1, 2. (a) Didie ke esenowo ọkọkọm Mary? (b) Ewe akpan ubiere ke akana Mary anam?

IDEM ama akpa Mary ke ini enye okokụtde esenowo odụkde edi ufọk mmọ. Esenowo oro ikoyomke ete m̀mê eka esie, edi okoyom enye! Mary ama enen̄ede ọfiọk ke esenowo oro ikotoho Nazareth. Sia obio mmọ mîkokponke, mmọ ẹma ẹsisọp ẹfiọk isenowo. Ikọsọn̄ke ndidiọn̄ọ ke owo enye emi edi esenowo. Enye ama ọkọm Mary ata esen esen ekọm, ete: “Mmọkọm-o, afo emi ẹfọnde akwa mfọn, Jehovah odu ye afo.”—Kot Luke 1:26-28.

² Ntem ke Bible ọtọn̄ọ nditịn̄ mban̄a Mary eyen Heli, emi otode Nazareth ke Galilee. Bible ọtọn̄ọ nditịn̄ mban̄a Mary ke ini enye okoyomde ndinam ata akpan ubiere ke uwem esie. Enye ama odụk ediomi ndọ ye Joseph, anamusọ eto. Joseph ikedịghe imọ owo edi ama enyene ọkpọsọn̄ mbuọtidem ke Abasi. Ntre, etie nte Mary ama ọfiọk utọ uwem oro imọ ididude, oro edi, ndidu mmemmem uwem, n̄n̄wam Joseph ebe esie, nnyụn̄ ndiana kiet mbọk nditọ mmọ. Edi ke mbuari, esenowo emi ama asian enye se Abasi ọdọhọde enye anam, kpa utom emi edikpụhọrede uwem esie.

3, 4. Man inen̄ede ifiọk Mary, nso ke ana ifre iban̄a, ndien nso ke ana iwụk ntịn̄enyịn?

³ Esikpa ediwak owo idem ndifiọk ke Bible itịn̄ke ediwak n̄kpọ iban̄a Mary. Bible etịn̄ esisịt aban̄a ubon Mary ye edu esie, edi itịn̄ke m̀mê enye ama eye m̀mê ikeyehe. Edi se Ikọ Abasi etịn̄de aban̄a enye enen̄ede anam ẹfiọk utọ owo oro enye ekedide.

⁴ Man inen̄ede ifiọk Mary, inaha inịm ediwak n̄kpọ oro nsio nsio ido ukpono ẹkpepde ẹban̄a enye. Ntre, ẹyak ikpọnọde nte ẹsiwụtde Mary ke mbiet ye ke ndise inịm n̄kan̄ kiet, inyụn̄ ifre iban̄a ikpọ udorienyịn̄ oro ẹnọde osụhọde-idem eyenan̄wan emi, utọ nte “Eka Abasi” ye “Ọbọn̄-An̄wan Heaven.” Edi ẹyak iwụk ntịn̄enyịn ke se Bible etịn̄de aban̄a enye. Bible etịn̄ in̄wan̄-in̄wan̄ aban̄a mbuọtidem esie ye nte ikemede ndikpebe enye.

5. (a) Nso ke ikeme ndikpep nto usụn̄ oro Mary akanamde n̄kpọ ke ini Gabriel ọkọkọmde enye? (b) Nso akpan n̄kpọ ke ikeme ndikpep nto Mary?

⁵ Esenowo oro akakade ekese Mary ikedịghe ata owo. Enye ekedi angel Gabriel. Ke ini enye ọkọkọmde Mary, “Afo emi ẹfọnde akwa mfọn,” ‘esịt ama etịmede Mary etieti’ anam enye ekere se utọ ekọm oro ọkpọwọrọde. (Luke 1:29) Anie ọkọfọn enye akwa mfọn? Mary ikodorike enyịn owo ndifọn imọ akwa mfọn. Edi angel oro eketịn̄ aban̄a mfọn Jehovah Abasi. Se ikebehede Mary ekedi oro. Enye ikatan̄ke idem ikere ke imenyenyene mfọn Abasi. Edieke iyomde ndinyene mfọn Abasi, mînyụn̄ idehedei itan̄ idem ikere ke imenyenyene, nnyịn iyekpep akpan n̄kpọ oro Mary ekekpepde, oro edi, ke Abasi ọbọbiọn̄ọ mbon ntan̄idem, edi ama, onyụn̄ an̄wam mbon nsụhọdeidem.—Jas. 4:6.

6. Nso utom ke angel ọkọnọ Mary?

⁶ Ama oyom Mary enen̄ede osụhọde idem, koro angel oro okoyom ndinọ enye ata akwa utom. Angel oro ama ọdọhọ enye ke enye ayaman eyen emi edidide akakan owo oro akanam odude uwem. Gabriel ọkọdọhọ ete: “Jehovah Abasi ọyọnọ enye ebekpo ete esie David, ndien enye ayakara ufọk Jacob nte edidem ke nsinsi, obio ubọn̄ esie idinyụn̄ inyeneke utịt.” (Luke 1:32, 33) Mary ama ọfiọk un̄wọn̄ọ oro Abasi ọkọn̄wọn̄ọde ọnọ David ke se ikande isua tọsịn kiet mbemiso eyo esie, nte ke owo emi otode udịm ubon David ayakara ke nsinsi. (2 Sam. 7:12, 13) Ntre, eyen esie edidi Messiah oro ikọt Abasi ẹketiede ẹbet ke anyan ini!

7. (a) Nso ke mbụme Mary okowụt aban̄a enye? (b) Nso ke mme uyen mfịn ẹkeme ndikpep nto Mary?

⁷ Akan oro, angel oro ọkọdọhọ ke eyen esie edikere “Eyen Ata Edikon̄.” Mmọn̄ọ, ndi n̄wan ekeme ndiman Eyen Abasi? Mary ama odụk ediomi ndọ ye Joseph edi mmọ ikọdọhọ ndọ kan̄a, ntre enye edisan̄a didie aman eyen? Mary ama obụp angel oro ukem mbụme emi ete: “Emi edikeme didie ndisu, ke ini mmenyeneke ebuana ye erenowo?” (Luke 1:34) Fiọk ete ke Mary ikokopke bụt nditịn̄ ke akanam imọ ifiọkke erenowo! Utu ke oro, esịt akakam enenem enye. Mfịn, esinen̄ede ọdọn̄ ediwak uyen nditabi idan̄ nse, mmọ ẹsinyụn̄ ẹsak mme uyen oro ẹmụmde idem ẹkama. Ererimbot enen̄ede okpụhọde. Edi Jehovah ikpụhọkede. (Mal. 3:6) Ukem nte ekedide ke eyo Mary, Jehovah ada  mbon oro mîsabakede idem ke ọsọn̄urua.—Kot Mme Hebrew 13:4.

8. Okposụkedi emi Mary ekedide anana mfọnmma owo, enye akasan̄a didie aman mfọnmma eyen?

⁸ Okposụkedi Mary ekedide anam-akpanikọ asan̄autom Abasi, enye ikedịghe mfọnmma owo. Enye edisan̄a didie aman mfọnmma Eyen Abasi? Gabriel ọkọdọhọ ete: “Edisana spirit oyodoro fi ke idem, odudu Ata Edikon̄ oyonyụn̄ ofụk fi. Ke ntak oro n̄ko eyen oro edimanade edikere edisana, Eyen Abasi.” (Luke 1:35) Edisana ọwọrọ “ndinana ndo.” Ndo m̀mê idiọkn̄kpọ mme ete ye eka esiwak ndibe nditọ. Ntre akana Jehovah anam akwa utịben̄kpọ. Akana enye osio uwem Eyen esie ke heaven edisịn ke idịbi Mary, ekem anam edisana spirit esie “ofụk” Mary, ntem ekpemede eyen oro mbak enye edinyene ntọi idiọkn̄kpọ ndomokiet. Ndi Mary ama enịm se angel oro eketịn̄de? Didie ke enye akanam n̄kpọ?

9. (a) Ntak emi ọsọn̄de ndusụk owo ndinịm mbụk Mary ke akpanikọ? (b) Didie ke Gabriel eketịn̄ ikọ ọsọn̄ọ Mary idem?

⁹ Ọsọn̄ ndusụk owo, esịnede ndusụk mme ekpep n̄kpọ mban̄a ido ukpono ke Christendom ndinịm ke eyenan̄wan oro mîfiọkke erenowo ekeme ndiman eyen. Mmọ ifiọkke mmemmem akpanikọ emi kpa ye ofụri n̄wed emi mmọ ẹkade. Gabriel ọkọdọhọ ke “idụhe ikọ baba kiet eke otode Abasi eke mîditreke ndisu.” (Luke 1:37) Mary ama enịm se Gabriel eketịn̄de koro enye ama enyene ọkpọsọn̄ mbuọtidem ke Abasi. Edi emi iwọrọke ke enye ekesinịm n̄kpọ nnan nnan. Mary ama oyom uyarade oro edinamde enye enyene mbuọtidem nte enyene ibuot owo ekededi okpoyomde. Gabriel ama eben̄e idem ndisian enye mme n̄kpọ efen efen ndian ke se enye ama ọkọfọfiọk. Gabriel ama etịn̄ aban̄a Elizabeth iman esie emi ama ọkọsọn̄, oro ekedide ada ke ediwak isua. Abasi ama anam enye oyomo ke utịbe utịbe usụn̄!

10. Ntak emi nnyịn mîkpekereke ke utom oro ẹkenọde Mary ikenyekke enye idem, ikonyụn̄ isọn̄ke?

¹⁰ Nso ke Mary edinam idahaemi? Ẹnọ enye utom, enye onyụn̄ enyene uyarade oro owụtde ke Abasi ayanam kpukpru se Gabriel etịn̄de. Nnyịn ikpekereke ke utom emi ikenyekke Mary idem, ke ikonyụn̄ isọn̄ke. N̄kpọ kiet edi nte ke enye ama ekere aban̄a ediomi ndọ oro enye okodụkde ye Joseph. Ndi Joseph oyosụk ọdọ enye ke ini ọfiọkde ke enye oyomo? N̄kpọ en̄wen edi ke utom oro ekedi akwa utom. Akana enye asan̄a ye idịbi edima Eyen Abasi—kpa edibotn̄kpọ oro ọsọn̄de urua akan kpukpru edibotn̄kpọ eken! Enye ekenyene ndise mban̄a eyen emi toto ke nsek  onyụn̄ ekpeme enye ke idiọk ererimbot. Emi ekenen̄ede edi akwa utom!

11, 12. (a) Didie ke mbon oro ẹkenen̄erede ẹbuọt idem ye Abasi ẹkenam n̄kpọ ndusụk ini ke ini Abasi ọkọdọn̄de mmọ ọkpọsọn̄ utom? (b) Se Mary ọkọbọrọde Gabriel akayarade nso aban̄a Mary?

¹¹ Bible ọdọhọ ke ndusụk ini, idem mbon oro ẹkenen̄erede ẹbuọt idem ye Abasi ẹma ẹsimen̄e ndinam n̄kpọsọn̄ utom oro Abasi ọkọdọn̄de mmọ. Moses ama ọdọhọ ke imọ idịghe owo udọnikọ, ntre ke imọ idikemeke nditịn̄ ikọ ke ibuot Abasi. (Ex. 4:10) Jeremiah ọkọdọhọ ke imọ idi “eyenọwọn̄,” ke imekpri ikaha ndinam se Abasi ọdọn̄de imọ. (Jer. 1:6) Jonah n̄ko ama efehe ọkpọn̄ utom oro ẹkedọn̄de enye! (Jonah 1:3) Nso ke Mary akanam?

¹² Se enye eketịn̄de owụt ke enye ama osụhọde idem onyụn̄ okop item, ndien kpukpru mbon mbuọtidem ẹfiọk ikọ esie. Enye ọkọdọhọ Gabriel ete: “Sese! Ofụn an̄wan Jehovah! Akpakam osu ọnọ mi nte uyo fo edide.” (Luke 1:38) Ẹkesida ofụn an̄wan nte ata usụhọde owo; ofụri uwem esie ekesịne eteufọk esie ke ubọk. Ntre n̄ko, Mary ama ọfiọk ke uwem imọ esịne Eteufọk imọ—Jehovah—ke ubọk. Enye ama ọfiọk ke Jehovah eyekpeme imọ, ke enye isikpọn̄ke mbon oro ẹsọn̄ọde ẹda ye enye, ye nte ke enye ọyọdiọn̄ imọ edieke isịnde ofụri ukeme inam akwa utom oro ẹnọde imọ.—Ps. 18:25.

13. Edieke se Abasi ọdọn̄de nnyịn etiede nte ọsọsọn̄, m̀mê etiede nte nnyịn idikemeke ndinam, didie ke ikeme ndikpebe Mary?

¹³ Ndusụk ini, Abasi esidọn̄ nnyịn utom oro etiede nte ọsọsọn̄, m̀mê emi etiede nte nnyịn idikemeke ndinam. Nte ededi, Ikọ esie ọnọ nnyịn ata ediwak ntak emi ikpọbuọtde idem ye enye, ikponyụn̄ iyakde uwem nnyịn isịn enye ke ubọk ukem nte Mary. (N̄ke 3:5, 6) Ndi iyanam oro? Edieke inamde, enye ọyọdiọn̄ nnyịn, oyonyụn̄ ọnọ nnyịn ekese ntak ndika iso mbuọt idem ye enye.

14, 15. (a) Nso utịp ke Jehovah ọkọnọ Mary ke ini enye akakade ekese Elizabeth ye Zechariah? (b) Nso ke ikọ Mary ke Luke 1:46-55 ayarade aban̄a enye?

¹⁴ Se Gabriel eketịn̄de aban̄a Elizabeth ama enen̄ede otụk Mary. Ewe an̄wan ke otu kpukpru iban ke ererimbot ekpenen̄ede ọfiọk nte eketiede Mary ke idem? Mary ama adaha iwiwa asan̄a  usen ita m̀mê inan̄ aka ikpehe Judah oro eketiede obot obot. Ke ini Mary okodụkde ufọk Zechariah oku ye Elizabeth an̄wan esie, Jehovah ama ọnọ Mary akwa uyarade efen man ọsọn̄ọ mbuọtidem esie. Ke ndondo oro Elizabeth okopde ekọm Mary, nsekeyen ama adat esịt ọfrọ enye ke idịbi. Enye ama ọyọhọ ye edisana spirit onyụn̄ okot Mary “eka Ọbọn̄ mi.” Abasi ama ayarade ọnọ Elizabeth ke eyen emi Mary edimande edidi Ọbọn̄, kpa Messiah. Ke adianade do, edisana spirit ama anam Elizabeth otoro Mary ke edinam akpanikọ ye n̄kopitem esie, ete: “N̄wan emi enịmde ke akpanikọ okop inemesịt.” (Luke 1:39-45) Ke akpanikọ, kpukpru se Jehovah ọkọn̄wọn̄ọde ọnọ Mary ẹyesu!

 ¹⁵ Ekem, Mary ama etịn̄ ikọ. Ẹwet se enye eketịn̄de ke N̄wed Abasi. (Kot Luke 1:46-55.) Ke otu kpukpru ikọ Mary oro ẹwetde ke Bible, idụhe eke ọniọn̄de ntem, ndien ikọ emi anam ẹdiọn̄ọ orụk owo emi enye ekedide. Ikọ esie owụt ke enye ama enem esịt ke Jehovah ndikọnọ enye ifet ndidi eka Messiah onyụn̄ owụt udomo mbuọtidem oro enye ekenyenede. Enye ama etịn̄ nte Jehovah osụhọrede mbon ntan̄idem ye mme enyene-odudu itie, onyụn̄ an̄wamde mme usụhọde owo ye mme ubuene oro ẹnamde n̄kpọ ẹnọ enye. Ikọ emi owụt n̄ko ke Mary ama enen̄ede ọfiọk Ikọ Abasi. Ndụn̄ọde kiet owụt ke Mary ama etịn̄ n̄kpọ otụk N̄wed Abasi Usem Hebrew ebe utịm-ike 20! *

16, 17. (a) Nso ke Mary ye eyen esie ẹkenam emi oyomde ikpebe? (b) Mary ndikaka n̄kese Elizabeth owụt ufọn edinam nso?

¹⁶ Ana in̄wan̄-in̄wan̄ ke Mary ama esinen̄ede etie ekere Ikọ Abasi. Kpa ye oro, enye ama osụhọde idem, onyụn̄ emek nditịn̄ se isịnede ke N̄wed Abasi utu ke nditịn̄ se isịnede enye ke ibuot. Eyen oro esịnede enye ke idịbi oyonyụn̄ etịn̄ ukem ikọ oro usen kiet, ete: “Se ami n̄kpepde idịghe okịm, edi enyene enye emi ọkọdọn̄de mi.” (John 7:16) Ọkpọfọn ibụp idem nnyịn ite: ‘Ndi mmokpono Ikọ Abasi ntre? Mîdịghe ndi nsisọn̄ọ nyịre ke ekikere idem mi?’ Mary ikanamke emi.

¹⁷ Mary ama odụn̄ ye Elizabeth ke n̄kpọ nte ọfiọn̄ ita, ndien mmọ ẹma ẹnen̄ede ẹsịn udọn̄ ẹnọ kiet eken. (Luke 1:56) Inem inem mbụk Bible emi owụt ke ọfọn owo enyene nti ufan. Edieke inyenede mme ufan oro ẹnen̄erede ẹma Jehovah Abasi, nnyịn iyọkọri ke n̄kan̄ eke spirit iyonyụn̄ inen̄ede isan̄a ikpere Jehovah. (N̄ke 13:20) Ke akpatre, ini ama edikem Mary ndinyọn̄ ufọk. Nso ke Joseph editịn̄ ke ini enye ọfiọkde ke Mary oyomo?

18. Nso ke Mary akasian Joseph, ndien nso ke Joseph akanam?

¹⁸ Mary ikebetke tutu kpukpru owo ẹfiọk ke imoyomo mbemiso asiande Joseph. Edi mbemiso akasiande Joseph, anaedi enye ama ekere se owo Abasi emi edinamde. Nte ededi, enye ama aka ebịne Joseph eketịn̄ kpukpru se iketịbede. Eyịghe idụhe ke n̄kpọ emi ama enen̄ede afịna Joseph. Enye ama oyom ndinịm se edima eyenan̄wan emi eketịn̄de, edi eketie enye nte Mary ababian̄a. Bible itịn̄ke se Joseph ekekerede, edi ọdọhọ ke enye ama ebiere ndisio Mary ndọ sia ẹkesida mbon oro ẹdụkde ediomi ndọ ini oro nte mme ọdọ ndọ. Nte ededi, Joseph ikoyomke Mary edi  n̄kpọ ndise ọnọ mbio obio m̀mê ndisuene enye. Ntre enye ama ebiere ndisio enye ndọ ke ndịbe. (Matt. 1:18, 19) Anaedi ama abiak Mary ndikụt nte n̄kpọ oro enen̄erede afịna Joseph emi ekedide ata eti owo. Kpa ye oro, Mary ikayatke esịt.

19. Didie ke Jehovah akan̄wam Joseph anam nnennen n̄kpọ?

¹⁹ Jehovah ama an̄wam Joseph anam nnennen n̄kpọ. Angel Abasi ama ọdọhọ enye ke ndap ke Mary okoyomo ke utịbe utịbe usụn̄. Anaedi oro ama anam esịt Joseph ana sụn̄! Enye ama anam se Mary akanamde ke ntọn̄ọ, oro edi, nditiene ndausụn̄ Jehovah. Enye ama ọdọ Mary onyụn̄ eben̄e idem ndise mban̄a Eyen Jehovah. Emi ekedi ata akwa ifet!—Matt. 1:20-24.

20, 21. Nso ke mme ọdọ ndọ ye mbon oro ẹduakde ndidọ ndọ ẹkpekpep ẹto Mary ye Joseph?

²⁰ Ọyọfọn mme ọdọ ndọ ye mbon oro ẹduakde ndidọ ndọ ẹkpebe Joseph ye Mary emi ẹkedude uwem ke isua 2,000 emi ẹkebede. Ke ini Joseph okokụtde n̄wan uyen esie ọtọn̄ọde ndinam n̄kpọ nte ekaeyen, esịt ama enen̄ede enem enye nte angel Jehovah mîkayakke imọ isio Mary ndọ. Anaedi Joseph ama okụt nte ọfọnde ndiberi edem ke Jehovah ke ini owo oyomde ndinam ikpọ ubiere. (Ps. 37:5; N̄ke 18:13) Nte eyịghe mîdụhe, enye ama esinen̄ede ekpeme onyụn̄ owụt mfọnido ke ini anamde ubiere nte ibuot ufọk.

²¹ Ke n̄kan̄ eken, nso ke nnyịn ikeme ndikpep nto Mary ke enye ndikenyịme ndidọ Joseph? Okposụkedi ọkọsọn̄de Joseph ke nsonso oro ndinịm se Mary eketịn̄de, Mary ama enyene ime ebet Joseph ebiere se enye edinamde nte owo emi edidide ibuot ọnọ imọ. Se Mary akanamde ama ọfọn, okonyụn̄ edi eti uwụtn̄kpọ ọnọ iban Christian mfịn. Ke akpatre, anaedi se iketịbede emi ama enen̄ede ekpep Mary ye Joseph ke ọfọn ndineme nneme ye kiet eken in̄wan̄-in̄wan̄.—Kot Mme N̄ke 15:22.

22. Didie ke Joseph ye Mary ẹketọn̄ọ ndọ mmọ, ndien nso ikana ibet mmọ?

²² Mme ọdọ ndọ oro ẹkedide uyen mi ẹma ẹtọn̄ọ ndọ mmọ ọfọn. Akakan n̄kpọ edi ke mmọ mbiba ẹma ẹma Jehovah Abasi ẹnyụn̄ ẹyom ndinem enye esịt nte nti ete ye eka. Edi akpanikọ ke akwa edidiọn̄ ke akana ebet mmọ, edi akasan̄a ye akwa mbiomo. Akana mmọ ẹbọk Jesus, emi edikọride akabade akakan owo oro akanam odude uwem ke ererimbot.