Levu na gone sa tu na nodra smartphone, a ra qai vakayagataka mera raica na Internet nira tu taudua ena nodra rumu. Na leqa cava e rawa ni yaco ni vaka smartphone o luvemu? Cava na kena yaga? E vakacava na balavu ni gauna o vakalaivi koya kina e veisiga me vakayagataka nona talevoni?

•  Ka mo kila

•  Ka mo taroga

•  Tarogi iko mada, o sa tu vakarau?

 Kena Yaga

•   Era taqomaki na gone, ra qai lomavakacegu na itubutubu. E kaya o Bethany e rua na luvena itabagone, “sa rui rerevaki na vuravura, e bibi gona vei ira na gone mera dau veitaratara kei na nodra itubutubu.”

   E tomana o Catherine e dua na tina, “e tiko eso na porokaramu o rawa ni sema kina ina nodra talevoni na luvemu mo kila na vanua era tiko kina. Kena ivakaraitaki, ke draiva tiko o na rawa ni kila na totolo ni nona draiva.”

•   Vukea nodra ka ni vuli. E kaya e dua na tina o Marie, “e dau vakau nodra ka ni vuli na gone ena email se text. Rawa tale ga nira vakayagataka nodra talevoni mera veitaratara kina kei na nodra qasenivuli.”

 Kena Rerevaki

•   Vakayagataki vakasivia. Ena dua na siga e rawa nira vakayagataka na itabagone e vica vata na aua ena nodra talevoni. O ira mada ga na itubutubu e levu cake sara na gauna era vakayagataka ena nodra talevoni mai na nodra veitalanoa kei luvedra. E kaya e dua na daunivakasala ni so mada ga na lewenivuvale vaka ga era sega ni veikilai tu, “ni sa levu ga na gauna era vakayagataka ena nodra talevoni.” b

•   iYaloyalo vakasisila. Tukuni ena dua na itukutuku ni levu na itabagone era sarava e veivula na iyaloyalo vakasisila. E sega ni kurabuitaki qori ni sa vakarawarawataka sara ga na smartphone. E kaya o William e rua na luvena goneyalewa, “nodra vakatara na itubutubu mera vaka smartphone na luvedra, era sa vakarawarawataka tiko mera sarava na iyaloyalo vakasisila ena vanua cava ga era tu kina.”

•   Bobula ina talevoni. Levu era vinakata mera taura tu ga na nodra talevoni. Ke yali mada ga era na taqaya, lomaleqa se tauvimate sara ga. Era kaya eso na itubutubu nira dau viavialevu na luvedra ena gauna era vakayagataka kina na talevoni. E kaya o Carmen, “eso na gauna niu via vosa vei luvequ e dau matacudrucudru vei au, se veibeci nona vosa ni sega ni vinakata meu vakasosani koya.”

•   iKuri ni leqa. Ni dua nodra smartphone na gone e rawa nira vakaleqai ena veivakasagai ena Internet, se na kena vakau na iyaloyalo vakasisila e vakatokai na sexting. Qori e rawa ni vakaleqa nodra bula, era na gogo se sega ni moce vinaka. Eso na itabagone era vakayagataka e dua na porokaramu e vakatokai na “ghost app.” Ni tiko na app qo ena nodra talevoni ena nanumi ga ni sega ni veivakaleqai. Kena ivakaraitaki, e vaka tu na irairai ni calculator—era cakava qori mera vunitaka kina vei ira nodra itubutubu na ka era cakava tiko.

   Qo na ka e kaya o Daniel e dua tiko na luvena goneyalewa: “Ni sa dua nona smartphone o luvemu, sa vakarawarawataka vua me raica na ka kece ena Internet—se vinaka se ca.”

•   ‘E vinakati me dua na smartphone nei luvequ?’

   E kaya na iVolatabu: “O koya e yalomatua e vakasamataka na nona ilakolako kece.” (Vosa Vakaibalebale 14:15) Ni o vakasamataka tiko na tikinivolatabu qori, mo taroga:

   ‘E ka vakayalomatua me dua na smartphone nei luvequ, me rawa ni taqomaki kina se me yaga ena so tale na ka? Au sa vakasamataka na kena yaga kei na kena rerevaki? E tiko e dua tale na ka e rawa ni vakayagataka me isosomi ni smartphone?’

   E kaya o Todd e dua na tama, “e rawa ni vakayagataki tiko ga na talevoni e sega ni sema ina Internet, o rawa ni qiri se text kina vei luvemu. E vakabula ilavo tale ga.”

•   ‘Sa rawa ni nuitaki o luvequ?’

   E kaya na iVolatabu: “Na lomana na vuku e tuberi koya ina sala donu.” (Dauvunau 10:2) Ni o vakasamataka tiko na tikinivolatabu qori, mo taroga:

   ‘Au vakadeitaka vakacava niu rawa ni nuitaki luvequ? E dau rawarawa nona talaucaka vei au na lomana? E dau lasutaki au se sega ni vinakata meu kilai ira na nona ilala? E lewai koya vakamatau ni vakayagataka eso tale na iyaya vakalivaliva me vaka na tivi, na tablet, se laptop?’ E kaya e dua na tina o Serena, “e yaga vakalevu na smartphone, ia e rerevaki tale ga. Ke o vakasamataka tiko me vaka smartphone o luvemu, o sa solia tiko vua e dua na itavi levu e se sega ni yalomatuataka.”

•   ‘Au sa tu vakarau meu qarava na itavi qo?’

   E kaya na iVolatabu: “Mo vakavulica na gone ena sala me muria.” (Vosa Vakaibalebale 22:6) Ni o vakasamataka tiko na tikinivolatabu qori, mo taroga:

   ‘Au kila vinaka na ivakavakayagataki ni talevoni meu rawa ni vakavulici luvequ ena leqa e rawa ni yaco, kei na sala me qaqarauni kina? Au kila tiko na sala meu yalana kina nona vakayagataka na Internet ena talevoni? Au na vakavulici koya vakacava me vakayagataka vakavuku na talevoni?’ E kaya o Daniel e dua na tama sa cavuti oti mai, “e levu na itubutubu era solia na talevoni vei luvedra, ia era sega ni kauaitaka na sala era vakayagataka kina.

 Kena itinitini: E vinakati mera vakavulici na gone mera vakayagataka vakavuku nodra smartphone. E kaya na ivola na Indistractable, “ena rawarawa sara vei ira na gone mera sega ni lewa vinaka na levu ni gauna era vakayagataka ena nodra talevoni, vakabibi ke ra sega ni kauai na itubutubu se mera sega ni vakavulici luvedra ena sala mera vakayagataka kina.”