Antai Iehova?
Ana kaeka te Baibara
Iehova bon te Atua ae koaua ae taekinaki n te Baibara, ae te tia Karikii bwaai ni kabane. (Te Kaotioti 4:11) A taromauria Iehova burabeti ake Aberaam ao Mote, ao Iesu naba. (Karikani Bwaai 24:27; Te Otinako 15:1, 2; Ioane 20:17) Tiaki tii atuan te botannaomata teuana, ma bon Atuaia kaain “te aonnaba ni kabutaa.”—Taian Areru 47:2.
Iehova bon aran te Atua ae kaotaki n te Baibara. (Te Otinako 3:15; Taian Areru 83:18) E nako man te weabe n Ebera ae nanona “e na riki,” ao a bati taan rabakau ake a taku bwa nanon te ara anne “E Karaoia Bwa E na Riki.” E tonu raoi te kabwarabwara aei ma aron Iehova ae te tia Karikiriki ao te tia Kakororaoa ana kantaninga. (Itaia 55:10, 11) E buokira naba te Baibara n ataa Teuare arana Iehova, ao ai aroarona ae rianako riki ae te tangira.—Te Otinako 34:5-7; Ruka 6:35; 1 Ioane 4:8.
Te ara ae Iehova bon rairan aran te Atua n te taetae ni Kiribati man te taetae n Ebera—ae nako mani maan aika aua ae יהוה (YHWH), ae ataaki bwa te Tetragrammaton. E aki ataaki aroni katangan te ara aei n te taetae n Ebera rimoa. Ma te ara ae “Iehova” e a kaman kakabonganaaki n te taetae n Ingiriti, ao e moani kaoti n ana rairai William Tyndale n 1530. *
E aera ngkai e aki ataaki aroni katangan aran te Atua n te taetae n Ebera rimoa?
Akea te waueri n te koroboki nikawai n te taetae n Ebera, ma tii taian kaontionante. E rangi ni bebete iroun te tia wareware ae bwaati te taetae n Ebera karinani waueri aika kainnanoaki ngkana e wareware. Ma ngke e a tia te Koroboki ae Tabu n te Taetae n Ebera (“O Tetemanti,”) ao tabeman I-Iutaia a boutokaa te koaua are boto i aoni maakakia taimonio ae e tabuaki atongan aran te Atua. Ngkana a wareka te Baibara ni kabaibati ae iai aran te Atua iai, ao a atongnga naba bwa “te Uea” ke “te Atua.” Ni waakinakon taian tienture, ao e a butinako te koaua aei ao e a bua aroni katangan te ara aei are rimoa. *
A iangoia tabeman bwa katangan te ara aei bon “Iawe,” ao tabeman e kaokoro naba irouia. Iai mwakoron te boki ae Nakoaia Ibonga i buakon Nira ni Boki Ake Man Taari ae Mate n te taetae ni Kuriiti, ae rairaki iai te ara aei bwa Iao. Ma taani koroboki ake kaaini Kuriiti a taku bwa Iae, I·a·beʹ, ao I·a·ou·eʹ, ma akea i buakon aikai ae kakoauaaki bwa boni katangan raoi te taeka anne n te taetae n Ebera rimoa. *
Iango aika kairua ibukin aran te Atua ae n te Baibara
Te Iango ae Kairua: A boni karina te ara ae “Iehova” taan rairai ake a kabongana te ara aei.
Te Koaua: E kaoti n te Baibara aran te Atua ni manin te taetae n Ebera ae ataaki bwa te Tetragrammaton 7,000 tabun te tai. * A kanakoa aran te Atua angiin taian rairai ao n onea mwina n te nakoa n aron “te Uea.”
Te Iango ae Kairua: E aki kainnanoa arana ae okoro te Atua ae Moan te Mwaaka.
Te Koaua: E kairiia taani korea te Baibara te Atua bwa a na korea arana nga ma nga te tai, ao e tua nakoia taan taromauria bwa a na kabongana arana. (Itaia 42:8; Ioera 2:32; Maraki 3:16; I-Rom 10:13) Ngaia are e kabuakakaia te Atua burabeti ni kewe ake a kataia ni kairiia aomata bwa a na mwaninga arana.—Ieremia 23:27.
Te Iango ae Kairua: E riai ni kamaunaaki aran te Atua man te Baibara, ni kaineti ma aia katei I-Iutaia.
Te Koaua: E koaua ae a rawa n atonga te ara anne tabeman taani koroboki aika I-Iutaia. Ma a aki kamauna man aia Baibara. N aki ongeia bwa tera bukina, ma e aki tangirira te Atua bwa ti na irii aia katei aomata aika a riaon ana tua.—Mataio 15:1-3.
Te Iango ae Kairua: E aki riai ni kabonganaaki n te Baibara aran te Atua ibukina bwa e aki rangi n ataaki aroni katangana n te taetae n Ebera.
Te Koaua: Ngkana e koaua te iango anne, nanona te Atua e kantaningaiia aomata nako aika kakaokoro aia taetae bwa e titeboo aroia ni katanga arana. Ma e kaotaki n te Baibara bwa taan taromauria Iehova rimoa ake a kakaokoro aia taetae, a boni kakaokoro aroia ni katangi taian ara.
N te katoto, iangoa te tia moti ae Iotua are te I-Iteraera. A katanga arana Kristian ake n te moan tienture ake a kabongana te taetae n Ebera bwa Yehoh·shuʹaʽ, ao naake a kabongana te taetae ni Kuriiti bon I·e·sousʹ. E kabonganaaki n te Baibara aran Iotua n te taetae ni Kuriiti are rairan arana man te taetae n Ebera, bwa e kaotaki iai bwa Kristian n taai akekei a katangi naba aara ni kaineti ma aia taetae.—Mwakuri 7:45; Ebera 4:8.
E kona naba ni kaineti anne ma aron rairan aran te Atua. Ma te bwai ae rangi ni kakawaki riki nakoni kakaaean etin raoi katangan aran te Atua, boni kaokan arana nakoni nnena ae riai n te Baibara.
^ bar. 3 E kabongana te taeka ae “Iehouah” Tyndale n ana rairai ni moani booki aika nimaua n te Baibara. Imwina riki ao e a bitaki te taetae n Ingiriti ao e a manga kaboouaki riki aroni korean aran te Atua. N te katoto, n 1612 ao Henry Ainsworth e kabongana te ara ae “Iehovah” n ana rairai n te boki ae Taian Areru. Ao ngke e a manga rinanoaki riki te rairai anne n 1639, ao e a kabongana te ara ae “Jehovah.” N aron naba anne, ao taan raitaeka ake a katauraoa te Baibara ae te American Standard Version ae otinako n 1901, a a kabongana te ara ae “Jehovah” ike e a kaoti iai aran te Atua n te taetae n Ebera.
^ bar. 4 E kangai te New Catholic Encyclopedia, Second Edition, Volume 14, iteraniba 883-884: “Tabeua te tai imwin te Otinako, ao e a moanna n iangoaki te ara ae Yahweh bwa e tabu n te aro ae okoro, ao mai ikanne are e a oneaki naba mwina n taeka aika ADONAI ke ELOHIM.”
^ bar. 5 Ibukin rongorongona riki, nora bukinibaa A4, “Aran te Atua n te Koroboki ae Tabu n te Taetae n Ebera,” n te Baibara ae Tabu—te Rairai ae te Aonnaba ae Boou.
^ bar. 7 Nora te Theological Lexicon of the Old Testament, Volume 2, iteraniba 523-524.
Ko Bae Naba n Tangira
REIREI AIKA RANGI NI KAKAWAKI N TE BAIBARA
Iai Aran te Atua?
A bati nakoan te Atua n aron, Moan te Mwaaka, te tia Karikiriki, ao te Uea. Ma e kabonganaaki aran te Atua 7,000 tabun te tai n te Baibara.
TE TAUA-N-TANTANI
Antai te Atua?
Ataakin te Atua bon te moani mwaneka ni karekean te iraorao ma ngaia. Ko na kangaa ni karaoa anne?
TITIRAKI AIKA KAEKAAKI MAN TE BAIBARA
Iraua Aran te Atua?
A kona n iangoia tabemwaang ae e irekereke aran te Atua ma ‘Allah,’ ‘Arebwa ao Omeka,’ ‘El Shaddai,’ ao ‘Iehova-Iira.’ E aera ngkai e kakawaki aroni wetean aran te Atua?