Ano ang Torah?

I-PLAY

Ano ang Torah?

Ang sabat sang Biblia

Ang Ingles nga tinaga nga “Torah” naghalin sa Hebreo nga tinaga nga toh·rahʹ, nga mahimo i-translate nga “pagtudlo,” “panudlo,” ukon “kasuguan.” a (Hulubaton 1:8; 3:1; 28:4) Ginapakita sang masunod nga mga halimbawa kon paano ining Hebreo nga tinaga gingamit sa Biblia.

Ang Toh·rahʹ pirme nagapatuhoy sa una nga lima ka libro sang Biblia—Genesis, Exodo, Levitico, Numeros, kag Deuteronomio. Gintawag man ini nga Pentateuch, nga halin sa Griego nga tinaga nga ang buot silingon “lima ka pilo nga volume.” Ang Torah ginsulat ni Moises, gani gintawag ini nga “libro sang Kasuguan ni Moises.” (Josue 8:31; Nehemias 8:1) Sang primero, tingob ini sa isa ka libro pero sang ulihi ginbahinbahin ini para mahapos dal-on.
Ang toh·rahʹ gingamit man para sa mga kasuguan nga ginhatag sa Israel pareho sang “kasuguan [toh·rahʹ] tuhoy sa dulot tungod sa sala,” “ang kasuguan tuhoy sa aro,” kag “ang kasuguan tuhoy sa Nazareo.”—Levitico 6:25; 14:57; Numeros 6:13.
Kon kaisa ang toh·rahʹ nagapatuhoy sa instruksion kag panudlo, nga ginahatag sang ginikanan, mga tawo nga maalamon, ukon sang Dios mismo.—Hulubaton 1:8; 3:1; 13:14; Isaias 2:3, footnote.

Ano ang unod sang Torah, ukon Pentateuch?

Kasaysayan parte sa pagtuga sang Dios sa mga tawo asta sa kamatayon ni Moises.—Genesis 1:27, 28; Deuteronomio 34:5.
Mga pagsulundan sang kasuguan sang Dios nga ginhatag kay Moises. (Exodo 24:3) Ang Kasuguan may sobra 600 ka pagsulundan. Kag ang isa nga talalupangdon gid amo ang Sema, ukon ang pagpabutyag sang mga Judiyo sang ila pagtuo. Ang isa ka bahin sang Sema nagasiling: “Higugmaa si Jehova nga inyo Dios sa bug-os ninyo nga tagipusuon kag sa bug-os ninyo nga kalag kag sa bug-os ninyo nga kusog.” (Deuteronomio 6:4-9) Nagsiling si Jesus nga amo ini “ang nahauna kag pinakaimportante nga sugo.”—Mateo 22:36-38.
Balaan nga ngalan ni Jehova nga mabasa sing mga 1,800 ka beses. Imbes nga dilian ang paggamit sang ngalan sang Dios, ginapatuman sang Torah nga sambiton sang katawhan sang Dios ini nga ngalan.—Numeros 6:22-27; Deuteronomio 6:13; 10:8; 21:5.

Sala nga pagpati parte sa Torah

Sala nga pagpati: Ang mga kasuguan sa Torah magapadayon asta san-o kag indi puede balewalaon.

Ang matuod: Ang iban nga translation sang Biblia nagsiling nga ang pila ka pagsulundan sang Torah—pareho sang Adlaw nga Inugpahuway, ang pagkasaserdote, kag ang Adlaw sang Katumbasan—“dayon” ukon “walay katubtoban.” (Exodo 31:16; 40:15; Levitico 16:33, 34, Maayong Balita nga Biblia) Ang Hebreo nga tinaga nga gingamit sa sini nga mga bersikulo mahimo man magakahulugan nga magapadayon asta sa indi mapat-od nga tion sa palaabuton, pero indi buot silingon nga magapadayon ini asta san-o. b Pagligad sang mga 900 ka tuig nga ginpatuman ang katipan nga kasuguan sang Dios nga ginhatag kay Moises, ang Dios nagtagna nga islan niya ini sing “bag-o nga katipan.” (Jeremias 31:31-33) “Sang nagsiling sia nga ‘isa ka bag-o nga katipan,’ ginhimo [sang Dios] nga daan ang nahauna [nga katipan].” (Hebreo 8:7-13) Gin-islan ini mga 2,000 ka tuig na ang nagligad pasad sa kamatayon ni Jesucristo.—Efeso 2:15.

Sala nga pagpati: Ang oral nga tradisyon sang mga Judiyo kag ang Talmud dapat man ipatuman pareho sang nasulat nga Torah.

Ang matuod: Wala ka sing mabasa sa Biblia nga ang Dios may ginhatag kay Moises nga oral nga kasuguan upod sa nasulat nga Torah. Kundi nagsiling ang Biblia: “Nagsiling pa si Jehova kay Moises: ‘Isulat mo ini nga mga pulong.’” (Exodo 34:27) Ang oral nga kasuguan ginpasulat sang ulihi kag gintawag nga Mishnah. Dayon gindugangan ini kag gintawag nga Talmud, nga nagaunod sing mga tradisyon sang mga Judiyo nga naghalin sa mga Fariseo. Ini nga mga tradisyon pirme gid wala nagaugyon sa nasulat nga Torah. Amo gani nga ginsilingan ni Jesus ang mga Fariseo: “Ginhimo ninyo nga wala sing pulos ang pulong sang Dios bangod sang inyo tradisyon.”—Mateo 15:1-9.

Sala nga pagpati: Ang mga babayi indi dapat pagtudluan sing Torah.

Ang matuod: Ang kasuguan nga ginhatag sang Dios kay Moises nagsiling nga dapat basahon ini sa tanan nga katawhan sang Israel, dala na dira ang mga babayi kag kabataan. Ngaa? “Agod magpamati sila kag makatuon kag magkahadlok kay Jehova nga inyo Dios kag tumanon nila ang tanan nga pulong sining Kasuguan.”—Deuteronomio 31:10-12. c

Sala nga pagpati: Ang Torah may natago nga mga mensahe.

Ang matuod: Si Moises nga nagsulat sang Torah, nagsiling nga ang mensahe sini maathag kag mabasa sang tanan, indi nga natago sa isa ka code. (Deuteronomio 30:11-14) Ang pagpati nga may natago nga mga mensahe ang Torah naghalin sa Kabbalah, ukon relihioso nga tradisyon sang mga Judiyo nga nagagamit sing “butig nga mga sugilanon nga ginhimo sing malalangon” para ipaathag ang Kasulatan. d—2 Pedro 1:16.

a Tan-awa ang Revised Edition sang The Strongest Strong’s Exhaustive Concordance of the Bible, entry 8451 sa seksion nga “Hebrew-Aramaic Dictionary-Index to the Old Testament.”

b Tan-awa ang Theological Wordbook of the Old Testament, Volume 2, pahina 672-673.

c Baliskad sa ginatudlo sang Torah, ang legal nga tradisyon sang mga Judiyo nagadumili sa mga babayi sa pagtuon sing Torah. Halimbawa, mabasa sa Mishnah ang ginsiling ni Rabbi Eliezer ben Hyrcanus: “Ang bisan sin-o nga nagatudlo sa iya bata nga babayi sing Torah, daw ginatudluan lang niya ini sing binastos.” (Sotah 3:4) Mabasa man sa Jerusalem Talmud ang iya ginsiling: “Mas maayo pa nga sunugon ang mga nasulat sa Torah sangsa itudlo ini sa mga babayi.”—Sotah 3:19a.

d Halimbawa, mabasa sa Encyclopaedia Judaica ang komento sang Kabbalah sa Torah: “Wala man sing direkta nga ginapatuhuyan ang Torah, pero madamo ini sing kahulugan kag aplikasyon depende sa sitwasyon.”—Ikaduha nga edisyon, Volume 11, pahina 659.