“Se Ima Iketịbe Ama Etịbe”

Ke June 14, 2007, Post Ọfis Estonia ama osio stamp editi oro iwụtde ke ubọk nnasia emi. Ẹma ẹnọ ntọt ke ini ẹkesiode enye, ẹte: “Ẹsio stamp emi ndida nti mbon oro ẹkenọmọde ke Estonia ntak ekikere Stalin oro aban̄ade ediwot ofụri ekpụk.” Ke ufan̄ isua 1941 ye 1951 ẹma ẹbịn ediwak tọsịn mbon Estonia ẹsion̄o ke obio.

“SE IMA iketịbe ama etịbe.” Se ẹsiwakde nditịn̄ edi oro ke Estonia, ẹsinyụn̄ ẹtịn̄ utọ ikọ emi ke mme idụt en̄wen. Edi akpanikọ ke nnyịn ikemeke ndikpụhọde se iketịbede, edi imekeme ndikpep n̄kpọ nto se iketịbede. Enyene-ọniọn̄ Edidem Solomon eke Israel eset ọkọdọhọ ete: “Mma n̄kụt emi ke ini n̄kekerede mme n̄kpọ oro ẹnamde ke ererimbot emi, ererimbot emi ndusụk owo ẹkamade ukara ndien mbon eken ẹbọ ufen ke ukara oro.”—Ecclesiastes 8:9, Today’s English Version.

Ke ediwak isua emi ẹkebede, ẹma ẹnen̄ede ẹkụt ke ikọ Bible emi edi akpanikọ ke Estonia ye ke mme obio eken ke N̄kan̄ Edem Usiahautịn Europe. Ukara owo ama anam ediwak mbon emi mîduehe ẹbọ ufọn ke ini ẹkebịnde mmọ ẹsion̄o ke obio ẹka anyan ebiet man ẹkedụn̄ do m̀mê ẹkenam utom ke ufọk-n̄kpọkọbi emi ẹsinọde mme owo ufen.

Mme ewetmbụk obio oro ẹdọhọ ke ẹma ẹbịn se ibede mbio obio 46,000 ẹsion̄o ke ekpri idụt emi ke ufan̄ isua 1941 ye 1951. Ẹkebịn ata ediwak mmọ ke ntak emi ẹkesịnde idem ke mbubehe ukara, ẹbịn mbon eken ke ntak idụt mmọ m̀mê ke ntak uwọrọiso. Edi ẹkebịn Mme Ntiense Jehovah ke ntak ido ukpono mmọ.

Ẹnam Mfịna ye Ikọt Abasi

Ke ndụn̄ọde oro ẹkewetde ke N̄wedmbụk N̄kpọntịbe Ufọkn̄wed Ntaifiọk Tartu ke 2004, Aigi Rahi-Tamm oro edide ewetmbụk ọkọdọhọ ete: “Ọtọn̄ọde ke 1948 esịm 1951, ẹma ẹmụm Mme Ntiense Jehovah 72 ọkọrọ ye mbon oro ẹkediande idem ye mmọ. Ndien ẹma ẹdiomi ẹnyụn̄ ẹbịn ata ediwak owo ẹsion̄o ke obio ke okoneyo April 1, 1951, idịghe ke Estonia, Latvia, ye Lithuania kpọt, edi n̄ko ke Moldova, edem usoputịn Ukraine, ye ke Belorussia.”

Mbemiso 1951, ẹma ẹsimụm Mme Ntiense Jehovah ke Estonia, ẹnam ekikere etịmede mmọ, ẹbụp mmọ ediwak mbụme, ẹnyụn̄ ẹbiere n̄kpọkọbi ẹnọ mmọ. Ẹketọn̄ọ obufa ndutịm emi man ẹbịn kpukpru Mme Ntiense Jehovah ẹsion̄o ke Estonia.

Usenọfiọn̄ oro, April 1, 1951, odu ke stamp oro iketịn̄de iban̄a ke ntọn̄ọ ntọn̄ọ. Ibat oro, 382, emi odude ke stamp oro edi ibat Mme Ntiense Jehovah ye ibat nditọ mmọ emi ẹkebịnde ẹsion̄o ke obio usen oro. Ibat emi esịne  ndusụk iman ye mme mbọhọidụn̄ mmọ oro mîkedịghe Mme Ntiense Jehovah. Ẹma ẹsan̄a ẹmụm mme owo ofụri usen oro ke idụt oro. Ke okoneyo oro, ẹma ẹdọn̄ mbon oro ẹkemụmde do—n̄kpri ye ikpọ—ke mme tren emi ẹsidọn̄de ufene ẹwat ẹka Siberia.

Ella Toom, * emi ekedide isua 25 ini oro, ekedi kiet ke otu Mme Ntiense Jehovah. Enye eti nte ẹkesibụpde mbụme, ọdọhọ ete: “Akwa owo kiet ama odomo ndisịn mi ndịk ke idem onyụn̄ ọdọhọ ete ntre ndikwọrọ ikọ. Isan̄ kiet enye ama obụp mi ete: ‘Ndi omoyom uwem? Mîdịghe ndi oyom ndikpa ye Abasi fo ke ikọt Siberia?’” Edi Ella ama aka iso ọkwọrọ eti mbụk uko uko. Ẹma ẹda enye ẹka Siberia, ndien ke ufan̄ isua itiokiet ẹma ẹnọ enye aka nsio nsio ufọk-n̄kpọkọbi oro ẹsinọde mme owo ufen.

Hiisi Lember ekedi n̄kaiferi Ntiense Jehovah. Enye ekedi kiet ke otu ediwak mbon oro owo mîkọnọhọ ifet ndika esopikpe mbemiso ẹkebịnde ẹsion̄o ke obio. Enye eti se iketịbede ke April 1, 1951, onyụn̄ obụk ete: “Mmọ ẹma ẹdi ke okoneyo ke ini owo ndomokiet mîkodorike enyịn, ẹdidọhọ nnyịn ẹte: ‘Mbufo ẹnyene minit edịp ye duop kpọt. Ẹtan̄ n̄kpoduoho mbufo!’” Ke okoneyo oro ẹma ẹda Hiisi ye ekpri eyen esie an̄wan oro ekedide isua itiokiet ẹka itiembehe tren. Ntaha tren oro ekesisịride owo utọn̄ do ama asan̄a ke nsio nsio itiembehe tren atan̄ Mme Ntiense Jehovah eken. “Ẹma ẹtop nnyịn ẹdọn̄ ke tren oro ẹsidade ẹmen ufene. Se ikọfọnde ekedi ke ndek oro mme ufene oro ẹkenamde ama akabade ice; mîdịghe ntre, ọkpọkọsọn̄ ndida ke esịt tren oro. Ẹkedọn̄ nnyịn nte ẹdọn̄ ufene ke tren.”

Ufen ufen isan̄ urua iba oro ke tren ama odụk owo idem. Mme owo ẹkefafaha ke tren oro, ndien tren oro ikasanake. Ẹma ẹmiom ẹnyụn̄ ẹsuene kpukpru owo, n̄kpri ye ikpọ, nte ẹkekeme. Ndusụk mmọ ẹma ẹtua ikonyụn̄ ikemeke ndidia udia. Edi Mme Ntiense ẹma ẹn̄wam kiet eken ẹnyụn̄ ẹsịn udọn̄ ẹnọ kiet eken ke ndikwọ mme ikwọ utuakibuot mmọ, ẹnyụn̄ ẹbuana udia ekededi oro mmọ ẹkenyenede. Ẹma ẹnọ mmọ ẹka “nsinsi ebietidụn̄” ẹnyụn̄ ẹsian mmọ ke mmọ ẹdidu do ke “nsinsi.”

Hiisi eti nsịnudọn̄ oro ekemmọ mme andinịm ke akpanikọ ẹkenọde enye ke ini afanikọn̄ oro: “Ke itiembehe tren kiet, tren nnyịn ama atuak ada ekpere tren oro okotode Moldova. Nnyịn ima ikop eren kiet obụpde m̀mê nnyịn idi mmanie, m̀mê inyụn̄ ika m̀mọ̀n̄. Ima ibọrọ ke nnyịn ifiọkke ebiet emi ikade, ndien ke idi Mme Ntiense Jehovah emi ẹtode Estonia. Ekemmọ Mme Ntiense ke tren oro okotode Moldova ẹma ẹkop nneme oro. Mmọ ẹma ẹtop akamba bred ye mme mfri ẹnọ nnyịn ke odudu oro okodude ke tren oro.” Enye aka iso ete: “Adan̄aoro ke nnyịn ikọfiọk ke idịghe ke Estonia kpọt ke ẹkemụm Mme Ntiense Jehovah—ẹkemụm mmọ ke ofụri obio ukara Soviet Union!”

Ẹma ẹdian̄ade Corinna ye Ene, n̄kaiferi iba emi ẹkedide Mme Ntiense Jehovah oro mîkesịmke kan̄a isua edịp, ẹkpọn̄ eka mmọ ke se ibede isua itiokiet. Ẹma ẹmomụm ẹka mmọ emi edide n̄ko Ntiense Jehovah ẹda ẹka ufọk-n̄kpọkọbi oro ẹsinọde mme owo ufen. Ndien ke idiọk okoneyo oro ke April, ẹma ẹmụm n̄kaiferi iba emi ke ufọk mmọ ẹda ẹkesịn ke tren oro ẹsidade ẹmen ufene. Corinna etịn̄ se iketịbede ye idatesịt ete: “Ke esịt tren oro, Ntiense kiet oro akasan̄ade ye nditọ iba ama ọdọhọ ke iyese nnyịn enyịn onyụn̄ ọdọhọ ke nnyịn imekeme ndidu ye imọ ye nditọ imọ nte ubon.”

 Nso iketịbe ke ini ẹkedade nnyịn ẹkesịm? Ke edem usen oro, ke ima ikesịm mbịt mbịt wilderness Siberia, ẹma ẹtọn̄ọ ndideme nnyịn nte “ifịn.” Iren ẹma ẹto mme in̄wan̄ oro ẹkedude ke mbọhọ oro ẹdisat mbon oro ẹdinamde utom ke in̄wan̄ mmọ. Corinna eti ete: “Ima ida ikop mmọ ẹfan̄ade ke otu idemmọ ete: ‘Afo emenyenyene awat uwat emi ediwatde masịn utọin̄wan̄ fo. Okịm edi emi,’ mîdịghe, ‘Mmadada n̄kani owo iba. Ana onyụn̄ ada n̄kani owo n̄ko.’”

Corinna ye Ene ẹkedi nditọiban emi ẹnyenede uko. Mmọ ẹkedọhọ ẹte: “Ọdọn̄ nnyịn ndikụt eka nnyịn, ubaha nte ikpekemede ndifiak n̄kodụn̄ ye enye!” Kpa ye oro, mmọ ẹma ẹnen̄ede ẹbuọt idem ke Jehovah ẹnyụn̄ ẹkop inemesịt. Corinna adian do ete: “Ọfọn nte mama mîkekwe nnyịn koro ndusụk ini ikesinam utom ke an̄wa ke ini oro ekenen̄erede ebịt, ndien nnyịn ikesisịneke eti ọfọn̄.”

Se idude edi ke mbon emi mînyeneke se ẹduede ẹma ẹbọ ọkpọsọn̄ ufen ke Estonia, ndien Mme Ntiense Jehovah ẹma ẹtiene ẹbọ ufen n̄ko. (Se ekebe oro “Ibak Emi Inua Mîkemeke Nditịn̄.”) Kpa ye utọ ibak ye ufen oro, Mme Ntiense Jehovah ke ẹnanam utom nte otu ke Estonia ẹnyụn̄ ẹkop inemesịt.

N̄kpọ Ọyọfọn ke Ini Iso

Bible ọsọn̄ọ etịn̄ ọnọ nnyịn ete ke Jehovah Abasi asasua ufịk. Enye ọdọhọ ete: “Owo ekededi eke anamde mme n̄kpọ emi, kpukpru mmọ eke ẹnamde se ikwan̄ade, ẹdi mbubiam n̄kpọ ke enyịn Jehovah Abasi fo.” (Deuteronomy 25:16) Okposụkedi Abasi emede ime ke ukwan̄n̄kpọ oro ẹnamde ke ofụri ini emi ebede, idibịghike enye eyetre ufịk ye ukwan̄ido. Andiwet psalm ọdọhọ ete: “Ayak esisịt, idiọkowo ididụhe aba; afo oyonyụn̄ etịn̄ enyịn ke ebiet esie, ndien enye ididụhe. Edi mbon nsụkidem ẹyeda isọn̄ ẹnyene, ediwak emem oyonyụn̄ adat mmọ esịt.”—Psalm 37:10, 11.

Nnyịn imodori enyịn ke n̄kpọ ọyọfọn ke ini iso! Okposụkedi nnyịn mîkemeke ndikpụhọde n̄kpọ oro ama eketetịbe, imekeme ndinam n̄kpọ idahaemi man ikop inem uwem ke ini iso. San̄a kpere Abasi man ọfiọk nte ekemede nditiene n̄kop inem uwem ke ini iso emi ata edinen ido edidude ke isọn̄.—Isaiah 11:9.

[Ikọ Idakisọn̄]

[Ekebe ke page 28]

Ibak Emi Inua Mîkemeke Nditịn̄

“Inua ikemeke nditịn̄ adan̄a nte ẹketụhọrede mme owo ke ofụri idụt emi. . . . Ẹma ẹwot . . . ata ediwak . . . [owo] ntịme ntịme, owo ikpehe ikpe inọ inyụn̄ iwetke n̄kpọ ndomokiet iban̄a mmọ; ye akpakịp mbon oro ẹkebịnde ẹsion̄o ke obio ẹtan̄ ẹkedọn̄ ke ndiọi ufọk-n̄kpọkọbi, ẹbọ unen nditọisọn̄ ke ntak ubọkutom m̀mê ke ntak ekpụk emi mmọ ẹtode. . . . Kere utọ n̄kpọ oro ise: Ata ediwak owo ẹma ẹkpan̄a ke idụt emi ke ntak ndutụhọ ye edori ikọ.”—MEDVEDEV, ADAIBUOT UKARA RUSSIA, EKETỊN̄ IKỌ EMI KE OCTOBER 30, 2009.

[Mme ndise ke page 29]

1. Ella Toom

2. Hiisi Lember ye Maaja eyen esie

3. Ene ye Corinna eyeneka esie