Ũtheu nĩ wa vata mũno kwa tũsamũ nĩ kana tũũlũke, twambate kũndũ, na tũimanya mawĩthyũlũlũko matwʼo. Kwa ngelekanyʼo, ngove syĩ kĩko itumaa nditikũ ĩtathi nesa, ĩtaneenanyʼa na ila ingĩ nesa, na ĩtamanya mĩuke. Nĩkyo kĩtumi mũsomi wĩtawa Alexander Hackmann waĩtye, “Ndwĩsa kwona tũsamũ twĩ kĩko nũndũ twakwatwa nĩ kĩko, nĩtwĩsĩ kwĩthesya.”

 Kwasũanĩa ũndũ ũũ: Hackmann na andũ angĩ mathũkũmaa ĩmwe nĩmasomie ũndũ mũthemba mũna wa nditikũ wĩtawa carpenter ant (Camponotus rufifemur) ũtheasya ngove syasyo. Meethĩie kana umasya syĩndũ syĩ na ũnene wĩ kĩvathũkanyʼo ila syĩkwatĩlĩĩle ngovenĩ kwa kũkũnza maaũ masyo nĩ kana masyeũvye kĩndũ ĩtonya kwĩsĩlya ngove syasyo vau. Nũndũ maaũ masyo methĩawa na syĩndũ iilye tũmĩlwʼa, ũu nũtũmaa syĩndũ nene ila syĩkwatĩlĩĩle ngovenĩ syuma. Natwʼo twĩndũ tũla tũnini twĩkwatĩlĩlye tũmawʼa nĩ kĩndũ kĩilye ta kasanũli ke tũlelo twololo kala kethĩawa na tũmyanya twĩana ta tũla twĩthĩawa nzwʼĩĩnĩ ila syĩ ngovenĩ syatwʼo. Na ĩndĩ twĩndũ tũla tũnini vyũ twĩ na ũthanthau mũnini vyũ kwĩ nzwʼĩĩ sya mũndũ, tumawʼa na kasanũli ke na tũmĩthya twololo vyũ kwĩ tũu.

 Ĩloele mũthemba mũna wa nditikũ ũithesya ngove syawʼo

 Hackmann na kĩkundi kyake me na mũĩkĩĩo kana ũtonyi ũsu wa nditikũ wa kũthesya ngove syasyo no ũtũmĩwe makambuninĩ. Kwa ngelekanyʼo, ũtonyi ũsu no ũtũmĩke kwĩkalya vala syĩndũ sya electronic iseũvĩawʼa ve vatheu nũndũ no syanangĩke laisi syakwatwa nĩ kĩko, o na ethĩwa kĩninivĩte ata.

 We wĩona ata? Ũtonyi ũla mũthemba mũna wa nditikũ wĩthĩawa nawʼo wa kũthesya ngove syasyo weekie kwĩyumĩlya? Kana weekie kũmbwa?