ANO ang iregalo mo sa isa ka importante gid nga tawo? Sang panahon sang Biblia, ang mga espesia subong ka hamili sa bulawan—tuman ka malahalon nga isa ini sa nagakaigo nga mga regalo para sa hari. Amo sini kon ngaa ang duha sa mga ginregalo sang mga astrologo sa “hari sang mga Judiyo” amo ang mahumot nga mga espesia.—Mateo 2:1, 2, 11.

Ginasugid man sang Biblia nga sang magduaw ang rayna sang Sheba kay Solomon, “ginhatagan niya ang hari sing 120 ka talanton nga bulawan kag sing madamo gid nga lana sang balsamo kag sing malahalon nga mga bato. Wala na gid sing nakatupong sa kadamuon sang lana sang balsamo nga ginhatag sang rayna sang Sheba kay Hari Solomon.” * (2 Cronica 9:9) Nagpadala man ang mga hari sing lana sang balsamo kay Solomon subong pagpakita sang ila maayo nga kabubut-on.—2 Cronica 9:23, 24.

Ngaa hamili gid kag malahalon ang mga espesia kag produkto nga halin sa sini sang panahon sang Biblia? Bangod may madamo ini nga kapuslanan, kay ginagamit ini anay sa pagpatahom, sa relihioso nga mga seremonya, kag sa paglubong sa mga patay. (Basaha ang kahon nga “ Kapuslanan sang Mahumot nga mga Espesia sang Panahon sang Biblia.”) Luwas nga madamo ang nagakinahanglan sini, kamahal gid sang mga espesia bangod daku ang gasto sa pagbiyahe kag pagbaligya sini.

Sang panahon sang Biblia, ang pila ka tanom nga ginahimo nga espesia nagatubo sa Nalupyakan sang Jordan. Apang ang iban nga espesia nagahalin pa sa iban nga pungsod. Lainlain nga espesia ang ginasambit sa Biblia. Ang kilala gid amo ang sapron, aloe, balsamo, kanela, olibano, kag mira. Wala labot sini, may yara man kinaandan nga mga rekado para sa pagkaon subong sang comino, hierbabuena, kag eneldo.

Diin naghalin ang indi kinaandan nga mga espesia? Ang mga aloe, kasia, kag kanela makita karon sa China, India, kag sa Sri Lanka. Ang mga espesia subong sang mira kag olibano nagahalin sa mga kahoy kag tanom nga nagatubo sa desyerto sang nabagatnan nga Arabia asta sa Somalia sa Aprika. Ang nardo naman produkto lang sang India halin sa Himalayas.

Agod makalab-ot sa Israel, madamo nga espesia ang ginatabok sa Arabia. Isa ini ka kabangdanan kon ngaa sang ikaduha kag sang una nga milenyo B.C.E., ang Arabia nangin “amo lamang ang ginahalinan sang mga produko nga ginabaligya sa ulot sang Sidlangan kag Katundan,” paathag sang The Book of Spices. Ang dumaan nga mga banwa, kuta, kag pulunduhan sang nagabiyahe nga mga guban sang negosyante nga makita sa Negev sa nabagatnan sang Israel amo ang mga ruta sang mga negosyante sing espesia. “Ginapakita [sini nga mga lugar] ang daku kag madahog nga negosyo . . . halin sa bagatnan sang Arabia asta sa Mediteraneo,” siling sang World Heritage Centre sang UNESCO.

 Ang guban sang mga negosyante nga madamo sing dala nga mahumot nga mga espesia regular nga nagabiyahe sing mga 1,800 kilometros patabok sa Arabia. (Job 6:19) Ginapatuhuyan sang Biblia ang guban sang mga negosyante nga Ismaelnon nga nagadala sing mga espesia nga “labdano, balsamo, kag tagukon nga panit sang kahoy” halin sa Gilead pakadto sa Egipto. (Genesis 37:25) Ginbaligya sang mga anak ni Jacob ang ila utod nga si Jose subong ulipon sa sini nga mga negosyante.

Ginkontrol sang Arabiano nga mga negosyante ang halos tanan nga negosyo sa espesia sa sulod sang mga siglo. Sila lang ang nagasuplay sing mga espesia halin sa Asia, subong sang kasia kag kanela. Agod indi magpangita ang mga taga-Mediteraneo sing direkta nga kontak sa Sidlangan, nagpalapta ang mga Arabiano sing mga sugilanon nga makatalagam gid kuno ang pagkuha sing mga espesia. Ang ginakuhaan sing mga espesia “mahimo nga amo ang gintago gid sing maayo nga sekreto sa negosyo,” siling sang The Book of Spices.

Ano nga mga sugilanon ang ginpalapta sang mga Arabiano? Si Herodotus nga isa ka Griego nga istoryador sang ikalima nga siglo B.C.E., naglaragway sing mga sugilanon tuhoy sa makahaladlok nga mga pispis nga nagahimo sing mga pugad nga human sa panit sang kanela sa indi gid makadtuan nga mga banglid. Suno sa iya ginsulat, ang mga nagapanguha sining hamili nga mga espesia, nagabutang sing daku nga mga hiniwa sang karne sa tiilan sang banglid. Madamo gid nga mga karne ang ginadala sang mga pispis sa ila pugad amo nga nagakarumpag ini kag mahulog sa duta. Dayon ginatipon sang mga tawo ang panit  sang kanela kag ginabaligya ini sa mga negosyante. Naglapta gid ini nga mga sugilanon. Gani, bangod sining “ginasugidsugid nga katalagman sa pagpanipon, kamahal gid sini [ang kanela],” suno sa The Book of Spices.

Sang ulihi, natukiban ang sekreto sang mga Arabiano kag indi na lang sila ang nagabaligya sing mga espesia. Sang una nga siglo B.C.E., ang Alexandria, sa Egipto, nangin isa ka daku nga pantalan kag komersial nga sentro sang mga espesia. Sang matun-an na sang mga marinero kon paano hingalitan ang habagat sa Indian Ocean, ang mga barko sang Roma naglayag halin sa pantalan sang Egipto pakadto sa India. Gani nagdamo gid ang malahalon nga mga espesia kag nagnubo ang presyo sini.

Ang balor sang mga espesia subong indi na pareho sa bulawan. Kag indi na ini makabig nga nagakaigo nga regalo sa hari. Apang, ginagamit ini gihapon sang minilyon ka tawo sa bilog nga kalibutan sa paghimo sing mga pahumot kag bulong kag siempre, sa pagpanamit sang sabor sang ila pagkaon. Sa pagkamatuod, bangod sang makagalanyat nga kahumot sang mga espesia, popular gihapon ini karon, subong sang nagligad nga linibo ka tuig.