E A TIA ni maiu n te tai ae maan Enoka. E bae ni kangaanga bwa ti na iangoa anne, ma e rokoroko abwakini maiun te mwaane aei n 365 tabun te ririki, ae e raka riki nakoni maiuia aman aomata aika taiani kabanea n ­abwabwaki maiuia n ara bong aikai! Ma e bon tuai ni kara, bwa tiaki anne te ririki ni kara n te tai are e maiu iai. N taai akanne ae 50 tabun te tienture n nako, ao a rangi n abwabwaki riki maiuia aomata nakoia aomata aika maiu ni boong aikai. E teimatoa ni maiu Atam are te moan aomata, ao bon onobubua tabun ana ririki ngke e bungiaki Enoka ao e reitinako maiuna i nanon tenua riki te tienture! Iai kanoan Atam tabeman aika a ­abwabwaki riki maiuia nakon anne. Ngaia are e bae n taraa n rangi ni marurung rabwatan Enoka ngke ai 365 ana ririki, n aron te mwaane ae a bati riki ana ririki aika imwaina. Ma bon tiaki anne te bae riki.

E taraa n rangi n ruanikai maiun Enoka. Kataamneia arona ngke e birinako ni karabaa, ma ururingan aroia aomata ake e a tibwa taekina ana rongorongo te Atua nakoia. E oti n ubuia bwa a rangi n un. E rangi n ribaaki Enoka irouia aomata akanne. A ribaa ana rongorongo, ao a taboribaa naba te Atua are e kamwanangaa teuaei. A aki kona n ekaanako Atuan Enoka ae Iehova, ma a boni kona n ekaanako teuaei! E bae n iangoia Enoka bwa e na kona ni manga noriia ana utu ke e na aki. Te koaua bwa e iangoa taekani buuna ao natina aine ke natina te mwaane are Metutera ke tibuna are Rameka? (Karikani Bwaai 5:21-23, 25) E a toki ikai?

E boni karako rongorongon teuae Enoka i nanon te Baibara. Bon tii tenua bokin te Baibara aika kimototo ake a kabwarabwaraa taekana. (Karikani Bwaai 5:21-24; Ebera 11:5; Iuta 14, 15) Ma mani kiibu akanne ao e a bon taamnei naba iai taekan te mwaane ae korakora ana onimaki. Ko kakarekei baika kainnanoaki ibukin am utu? Ko a tia ni kabokorakora ni kaineti ma teimatoam ni karaoa te bwai ae ko ataia bwa e eti? Ngkana ko a tia ao ko na bae ni karekei reireiam aika bati man ana onimaki Enoka.

A a rangi ni buakaka aomata ngke e maiu Enoka. Aio bon te kaitiroro mairoun Atam. Ni koauana, a rangi ni kaan riki aomata n taai akekei ma te tai are e kororaoi iai te marurung are a moan anganaki Atam ma Ewa, ma a a tia ni kabuaa. Anne bukina are a teimatoa n abwabwaki iai maiuia aomata. Ma a a bon rangi ni buakaka ni kaineti ma te aroaro ni maiu ao n te onimaki. E a taabangaki te iowawa. E riki te aroaro ni maiu anne man te kauoua n roro, ngke e tiringa tarina Kain are Abera. E taraa n ae iai kanoani Kain ae e rangi ni kainikatonga riki nakoni Kain n arona n iowawa ao ni kan irantanga! N te katenroro ao e a riki te waaki ae buakaka teuana. A a moanna aomata n taboa aran Iehova, ma tiaki n te aro n taromauri ae karinerine. E oti iai bwa a kabongana aran te Atua ae tabu n te aro ae a kabuakakaa iai ao n aki karinea.—Karikani Bwaai 4:8, 23-26.

E taabangaki te aeka n Aro ae kamangaongao aei n ana tai Enoka. Ngke e a tabe n ikawairake Enoka ao e a kaaitara ma te motinnano. E na ira aia waaki te botannaomata ake n ana tai? Ke e na kakaaea taekan te Atua ae koaua ae Iehova are karaoa karawa ma aonnaba? E bae n rangi n anaaki nanona bwa e na reiakina taekan Abera are kamateaki ibukin ana onimaki, kioina ngke e tataromauria Iehova n te aro ae E kukurei iai. E baireia Enoka bwa e na karaoa naba anne. E tuangira Karikani Bwaai 5:22 ni kangai: “E teimatoa n nakonako [Enoka]  ma te Atua ae koaua.” E katereaki man taeka akanne bwa Enoka bon te mwaane ae karinea te Atua n te aonnaba ae akea iai karinean te Atua. Boni ngaia te moan aomata ae kabwarabwaraaki taekana n aron anne n te Baibara.

E taekinaki naba n te kibu anne bwa e teimatoa Enoka n nakonako ma Iehova imwini bungiakin natina te mwaane are Metutera. Ngaia are ti noria bwa bon te mwaane ae iai ana utu Enoka ngke tao 65 ana ririki. Iai buuna ma e aki taekinaki arana n te Baibara, ao e aki ataaki naba mwaitiia “natina aika mwaane ma aine.” Ngkana e na nakonako ma te Atua te karo temanna ao ni kaikawaiia natina ao ni karekei kainnanoia ana utu, e riai ni kataia n tararuaa ana utu n te aro ae e kukurei iai te Atua. E ataia Enoka bwa e kantaningaia Iehova bwa e na kakaonimaki nakoni buuna. (Karikani Bwaai 2:24) Ao e boni kabanea ana konaa n reireinia natina taekan te Atua ae Iehova. Ao tera mwina?

E aki taekinaki taekana ae bati n te Baibara. E aki taekinaki taekan ana onimaki natin Enoka are Metutera, are te kabanea n abwabwaki maiuna n te rongorongo n te Baibara, ao e toki maiuna n te ririki are e roko iai te Ieka are korakora. Ma e bungiaki natini Metutera te mwaane ae arana Rameka. E kaai ni maiu Rameka ma tibuna te unimwaane are Enoka n te maan ae raka i aon teuana te tienture. Ao e ikawairake Rameka ni kaotiota te onimaki ae kakawaki. E kairaki Enoka iroun Iehova bwa e na taetae ni burabetina taekan Noa are natin Rameka, ao e koro bukin te taetae ni burabeti anne imwin te Ieka. Titeboo aron Noa ma tibutoruna are Enoka, are e riki bwa te mwaane ae nakonako ma te Atua. E aki ooa Enoka Noa. Ma e katuka i mwina Enoka rongorongona ae raoiroi. E kona n ongo Noa rongorongon Enoka anne mairoun tamana are Rameka, ke mairoun tibuna te unimwaane are Metutera, ke tao iroun naba Iareta are taman Enoka are mate ngke ai 366 ana ririki Noa.—Karikani Bwaai 5:25-29; 6:9; 9:1.

Iangoa te kaokoro i marenan Enoka ao Atam. E ngae ngke e kororaoi Atam, ma e bure nakon Iehova ao e katuka rongorongona nakoia kanoana ae te karitei ao te rawawata. E ngae ngke e aki kororaoi Enoka, ma e bon nakonako ma te Atua ao e katuka i mwina rongorongon ana onimaki, nakoia kanoana. E mate Atam ngke ai 308 ana ririki Enoka. A tanginiwenei ana utu Atam ibukin aia bakatibu ae rangi ni bangaomata aei? Ti aki ataia. Ma e ngae n anne, “e teimatoa [Enoka] n nakonako ma te Atua ae koaua.”—Karikani Bwaai 5:24.

Ngkana ko kakarekei baika kainnanoaki ibukin am utu ao iaiangoa reireiam man ana onimaki Enoka. E ngae ngke e kakawaki bwa ko na katauraoi kainnanoia am utu n te aro n rabwata, ma akea te bae kakawaki riki nakoni katauraoani bwaai ibukia ni kaineti ma te onimaki. (1 Timoteo 5:8) Ko kakororaoa anne tiaki tii n am taeka, ma n am mwakuri naba. Ngkana ko motinnanoia bwa ko na nakonako ma te Atua n aron Enoka, n arom ni kariaia ana kaetieti te Atua bwa e na kaira maium, ko a katuka iai rongorongom ae raoiroi nakoia am utu, ae te katoto ae akea n ai arona ae a na kakairi iai.

E bae n namakina te maroaa Enoka n te aonnaba ae akea aia onimaki kaaina. Ma e mutiakinaki Enoka iroun Atuana ae Iehova? Eng. E riki anne ngke e maroro Iehova ma ana toro ae kakaonimaki aei. E anga te rongorongo te Atua nakon Enoka bwa e na taekinna nakoia aomata ake a maiu n ana tai. Ngaia are e a karika iai Enoka bwa te burabeti, ae te moani burabeti ae kaotaki ana rongorongo n te Baibara. Ti ataa taekan aei mairoun ai tarin Iesu are Iuta are kairaki n te taamnei are raoiroi bwa  e na korei ana taetae ni burabeti Enoka, n tienture aika bati ake imwina riki. *

Tera ana taetae ni burabeti Enoka? E taekinaki n aron aio: “Noria! E roko Iehova ma ana anera aika tabu aika mwaitikurikuri, ni motiki taekaia aomata ni kabane, ao ni kabureia ake a aki karinea te Atua ibukin aia mwakuri aika bubuaka ake a karaoi, ao ibukin aia taetae taani bure aika rangi ni kamatauninga nakoina.” (Iuta 14, 15) Ko bae n noria ngkai bwa te moanibwai ae e kamanena Enoka bon tein te taetae ae e kaota te bwai ae e a tia n riki, n aron ae kaanga e a tia te Atua ni karaoa te bwai ae kabwarabwaraaki n te taetae ni burabeti. Anne raoi tein te taetae ae katotongaki n taian taetae ni burabeti aika bati. Aio te iango iai: E taekina te bwai teuana te burabeti ae e na boni koro bukina, ao e bae ni kabwarabwaraaki n aron ae kaanga e a tia n riki!—Itaia 46:10.

Tera aron Enoka n te motikitaeka are e na taekinna, are e bae n uarongorongoia nakoia aomata ni kabane ake a na ongo? Nora aroni katuruturuan te kauring anne bwa a kabonganaaki iai taeka aika, “aki karinea te Atua,” “mwakuri aika bubuaka,” ao “rangi ni kamatauninga,” ni kabuakakaia iai aomata, aia mwakuri, ao aroia ni karaoi mwakuri akanne. Mangaia are a anganaki te kauring aomata ni kabane n te taetae ni burabeti anne, bwa te waaki are a waakinna man te tai are a kanakoaki iai mai Eten, e a bon rangi ni mangaongao. E nang roko n tokina aia waaki anne ngkana e a roko Iehova ma ana taanga n “anera aika tabu aika mwaitikurikuri” aika korakora ni kamauna. E ninikoria Enoka n tataekina ana kauring te Atua aio, ao e karaoia n tii ngaia! E bae Rameka are ataei n nonora aron ninikorian tibuna ae kamimi aei. Ngkana ngaia ao ti kona ngkanne n ota ni bukina ngkai e riki anne.

E bae ni kairira ana onimaki Enoka bwa ti na titirakinira bwa ti iangoa te aonnaba ae ti maeka iai n aron iangoakina iroun te Atua, ke ti aki. E teimatoa ni manena te motikitaeka are e ninikoria Enoka n taekinna n ana tai. E kaineti naba nakon te waaki n te aonnaba ni boong aikai n aron naba are n ana tai Enoka. Ni kaineti ma te kauring are e anga Enoka, e a karokoa te Ieka ae korakora Iehova i aoia aomata ake a aki karinea te Atua ake n ana bong Noa. Ma te kamaunanakoaki anne e katea te katoto ibukin te kamaunanakoaki ae korakora riki ae i aoni kawaina n roko. (Mataio 24:38, 39; 2 Betero 2:4-6) Ni boong aikai ao e tauraoi te Atua ma ana anera aika tabu aika mwaitikurikuri, ni karokoa te motikitaeka ae raoiroi i aoia aomata aika aki karinea te Atua. Ti riai ngaira n tatabemanira nako ni mutiakina raoi te kauring are e anga Enoka ao n tataekinna nakoia tabemwaang. A na bae ni kitanira ara utu ao raoraora. Tao ti na namakina te maroaa n tabetai. Ma e bon aki roko n te kitanaki Enoka iroun Iehova, ao e na bon aki naba kitania ana toro aika kakaonimaki ni boong aikai!

Tera aroni maten Enoka? E mate n te aro ae rangi ni kaminonano ao ni kamimi riki nakoni maiuna. E taekinaki ni Karikani Bwaai ni kangai: “E teimatoa Enoka n nakonako ma te Atua ae koaua. Ao imwina, ai akea ngaia bwa e anaia te Atua.” (Karikani Bwaai 5:24) N te aro raa ae e anaaki Enoka iroun te Atua? E kabwarabwara imwina riki te abotoro Bauro ni kangai: “Ibukin ana onimaki Enoka ao e uotakinako bwa e aonga n aki nora te mate, ao e aki manga kuneaki ibukina bwa e a uotakinako iroun te Atua, bwa imwain uotakinakoana ao e kaotiotaki nakoina bwa e kakukureia te Atua.” (Ebera 11:5) Tera ae e nanonna Bauro n te kibuntaeka ae “e uotakinako bwa e aonga n aki nora te mate”? A taekinaki ni Baibara tabeua bwa e uotakirake nako karawa Enoka iroun te Atua. Ma e aki kona n riki anne. E kaotaki n te Baibara bwa Iesu Kristo boni ngaia ae moani kautaki nako karawa.—Ioane 3:13.

Tera ngkanne ae e nanonaki n ae e “uotakinako” Enoka n te aro are e na aki “nora te mate”? E bae n ae e  karaua raoi n uotaanako Enoka Iehova man te maiu nakon te mate bwa e aonga n aki tiringaki n te aro n iowawa irouia taani kakaitaraa. Ma e “kaotiotaki [moa nakon Enoka] bwa e kakukureia te Atua.” Ni kangaa? Imwain raoi maten Enoka, e bae n tia ni karekea te miitara mairoun te Atua are e bae ni kaota iai nakoina te aonnaba ae kaanga te bwaretaiti. E matunako Enoka n te mate, ma e a tia n nora te kanikina ae teretere raoi ae kaotan akoana iroun Iehova. E korea ae kangai te abotoro Bauro ibukin Enoka ao mwaane ma aine riki tabeman aika taan onimaki: “A bane ni mate te koraki aei i nanon te onimaki.” (Ebera 11:13) Imwin anne ao a bae ni kakaaea rabwatana taani kairiribai nakoina ma “e aki manga kuneaki,” tao ibukina ngke e a tia ni kamwainga rabwatana Iehova bwa a aonga n aki kona taani kairiribai n urua rabwatana ke ni kamanena ni boutokaa iai te Aro ae kewe. *

Man ana kaotaota te Baibara aei, ti na kataia ngkai n iangoa aron tokini maiun Enoka. Kataamneia aei, ao uringnga ae tii teuana te bwai ae e na boni kona n riki. E birinako Enoka ni karabaa, n te aro are e a rangi ni kua. A rimwina taani bwainikirinna ibukina bwa a rangi n un n ana rongorongo ae taekan te motikitaeka. E a nora te tabo teuana Enoka ao e a karabaa iai ao ni kakatoka moa kuana, ma e ataia ae e a aki kona ni birinako riki ni karabaa. E a rangi ni kaan ngkai ma matena ae kakamaaku. Ngke e katoka kuana ao e a tataro nakon Atuana. Ao e a namakina te rau ae korakora. Bon te miitara ae teretere raoi ae titeboo ma e a boni mena i ­nanona Enoka, ike e a kairaki iai nakon te tabo ae raroa.

Iangoa te bwai ae kaotaki nakon teuaei, ae taekan te aonnaba ae rangi ni kaokoro ma are e ataia. Titeboo ma taraana irouna e rangi n tikauarerei n aron te onnaroka are i Eten, ma ai akea taiani kerubim ake a tukiia aomata bwa a na aki rin iai. A bati mwaane ao aine iai aika rangi ni marurung raoi ao a korakora n aroia kairake. Iai te rau i marenaia. Akea iai tamrurun nako te kairiribai ao bwainikirinaia aomata ibukin aia Aro n aron are e rinanona Enoka. E a namakina Enoka kabebeteana iroun Iehova, tangirakina irouna, ao akoana. E kakoauaa raoi bwa aio te tabo ae e na mena iai ao e na riki bwa mwengana. Ngke e a taonakinako Enoka n namakinan te rau, ao e a kamatui matana ao akea bwa e a mwanionako ni matu.

Ao e teimatoa naba ngkai ni matu n te mate ni boong aikai, ma ni karauaki ni kawakinaki iroun Iehova ae te Atua n ana ururing ae akea tiana! N aron are e beritanna Iesu imwina riki, ao e na bon roko te bong are a na bane iai naake a mena n ana ururing te Atua n ongo bwanaani Kristo, ao a na otinako man te ruanimate ao a nang nora te aonnaba ae boou ae tikauarerei ma n rau.—Ioane 5:28, 29.

Ko kani mena naba iai? Iangoa kakukurein te kaitiboo ma Enoka. Iangoi baika kakaongora ake ti na ongoraei mairouna! E kona n tuangira bwa e kuri n eti ke e kangaa, aroni kataamneian arona iroura imwain raoi matena. Ma iai te bwai ae ti kaumakaki bwa ti riai n reiakinna mairouna ngkai. Imwini maroroakinan taekan Enoka ao e reitia ni kangai Bauro: “Ngkana akea te onimaki ao e aki kona ni kakukureiaki te Atua.” (Ebera 11:6) Aei raoi bukina ae rangi ni kakawaki iroura n tatabemanira nako bwa ti na kakairi n ana onimaki Enoka!