KA ERA TUKUNA ESO. E tekivu ga vakasauri na bula mai na dua na ka mate.

VUNA ERA SEGA KINA NI LOMAVAKACEGU ESO ENA ISAUNITARO QORI. Na gauna qo sa qai levu ga na ka era kila na saenitisi me baleta na wainimate kei na keda ibulibuli, ia ra se sega tiko ga ni vakamacalataka rawa na veika matailalai e vauca na bula. Dua na duidui levu e tiko ena veika mate kei na sela era tu ena veika bula.

Na ka era tukuna na saenitisi me baleti vuravura ena vica vata na bilioni na yabaki sa oti era yavutaka ga ena ka era nanuma. Duidui nodra rai me baleta na itekitekivu ni bula, ra kaya ni tekivu ena kena kacabote e dua na ulunivanua, se na botonisauloa e wai. Nanumi tale tu ga ni a tekivu na bula mai maliwalala, sa qai dewa mai ke ena vatu lelevu era lulutu mai macawa. E sega ni saumi kina na taro me baleta na itekitekivu ni bula, sa qai vereverea ga nira tukuna tiko ni sega ni tekivu ena vuravura qo na noda bula.

Nodra nanuma tale ga na saenitisi ni itukutuku ni veibuli eda sa mai kila tu nikua era dewa ga mai na veika somidi. Na ka somidi qori e tukuni nira rairai bula ga mai vakasauri ena ka mate ra qai buli ira tiko ga. E sega ga ni kune ena vakadidike vakasaenisi e dua na ivakadinadina ni ka somidi qori se ra bulia rawa na saenitisi ena vanua ni vakadidike.

E vakatubuqoroqoro na ka e bula ni rawa ni maroroya qai vakauta na itukutuku ni nona buli. Na sela gona era tu ena veika bula e dau vakauitukutuku, e vakadewataka qai cakava na ka kece e vakaroti ena itukutuku sa maroroi tu. Ra vakatauvatana kina eso na saenitisi na itukutuku sa maroroi tu kei na buli ni sela somidi ina cakacaka ni kompiuta. Ia e sega ni vakamacalataki rawa ena bula vakaidewadewa na yavu ni itukutuku qori.

Me cakacaka na sela ena vinakati me tiko vua na ka e vakatubura qai vakabulabulataka na yago, e kilai me protein molecule. E dua na protein molecule e tiko kina e vica vata na drau na kasi na amino acid era coko vata ra qai muria e dua na ituvatuva maqosa. Me rawa ni yaga na protein molecule ena vinakati me tali itolu. Ra tinimaka gona eso na saenitisi ni sa bau dredre me vakabauti ni basika tu ga vakataki koya e dua na protein molecule. E vola o Paul Davies e dua na saenitisi: “E vinakati e vica vata na udolu na duidui protein me qai cakacaka kina e dua na sela, e dredre gona me vakabauti nira basika tu ga mai vakasauri.”

KA E DIKEVI RAWA. Ni oti e vicasagavulu na yabaki ni vakadidike vakasaenisi, e vakadinadinataki nida a buli.

KA ERA TUKUNA ESO. Na imatai ni ka somidi me bula ena dewa se tubu ina vica tale na ka bula, qo nira veiveisau tiko na sela ni yago kei na dewa ni veika bula sa tu rawa, eda wili tale tiko ga kina.

VUNA ERA SEGA KINA NI LOMAVAKACEGU ESO ENA ISAUNITARO QORI. So na sela e dau vereverea sara. Tukuni ena dua na itukutuku na kena dewa e dua na sela me lai vereverea e “kilai me ikarua ni ka e sega ni vakamacalataki rawa ena bula vakaidewadewa, na kena imatai na itekitekivu ni bula.”

Era kunea na saenitisi ni tiko ena sela yadua eso na misini matailalai e buli mai na protein molecules ra qai duavata mera cakava eso na cakacaka dredre. Qo na vakau kei na veisautaki ni kakana me ivurevure ni kaukaua, vakavinakataki ni sela, kei na kena vakau na itukutuku ena sela tale eso. Vakacava na veiveisau ni sela kei na veisau ni ka bula sa tu rawa, e rawa ni muria e dua na ituvatuva vereverea va qori? Dredre mera vakabauta e levu qori.

E tautauvata na itekitekivu ni noda buli kei na nodra buli na manumanu, ni vakamautaki na yaloka matua ni yalewa kei na wai ni tagane. Na sela gona e tiko ena gone se na manumanu e kunekunetaki, ena qai bulia na duidui tikiniyago kei na nodra dui itavi. Sega ni vakamacalataki rawa ena vakabauta ni bula vakaidewadewa nona kila e dua na sela me tikiniyago cava, se itavi me cakava.

Ra sa qai kila qo na saenitisi ke veisau e dua na manumanu ina dua tale na mataqali manumanu ena vinakati me yaco sara ga na veisau qori ena sela, mai na kena itekitekivu somidi. Era sega ni vakamacalataka rawa na saenitisi se a tekivu vakacava na sela somidi ena ivakavuvuli ni bula vakaidewadewa, me qai rawa vakacava ni vakabauti ni a veisau tiko na sela kei na dewa ni veika bula sa tu rawa ena nodra tubu na veimataqali manumanu e dela i vuravura? Me baleta na kedra ibulibuli na manumanu, e kaya e dua na parofesa e dau dikeva na veika bula, o Michael Behe, ni “veivakurabuitaki qai vereverea na veika e kune ena vakadidike, ia se sega tiko ga ni vakamacalataki rawa na kena basika tu ga mai vakasauri na ibulibuli vakatubuqoroqoro qori mai na ka mate.”

Eda vakila na ka na tamata, eda rawa ni vakasama da qai vakatulewa, dau kune ena noda itovo na yalovinaka, vakuai keda, rawa tale ga nida vakaduiduitaka na ka vinaka mai na ka ca. Ia na noda itovo kece qori era sega ni vakamacalataki rawa ena vakabauta ni veisau tiko ga na sela i yagoda kei na dewa ni veika bula sa tu rawa.

KA E DIKEVI RAWA. Levu era kaya ni dina na vakabauta ni bula vakaidewadewa, ia eso tale era sega ni tokona na ivakamacala ni bula vakaidewadewa me baleta na tekitekivu ni bula kei na tubu ni veika bula.