Այդ հոգևոր գերությունը տևեց մ.թ. երկրորդ դարից մինչև 1919 թվականը։ Ի՞նչ հիմքեր կան այս վերաճշտման համար։

Բոլոր փաստերը վկայում են, որ գերությունը ավարտվեց 1919-ին, երբ օծյալ քրիստոնյաները հավաքվեցին վերականգնված ժողովում։ Երկնքում Աստծու Թագավորության հաստատմանը՝ 1914-ին հաջորդող տարիների ընթացքում, Աստծու ժողովուրդը փորձվեց և մաքրվեց * (Մաղ. 3։1–4)։ Հետագայում՝ 1919-ին, Հիսուսը նշանակեց «հավատարիմ և իմաստուն ծառային», որ Աստծու մաքրված ժողովրդի համար հոգևոր «կերակուր տա ճիշտ ժամանակին» (Մատթ. 24։45–47)։ Դա այն տարին էր, երբ Աստծու ժողովուրդը սկսեց վերադառնալ Աստծու տված հոգևոր ժառանգությանը։ Այդ ժամանակ էր, որ նրանք ազատագրվեցին խորհրդանշական Մեծ Բաբելոնից (Հայտն. 18։4)։ Իսկ ե՞րբ էր սկսվել գերությունը։

Տարիներ շարունակ մենք բացատրում էինք, որ գերությունը սկսվել է 1918-ին և ընդգրկել է կարճ ժամանակահատված, որի ընթացքում Աստծու ժողովուրդը եղել է Մեծ Բաբելոնի տիրապետության տակ։ Օրինակ՝ 1992թ. մարտի 15-ի «Դիտարանում» նշվում էր. «Ինչպես որ Աստծու ժողովուրդը հին օրերում մի որոշ ժամանակով գերի տարվեց Բաբելոն, այնպես էլ 1918-ին Եհովայի ծառաները ինչ-որ չափով Մեծ Բաբելոնի գերության մեջ ընկան»։ Սակայն հետագա ուսումնասիրությունները ցույց տվեցին, որ գերությունը իրականում սկսվել էր 1918 թվականից շատ ավելի վաղ։

Ուշադրություն դարձնենք Եզեկիել 37։1–14 համարներում գրված մարգարեությանը, որտեղ խոսվում է Աստծու ժողովրդի այս գերության և ազատագրման մասին։ Տեսիլքում Եզեկիելը տեսնում է ոսկորներով լի դաշտահովիտ։ Եհովան ասում է նրան, որ այդ ոսկորները խորհրդանշում են «Իսրայելի ամբողջ տունը»։ Այս մարգարեության մեծ կատարումը վերաբերում է «Աստծու Իսրայելին» (Գաղ. 6։16; Գործ. 3։21)։ Հետո Եզեկիելը տեսնում է՝ ինչպես են ոսկորները կենդանանում և դառնում մեծ զորք։ Սա հրաշալի ձևով նկարագրում է Աստծու ժողովրդի հոգևոր հարությունը, որն ամբողջությամբ կատարվեց 1919-ին։ Իսկ ի՞նչ է այս տեսիլքը բացահայտում այն մասին, թե որքան էր տևելու հոգևոր գերությունը։

Նախ՝ այնտեղ նկարագրվում է, որ ոսկորները «չորացած» էին կամ սաստիկ «չորացած» (Եզեկ.37։2, 11)։ Դա նշանակում է, որ նրանք, ում  պատկանում էին ոսկորները, արդեն երկար ժամանակ է, ինչ մահացել էին։ Երկրորդ՝ վերականգնման գործընթացը տեղի ունեցավ աստիճանաբար, ոչ թե միանգամից։ Սկզբում ձայն եկավ ու դղրդոց լսվեց, հետո «ոսկորները սկսեցին մոտենալ՝ ոսկորը ոսկորին»։ Դրանք «ջլերով ու մսով պատվեցին», այնուհետև ծածկվեցին մաշկով։ Ի վերջո «նրանց մեջ շունչ մտավ», և «նրանք կենդանացան»։ Եհովան այս վերականգնված ժողովրդին վերադարձրեց իրենց երկիր։ Այս ամենը կատարվելու համար, ինչ խոսք, պետք է ժամանակ անցներ (Եզեկ. 37։7–10, 14)։

Հին Իսրայել ազգի գերությունը երկար տևեց։ Այն սկսվեց մ.թ.ա. 740-ին Իսրայելի հյուսիսային տասցեղ թագավորության անկումով, երբ շատերին գերի տարան։ Իսկ 607-ին կործանվեց Երուսաղեմը, և Հուդայի հարավային թագավորությունը նույնպես գերեվարվեց։ Գերությունն ավարտվեց 537-ին, երբ հրեաների մնացորդը վերադարձավ՝ վերակառուցելու տաճարը և Երուսաղեմում վերականգնելու ճշմարիտ երկրպագությունը։

Սուրբգրային այս մանրամասները պարզ ցույց են տալիս, որ Աստծու ժողովրդի հոգևոր գերությունը չէր կարող լինել 1918-ից մինչև 1919թ., այն պետք է որ ավելի երկար տևեր։ Գերության վերաբերյալ մարգարեությանը զուգահեռ կատարվելու էր մեկ այլ մարգարեություն, ըստ որի՝ խորհրդանշական որոմները և ցորենը պետք է միասին աճեին (Մատթ. 13։36–43)։ Այդ ընթացքում հավատուրացների քանակը գերազանցելու էր ճշմարիտ քրիստոնյաներին, և քրիստոնեական ժողովը Մեծ Բաբելոնի գերության մեջ էր լինելու։ Գերությունը սկսվեց մ.թ. երկրորդ դարում և շարունակվեց մինչև վերջին ժամանակում հոգևոր տաճարի մաքրվելը (Գործ. 20։29, 30; 2 Թեսաղ. 2։3, 6; 1 Հովհ. 2։18, 19)։

Հոգևոր գերության ընթացքում հոգևորականները և նրանց քաղաքական համագործակիցները իրենց իշխանությունը չկորցնելու միտումով Աստվածաշունչը պահում էին իրենց ձեռքի տակ՝ ժողովրդից հեռու։ Եղավ ժամանակ, որ Աստվածաշունչը ժողովրդին հասկանալի լեզվով կարդալը հանցանք էր համարվում։ Կարդացողներից ոմանց նույնիսկ այրում էին ցցի վրա կապված։ Եթե որևէ մեկը արտահայտում էր իր տեսակետը, որը տարբերվում էր հոգևորականների սովորեցրածից, դաժան հալածանքների էր ենթարկվում։ Այդպես կանխվում էր ճշմարտության լույսը տարածելու ցանկացած փորձ։

Իսկ ի՞նչ կարելի է ասել երկրորդ վերականգնման մասին։ Ե՞րբ և ինչպե՞ս այն տեղի ունեցավ։ Այս հոգևոր վերականգնումը տեղի ունեցավ աստիճանաբար։ Դարերի ընթացքում «դղրդոց լսվեց», որը տարավ դեպի վերջին ժամանակը։ Թեև կեղծ կրոնական ուսմունքները մարդկության մեծ մասին իրենց կապանքներում էին պահում, որոշ հավատարիմ անհատներ տարբեր կերպերով պաշտպանեցին  ճշմարիտ երկրպագությունը։ Նրանցից ոմանք փորձեցին Աստվածաշունչը թարգմանել հասարակ ժողովրդի լեզվով։ Ուրիշներն էլ հռչակեցին այն ճշմարտությունները, որ գտել էին Աստծու Խոսքի էջերում։

1800-ականներին Չարլզ Թեյզ Ռասելը և իր ընկերակիցները ամեն բան արեցին, որ երևան հանեն Աստվածաշնչի ճշմարտությունները։ Դա նման էր այն բանին, ասես հոգևոր կմախքը սկսեց ջլերով և մաշկով պատվել։ «Սիոնի Դիտարանը» և ուրիշ հրատարակություններ օգնեցին ազնվասիրտ մարդկանց բացահայտել հոգևոր ճշմարտությունները։ Ավելի ուշ՝ 1914-ին ցուցադրված «Արարչության լուսադրաման» և 1917-ին լույս տեսած «Գաղտնիքը բացահայտված է» գիրքը նույնպես զորացրին Աստծու ժողովրդին։ Ի վերջո 1919-ին Աստծու ժողովրդին հոգևոր առումով կյանք տրվեց, և նրանք բնակություն հաստատեցին իրենց նոր հոգևոր երկրում։ Ժամանակի ընթացքում օծյալ մնացորդին միացան երկրային հույս ունեցողները, և նրանք միասին դարձան «մի անչափ մեծ զորք» (Եզեկ. 37։10; Զաք. 8։20–23)։ *

Այս փաստերից հետո պարզ է դառնում, որ Աստծու ժողովուրդը գերության գնաց Մեծ Բաբելոն երկրորդ դարում, երբ հավատուրացությունը աճեց։ Դա խավարի ժամանակ էր, ինչպիսին որ եղավ այն ժամանակ, երբ իսրայելացիները գերության մեջ էին։ Որքա՜ն ուրախ ենք, որ անցել են այն դարերը, երբ Աստծու ժողովուրդը հոգևորապես ճնշված վիճակում էր, և այսօր մենք ապրում ենք այն ժամանակներում, երբ «հասկացողություն ունեցողները կշողան» և «շատերը պիտի մաքրվեն» և «զտվեն» (Դան. 12։3, 10)։

Մենք չենք կարող համոզված լինել՝ արդյոք Հիսուսը իսկապես կանգնել է տաճարի վրա, թե Սատանան դա արել է տեսիլքի միջոցով։ Մեր հրատարակություններում այս երկու հնարավոր տարբերակներն էլ ներկայացվել են։

Նախ տեսնենք, թե ինչ է ասում Աստվածաշունչը։ Իր Ավետարանում Մատթեոս առաքյալը գրում է. «Հետո Բանսարկուն նրան [Հիսուսին] տարավ սուրբ քաղաք և կանգնեցրեց տաճարի պարսպի վրա» (Մատթ. 4։5)։ Զուգահեռ արձանագրության մեջ՝ Ղուկասի Ավետարանում, հետևյալն է գրված. «Հետո նրան տարավ Երուսաղեմ և կանգնեցրեց տաճարի պարսպի վրա» (Ղուկ. 4։9)։

Անցյալում մեր հրատարակություններում ասվում էր, որ սա չէր կարող բառացիորեն տեղի ունեցած լինել։ Օրինակ՝ «Դիտարանի» 1961թ. մարտի 1-ի համարում բացատրվում էր. «Ինչպես որ տրամաբանական չի թվում, որ Հիսուսի փորձության ժամանակ անապատում կլիներ այնքան բարձր լեռ, որտեղից հնարավոր կլիներ ցույց տալ աշխարհի բոլոր թագավորությունները և դրանց փառքը, այնպես էլ տրամաբանական չէ եզրակացնել, որ Սատանան Հիսուսին բառացիորեն կտաներ սուրբ քաղաք և կկանգնեցներ տաճարի պարսպի վրա։ Դրանից փորձության բնույթը չէր փոխվի»։ Իսկ այս ամսագրի հաջորդ համարներում գրվեց, որ եթե Քրիստոսը կատարեր Սատանայի պահանջը, ապա նրա արարքը ինքնասպանության կհանգեցներ։

Ոմանք այն կարծիքին են, որ Հիսուսը իրավունք չուներ կանգնելու տաճարի սրբարանի վրա, քանի  որ ղևտացի չէր։ Հետևաբար այն տեսակետը կար, որ Հիսուսը տեսիլքի միջոցով է տարվել և կանգնեցվել այնտեղ, ինչպես դարեր առաջ Եզեկիել մարգարեի հետ էր պատահել (Եզեկ. 8։3, 7–10; 11։1, 24; 37։1, 2)։

Սակայն եթե այս փորձությունը տեսիլքի միջոցով է եղել, ապա հետևյալ հարցերն են առաջ գալիս։

• Փորձությունը իրակա՞ն էր, թե՞ երևակայական։

• Եթե մյուս փորձությունների ժամանակ Սատանան ուզում էր դրդել Հիսուսին քարերը հաց դարձնել և իր առաջ երկրպագություն անել, որոնք ֆիզիկական գործողություններ են, արդյո՞ք այս փորձությամբ ևս Սատանան ֆիզիկական արարքի չէր դրդում Հիսուսին՝ ցած նետվել տաճարի վրայից։

Մյուս կողմից՝ եթե Հիսուսը բառացիորեն կանգնել էր տաճարի պարսպի վրա, ուրիշ հարցեր են առաջ գալիս։

• Արդյոք Հիսուսը չէ՞ր խախտում Օրենքը՝ սրբարանի վրա կանգնելով։

• Ինչպե՞ս Հիսուսը անապատից հասավ Երուսաղեմ։

Լրացուցիչ ուսումնասիրությունները օգնում են մեզ գտնել այս վերջին երկու հարցերի հավանական պատասխանները։

Աստվածաբան պրոֆեսոր Դոնալդ Քերսոնը նշում է, որ «տաճար» թարգմանված հունարեն հիերոն բառը երկու տեքստերում էլ «հավանաբար վերաբերում է տաճարի ամբողջ շինությանը, ոչ թե միայն սրբարանին»։ Ուստի պարտադիր չէ, որ Հիսուսը կանգնած լիներ հենց սրբարանի վրա։ Նա կարող էր կանգնել, օրինակ, տաճարի հարավարևելյան անկյան հատվածում, որտեղից 137 մետր կտրուկ զառիթափ էր դեպի Կեդրոն հեղեղատը։ Տաճարի այդ հատվածը ուներ եզրապատով հարթ տանիք և ամենաբարձր կետն էր։ Հին պատմագիր Հովսեպոսը գրել է, որ եթե այդտեղից ցած նայես, բարձրությունից գլուխդ կպտտվի։ Չլինելով ղևտացի՝ Հիսուսը կարող էր կանգնել այդտեղ, և դա ոչ մի իրարանցում չէր առաջացնի։

Բայց ինչպե՞ս կարող էր Հիսուսը տարվել տաճար, երբ նա անապատում էր։ Հստակ չգիտենք։ Հիսուսի փորձության մասին շատ կարճ է գրված։ Արձանագրության մեջ չի նշվում, թե որքան այն տևեց կամ անապատում կոնկրետ որտեղ էր Հիսուսը։ Մենք չենք կարող բացառել այն հավանականությունը, որ նա կարող էր ոտքով գնալ Երուսաղեմ, թեև դրա համար որոշ ժամանակ կպահանջվեր։ Աստվածաշունչը նաև չի նշում, թե Սատանայի կողմից փորձվելիս որքան ժամանակ է Հիսուսը մնացել անապատում։ Այն պարզապես ասում է, որ Սատանան նրան տարավ Երուսաղեմ։

Իսկ ի՞նչ կարելի է ասել այն փորձության մասին, որ Սատանան Հիսուսին ցույց տվեց «աշխարհի բոլոր թագավորությունները»։ Պարզ է, որ Հիսուսը բառացիորեն ոչ բոլոր թագավորությունները տեսավ. չկա մի այնպիսի լեռ, որի վրայից բոլոր թագավորությունները կերևան։ Հետևաբար հնարավոր է՝ Սատանան տեսիլքի միջոցով է Հիսուսին ցույց տվել այդ ամենը, ինչպես որ պրոյեկտորի միջոցով էկրանի վրա կարելի է ցուցադրել աշխարհի տարբեր վայրերը։ Թեպետ Սատանան դա արեց տեսիլքի միջոցով, սակայն «երկրպագությունը», որ նա ուզում էր՝ Հիսուսն աներ, երևակայական չէր (Մատթ. 4։8, 9)։ Ուստի տաճարի պարսպի վրայից ցած նետվելու փորձությունը շատ ավելի լուրջ երանգ կստանար, եթե լիներ իրական գործողություն իրական հետևանքներով, քան եթե դա ընդամենը տեսիլք լիներ։

Այնուամենայնիվ, իրողությունն այն է, որ ինչպես արդեն հոդվածի սկզբում նշեցինք, չենք կարող որևէ բան պնդել այս հարցի հետ կապված։ Ճիշտ է, չենք կարող վստահ լինել՝ Հիսուսն իրականում գնացել է Երուսաղեմ ու կանգնել տաճարի պարսպի վրա, թե ոչ, սակայն մի բանում համոզված ենք. այս փորձություններն իրական են եղել, և յուրաքանչյուր դեպքում Հիսուսը անդրդվելի է մնացել՝ անառարկելի պատասխան տալով Սատանային։