Ang Tren nga Wala sing Ruweda

SUNO SA MANUNULAT SANG MAGMATA! SA HONGKONG

SA Shanghai, China, antes pa magsaka ang mga pasahero sa bag-o nga tren nga gindesinyo agod mangin mas madasig, narealisar na nila nga magaagi sila sa pinasahi nga riles. Nabatyagan pa gid sang mga pasahero kon daw ano ka pinasahi ini nga tren sang matinong ini nga nagdalagan halin sa tama ka moderno nga estasyunan kag matawhay nga nagahuyab sa kadasigon nga mga 430 kilometros kada oras. Amo ini karon ang pinakamadasig nga depasahero nga tren sa bug-os kalibutan. Ang distansia nga 30 kilometros pakadto sa Pudong International Airport makuha lamang sini sa walo ka minutos. Pinasahi pa gid ini nga tren kay nagadalagan ini nga wala sing mga ruweda!

Ginapanag-iyahan sang Shanghai kag Pudong ang lamang depasahero nga magnetic levitation ukon maglev nga tren sa kalibutan. Sa baylo nga maggamit sing metal nga mga ruweda, ini nga tren nagadalagan paagi sa puersa sang magnet. Wala man ini sing drayber, sa baylo gintakdan ini sing moderno nga kagamitan nga amo ang nagamonitor sang eksakto nga posisyon kag nagapadala sing impormasyon sa nagakontrol nga estasyunan. Didto sibu nga ginakontrol sang tawo ang dalagan sang tren sa bulig sang mga kompyuter.

Diin ang Mas Maayo​—Maglev Ukon ang Kinaandan nga Riles?

Madamo man sing kabudlayan ang paghimo sang maglev nga tren kag sang iya alagyan. Halimbawa, kinahanglan nga gamay lang ang distansia sang tren nga nagatungtong sa iya alagyan. Gani bangod mahumok ang duta sa Shanghai, ginbutangan sang mga enhinyero sing pinasahi nga pangsugpon ang alagyan sang tren agod puede ini mapasibu kon  mag-usmod ang duta. Dapat man nila dumdumon ang ginagmay nga mga pagbag-o sang kongkreto nga balayan sini bangod sa temperatura.

Apang madamo man sing bentaha ini nga teknolohiya. Halimbawa, wala ini sing gahod kag wala man sing may ginabuga nga aso. Ang alagyan kag mga kagamitan sini indi man magasto mentinahon. Kag subong depasahero nga salakyan, tatlo ka beses nga mas makinot ini sing enerhiya kon ikumparar sa awto, kag lima ka beses sangsa eroplano. Sa pagkamatuod, mas daku pa ang ginagamit nga enerhiya sang aircon sini kon ikumparar sa enerhiya nga kinahanglan agod mapadalagan ang tren. Dugang pa, mas masarangan sini magtaklad, kag magliko sa mas kurbada nga mga alagyan kon ikumparar sa ordinaryo nga mga tren, amo nga mas mahapos ini himuan sing alagyan.

Bangod madamo ini sing bentaha, ngaa wala pa nagpaobra sing mas madamo nga mga alagyan sang maglev nga tren? Ang isa ka rason amo ang bili sini. Amo gani nga temporaryo nga nagdesisyon ang mga opisyales sang China nga indi anay magpaobra sang maglev nga alagyan halin sa Shanghai pakadto sa Beijing bangod doble ang magasto sini sangsa ordinaryo nga mga riles sang madasig man nga mga tren. Isa pa, indi man puede nga agyan sang maglev nga tren ang mga riles nga ginagamit karon sa China.

Ang maglev nga alagyan sa Shanghai nagagamit sang teknolohiya sang mga Aleman, kag ang mga pagpanalawsaw sa maglev nagapadayon pa gihapon sa Alemanya, Japan, kag sa iban man nga bahin sang kalibutan. Sang Disiembre 2003, ang moderno nga maglev nga tren sang Japan nakadalagan sing 581 kilometros kada oras, amo ini ang pinakamadasig nga pagdalagan sang tren sa bug-os nga kalibutan. Apang pinasahi gihapon ang tren sa Shanghai kay amo lang ini subong ang depasahero nga maglev.

Sa paglakbay sang tren halin sa Pudong pabalik sa Shanghai, ginatan-aw gid sang mga pasahero ang digital nga mga kilometrahe nga masapwan sa tagsa ka bagon sini nga tren, luyag nila makita kon ano ang pinakamadasig nga pagdalagan. Amo nga sa una nga pagsakay, madamo sa mga pasahero ang wala makakita sang matahom nga mga talan-awon sa ila ginaagyan, amo nga nagasakay sila liwat. Sa ila pagtan-aw sa mga lugar, daw nagakirab lang ini sa paglabay, amo nga nahangpan nila kon ngaa gintawag ang maglev nga tren nga “eroplano nga wala sang pakpak.”

[Kahon/​Diagrams sa pahina 24]

PAANO INI NAGADALAGAN?

Ang mga magnet nga ginapaandar sang koryente, (1) nga naangot sa idalom sang tagsa ka bagon sang tren kag sa alagyan sini (2), amo ang nagapaalsa sa tren tubtob nga ang duha ka magnet may distansia nga halos tunga sa pulgada. May mga magnet man ini (3) nga nagapugong sa tren nga indi maglisa sa iya alagyan. Ang mga coil (4) sa alagyan amo ang nagapadalagan sa tren bangod sa puersa sang magnet nga ginapagua sini.

Agod makakinot sing koryente, ginapaandar lamang sang nagakontrol ang parte sang alagyan (5) kon sa diin lang nagaagi ang tren. Ginadugangan lang ang enerhiya kon kinahanglan nga padasigon ang tren ukon pataklaron. Kon kinahanglan nga pahinayon ang dalagan sang tren, ukon pabalikon ini, ginabaliskad lang ang puersa sang magnet sang mga coil sang alagyan.

HILWAY BALA INI SA KATALAGMAN?

Bisan pa madasig katama ang pagdalagan sang maglev nga tren, ang naidalom nga mga bahin sini (6) halos nagakupo sa iya alagyan, amo nga daw imposible nga madiskaril ukon maglapaw ini sa iya alagyan. Indi na gani kinahanglan ang mga seat belt, kag ang mga pasahero puede makadayandayan bisan nga madasig ang pagdalagan sang tren. Kon madulaan sang koryente ang tren, ang pinasahi nga mga preno sini nga ginapaandar sang mga baterya, amo ang magapabahar sa tren sa kadasigon nga mga 10 kilometros kada oras paagi sa pagbato sa kusog sang magnet. Ang tren amat-amat nga magahinay sa pagdalagan tubtob nga mag-untat ini.

May katalagman bala sa ikaayong lawas ang makusog nga mga magnet sang tren, halimbawa sa mga pasahero nga may aparato agod normal nga magpitik ang tagipusuon? Suno sa pagtuon, wala sing dapat kabalak-an. Sa pagkamatuod, mas makusog pa gani ang puersa sang magnet sa palibot sang kinaandan nga mga tren sangsa magnet sang maglev.

[Retrato sa pahina 24, 25]

Mga 430 kilometros kada oras!

[Credit Line sang retrato sa pahina 24]

Pages 24 and 25: All photos and diagrams: © Fritz Stoiber Productions/​Courtesy Transrapid International GmbH & Co. KG