NATABO gid bala ini nga sugilanon sa Biblia? Dulungan gid bala nga naghambal sing lainlain nga lenguahe ang mga tawo? Ginaduhaduhaan sang iban ang ginasiling sang Biblia parte sa pagsugod kag paglapnag sang lainlain nga lenguahe. Ang isa ka awtor nagsiling: “Ang uluistorya parte sa Torre sang Babel indi gid mapatihan.” Bisan ang manunudlo nga Judiyo nagtawag sini nga “isa ka ignorante nga pagpaathag sang ginhalinan sang mga pungsod.”

Ngaa indi magpati ang mga tawo sa kasaysayan sang Babel? Ang simple nga rason amo nga wala ini nagahisanto sa pila ka teoriya parte sa ginhalinan sang lenguahe. Halimbawa, ang iban nga iskolar nagsiling nga wala gilayon nagtuhaw ang mga lenguahe kundi amat-amat lang ini nga nagdamo halin sa isa ka orihinal nga lenguahe. Nagapati ang iban nga ang pila ka orihinal nga lenguahe nag-uswag lang, halin sa simple nga mga tunog pakadto sa komplikado nga lenguahe. Ini kag ang iban pa nga nagasumpakilay nga teoriya amo ang rason sang madamo para mag-ugyon kay Propesor W. T. Fitch, nga nagsulat sa iya libro nga The Evolution of Language: “Wala pa gid kami sang makapakumbinsi nga mga sabat.”

Ano ang nadiskobrehan sang mga arkeologo kag researcher parte sa ginhalinan kag pag-uswag sang lenguahe? Ginasuportahan bala sang ila mga nadiskobrehan ang nasambit nga mga teoriya? Ukon ginasuportahan sini ang kasaysayan sang Babel? Usisaon anay naton ang kasaysayan sang Biblia.

Ang Biblia nagasiling nga ang pagkagumon sang lenguahe kag paglapta sang mga tawo natabo “sa duta sang Sinar,” nga gintawag sang ulihi nga Babilonia. (Genesis 11:2) San-o ini natabo? “Ang mga tawo sa kalibutan nagabinahin-bahin,” siling sang Biblia, sang panahon ni Peleg, nga natawo mga 250 ka tuig antes kay Abraham. Gani ang kasaysayan  sa Babel natabo mga 4,200 ka tuig ang nagligad.—Genesis 10:25; 11:18-26, APD.

Ang iban nga iskolar nagapati nga ang mga lenguahe subong naghalin sa isa ka orihinal nga lenguahe nga ginabulubanta nga ginahambal sang mga tawo mga 100,000 ka tuig ang nagligad. * Ang iban nagasiling nga ang mga lenguahe subong magkaanggid sa ginhalinan nga mga lenguahe nga ginahambal sang mga 6,000 ka tuig ang nagligad. Pero paano nahibaluan sang mga eksperto sa lenguahe ang pag-uswag sang nadula na nga mga lenguahe? “Mabudlay gid ini,” siling sang Economist nga magasin. “Indi pareho sang mga biologist, ang mga eksperto sa lenguahe wala sing mga fossil agod mahibaluan ang nagligad.” Ini nga magasin nagdugang nga ang isa ka eksperto sa lenguahe naghimo sang iya konklusion paagi sa “ginbulubanta nga kalkulasyon.”

Pero may yara sing mga “linguistic fossil.” Ano ini kag ano ang ginpakita sini parte sa ginhalinan sang mga lenguahe? Ang The New Encyclopædia Britannica nagapaathag: “Ang pinakadaan nga mga rekord sang nasulat nga lenguahe, nga amo lang ang mga linguistic fossil nga malauman sang mga tawo, nagadugay na sing mga 4,000 ukon 5,000 ka tuig.” Diin nadiskobrehan sang mga arkeologo ining “linguistic fossil,” ukon ang “mga rekord sang nasulat nga lenguahe”? Sa Mesopotamia—ang lugar sang dumaan nga Sinar. * Gani sibu ang ebidensia sa mga ginsambit sang Biblia.

Ang Biblia nagasiling nga sa Babel, nanghikot ang Dios ‘para gumunon ang ila hambal agod nga indi sila maghangpanay.’ (Genesis 11:7) Amo nga “ginbayaan nila ang pagtukud sang banwa” kag naglapta sa “kadaygan sang bug-os nga duta.” (Genesis 11:8, 9) Gani wala magsiling ang Biblia nga ang tanan nga lenguahe subong naghalin sa “isa lang ka lenguahe.” Kundi, ginapakita sini nga nagtuhaw gilayon ang madamo nga lenguahe kag mapabutyag sang isa ang iya balatyagon kag hunahuna paagi sa sini kag lainlain ang tagsa ka lenguahe.

Kamusta ang mga grupo sang lenguahe subong? Palareho bala sila ukon indi? Ang sientipiko sa panghunahuna nga si Lera Boroditsky nagsulat: “Samtang padayon ang pagtuon sang mga lenguahe sa bilog nga kalibutan (7,000 ukon kapin pa, pila lang sa sini ang nausisa), madamo ang nadiskobrehan nga kinatuhayan.” Bisan pa daw magkaanggid ang pila ka lenguahe kag mga dialekto, subong sang Cantonese kag Hakka sa nabagatnan sang China, lain gid ini sa iban nga grupo sang lenguahe, subong sang West Catalan ukon Valencian sa Espanya.

Ang mga lenguahe amo ang nagaimpluwensia sa pagtamod kag paglaragway sang tawo sa iya palibot pareho sang kolor, kadamuon, lokasyon, kag direksion. Halimbawa, sa isa ka lenguahe ang isa magasiling, “May sapatsapat sa imo tuo nga kamot.” Pero sa isa ka lenguahe, ang isa magasiling, “May sapatsapat sa imo nabagatnan-nakatundan nga kamot.” Ining mga kinatuhayan makalilibog gid. Indi katingalahan nga nauntat ang pagtukod sang Babel.

Ano ayhan ang orihinal nga lenguahe sang mga tawo? Ang Biblia nagasiling nga ang una nga tawo, si Adan, makasarang sa pagsugponsugpon sang bag-o nga mga tinaga sang ginngalanan niya ang tanan nga sapat kag pispis. (Genesis 2:20) Nagbinalaybay man si Adan para ipabutyag ang iya pagpalangga sa iya asawa, kag ginpaathag sing maayo sang babayi ang sugo sang Dios kag ang silot sa paglapas sini. (Genesis 2:23; 3:1-3) Gani paagi sa una nga lenguahe, makakomunikar sing maayo ang mga tawo kag mapabutyag nila ang ila ginahunahuna.

Ang paggumon sang mga lenguahe sa Babel nag-upang sa mga tawo nga tingbon ang ila mga ikasarang sa panghunahuna kag sa pisikal. Pero pareho sang ila una nga lenguahe, komplikado man ang ila bag-o nga mga lenguahe. Sa sulod lang sang pila ka gatos ka tuig, nakapatindog ang mga tawo sing dalagku nga mga siudad, nakatipon sang gamhanan nga mga soldado, kag nagnegosyo sa iban nga pungsod. (Genesis 13:12; 14:1-11; 37:25) Mahimo bala nila ini kon wala sila sing bugana nga bokabularyo kag gramatika? Suno sa Biblia, ang orihinal nga lenguahe sang tawo kag ang mga lenguahe nga nagtuhaw sa Babel, indi lang mga ngurob kag mga uwang, kundi komplikado nga mga lenguahe.

Nagaugyon sa sini nga konklusion ang moderno nga mga researcher. Ang The Cambridge Encyclopedia of Language nagasiling: “Ang tagsa ka kultura nga gin-usisa, bisan pa ang may ‘simple’ nga pagkabuhi, may komplikado nga lenguahe, nga pareho sa ‘sibilisado’ nga mga pungsod.” Sing kaanggid, ang libro nga The Language Instinct, sang Harvard College Professor nga si Steven Pinker nagasiling: “Wala sing kinaraan nga lenguahe.”

Pagkatapos marepaso ang kadugayon kag lokasyon sang mga linguistic “fossil,” ang kinatuhayan sang mga grupo sang lenguahe kag sang pagka-komplikado sang dumaan nga mga lenguahe, ano ang nagakaigo nga konklusion naton sa sini? Madamo ang nagsiling nga ang rekord sang Biblia parte sa natabo sa Babel amo ang masaligan nga paathag.

Ang Biblia nagasiling nga gingumon ni Jehova nga Dios ang lenguahe sang mga tawo sa Babel kay nagrebelde sila sa iya. (Genesis 11:4-7) Pero nagsaad sia nga ‘palisoon niya sa mga katawohan ang putli nga bibig [ukon lenguahe], agud nga sila tanan magtawag sa ngalan sang GINOO sa pag-alagad sa iya sa isa ka paghilisugut.’ (Sofonias 3:9) Ining putli nga lenguahe, ang kamatuoran halin sa Pulong sang Dios, amo ang nagapahiusa sa mga tawo sa bilog nga kalibutan subong. Gani mahimo nga sa palaabuton himuon sang Dios nga isa na lang ang lenguahe sang mga tawo, kag dulaon niya ang pagkagumon sa Babel.