esịt etieti. Oro ama anam enye etre ndisidụk mbono esop, inyụn̄ iwọrọke an̄wautom aba. Mbiowo iba ẹma ẹka ẹkese enye ẹnyụn̄ ẹnen̄ede ẹkpan̄ utọn̄ ẹnọ enye, ẹyak enye etịn̄ ofụri ofụri nte enye esede n̄kpọ oro mbemiso mmọ ẹtịn̄de ikọ. Mmọ ẹma ẹdọhọ enye otop mbiomo esie ọnọ Jehovah, ẹnyụn̄ ẹdọhọ enye ke ata akpan n̄kpọ edi ndinem Jehovah esịt. Enye ama anam oro, ndien ikebịghike enye ama afiak ọtọn̄ọ ndifehe mbuba uwem, onyụn̄ enen̄ede esịn idem ke mme edinam esop.

¹⁷ Oyom kpukpru mme Christian ẹwụk enyịn ẹse Jesus Christ, kpa Ibuot esop, idịghe mme anana-mfọnmma owo. Jesus, emi enyịn esie ‘ebietde edemeikan̄,’ okụt kpukpru n̄kpọ nte mmọ ẹtiede, ndien ke ntem okụt se nnyịn mîkemeke-keme ndikụt. (Edi. 1:13-16) Ke uwụtn̄kpọ, enye ọfiọk ke n̄kpọ oro nnyịn ikemede ndida nte ufịk etiene nte nnyịn isede n̄kpọ oro, mîdịghe edi ke n̄kpọ oro in̄wan̄ake nnyịn. Jesus esise aban̄a mme mfịna esop ke mfọnmma usụn̄ ye ke nnennen ini. Ntem, ikpanaha iyak mme edinam m̀mê ubiere eyenete ekededi anam nnyịn ituak ukot iduọ.

18. Didie ke ikeme ndikan mme idomo m̀mê mme mfịna?

 ¹⁸ N̄kpọ iduọ iba en̄wen ẹdi ukụt m̀mê ukọbọ ye ndudue mbon en̄wen ke esop. Ke uwụtn̄kpọ oro Jesus ọkọnọde aban̄a asuan n̄kpasịp, enye ọkọdọhọ ke ndusụk owo ẹma ẹtuak ukot ẹduọ ke ini “ukụt m̀mê ukọbọ” etịbede ke ntak ikọ Abasi. Ebiet ekededi emi ukọbọ oro otode—ubon, mbọhọidụn̄, m̀mê ukara—enye ekeme ndinen̄ede mfịna owo emi ‘mînyeneke orụn̄ ke idemesie,’ m̀mê emi mînen̄ekede inyene mbuọtidem. (Matt. 13:21) Edi edieke inyenede eti esịt, n̄kpasịp Obio Ubọn̄ ayanam nnyịn inyene ọkpọsọn̄ mbuọtidem. Ke ini osobode idomo, domo ndibọn̄ akam ntie n̄kere mme n̄kpọ oro ẹdotde itoro. (Kot Philippi 4:6-9.) Jehovah ọyọnọ nnyịn ukeme ndikan mme idomo, iyakke mfịna akabade n̄kpọ iduọ ọnọ nnyịn.

19. Nso ke ikeme ndinam mbak ndudue mbon en̄wen edikabade edi n̄kpọ iduọ?

¹⁹ Ndusụk owo ẹsiyak ndudue mbon en̄wen anam mmọ ẹtuak ukot ẹduọ ẹnyụn̄ ẹtre ndifehe mbuba uwem. Mîdịghe owo ekeme ndiduọ ke ini mbon en̄wen ẹnamde n̄kpọ emi ubieresịt esie mîkpayakke enye anam. (1 Cor. 8:12, 13) Edieke owo eduede nnyịn, ndi iyayak emi akabade ata akamba mfịna? Bible eteme mme Christian ete ẹtre ndibiere ikpe nnọ owo, ẹfen ẹnọ mme owo, ẹnyụn̄ ẹtre ndiyom unen. (Luke 6:37) Edieke afo osobode mme n̄kpọ oro ẹkemede ndinam owo atuak ukot ọduọ, bụp idemfo ete: ‘Ndi nda se ami mmade mbiere ikpe nnọ mbon en̄wen? Sia mfiọkde ke nditọete mi ẹdi mme anana-mfọnmma, ndi nyayak ndudue owo anam mi ntre ndifehe mbuba uwem?’ Ima oro imade Jehovah ekeme ndin̄wam nnyịn ibiere ke nnyịn idiyakke n̄kpọ ekededi emi owo anamde ọbiọn̄ọ nnyịn ndifehe mbuba uwem nsịm utịt.

20, 21. Nso ke afo ebiere ndinam ke mbuba uwem?

²⁰ Nte afo emebiere “[ndifehe] mbuba nsịm utịt”? (2 Tim. 4:7, 8) Do ana esikpep n̄kpọ ke idemfo. Da Bible ye mme n̄wed ukara Abasi nam ndụn̄ọde, tie kere se ekpepde, nyụn̄ fiọk se ikemede ndinam owo atuak ukot ọduọ. Bọn̄ akam ben̄e edisana spirit man ọnọ fi ukeme oro oyomde. Ti ete ke edieke owo ọduọde ke enye ekeme ndidaha nda mfiak mfehe mbuba emi nsịm utịt. Enye ekeme ndikpep n̄kpọ nto mme ndudue oro onyụn̄ akam enen̄ede efehe mbuba etịm ọfọn.

²¹ Bible ọdọhọ ke ana ifehe mbuba uwem emi isịm utịt. Enye itiehe nte ndidụk bọs nsụhọde ntie ẹwat nnyịn ẹkesịm utịt. Ana ifehe ke idem nnyịn. Nte ifehede, Jehovah ọyọnọ nnyịn “ediwak emem.” (Ps. 119:165) Imekeme ndinịm ke iyaka iso ibọ edidiọn̄ esie idahaemi ye nsinsi edidiọn̄ oro enye edinọde mbon oro ẹfehede mbuba emi ẹsịm utịt.—Jas. 1:12.