Ethĩwa wĩa waku wendaa ũtũmĩe kĩlĩko, kana vinya mwingĩ, kana wĩ o vu katĩ katĩ, elewa kana “wĩanĩ w’onthe ve ũtandĩthyo.” (Nthimo 14:23) Mũndũ atonya ũkwata ũtandĩthyo mwaũ? Ũndũ wa mbee, kwĩthĩwa na kĩthito wĩanĩ nĩkũtumaa twĩanĩsya mavata maitũ ma kĩ-mwĩĩ. Ũw’o nĩ kana Ngai nĩwathanĩte kwĩanĩsya mavata ma ala mamũthaithaa me aĩkĩĩku. (Mathayo 6:31, 32) Ĩndĩ o na vailyĩ ũu, Ngai endaa tũthũkũme na kĩthito nĩ kana twĩanĩsye mavata asu kwa nzĩa ĩla yaĩle.—2 Athesalonika 3:10.

Kwoou, no twose wĩa witũ ta nzĩa ya kwĩanĩsya mĩvango yitũ. Kũthũkũma nĩkũtũtetheeasya kwĩanĩsya ianda sitũ kwa nzĩa ĩla yaĩle. Mũndũũme ũmwe wĩ na myaka 25 ũla wĩtawa Joshua aĩtye: “Nĩ ũndũ mũnene mũno mũndũ kwĩthĩwa atonya kwĩanĩsya mavata make.” Aendeee kwasya: “Ethĩwa wĩa waku nũkũtetheeasya kwĩanĩsya mavata maku, manya kana wĩa ũsu nĩwĩanĩasya kĩeleelo kyaku kya kũthũkũma.”

O na ĩngĩ, kũtethya wĩa mũmũ nĩkũtumaa mũndũ enenga ndaĩa. Kwa w’o, wĩa mũmũ wĩthĩawa ũte laisi. Ĩla tweeyũmĩĩsya wĩanĩ ũla twĩ naw’o, o na ethĩwa ndũtwendeeasya kana twĩw’aa wĩ vinya, ũndũ ũsu nũtumaa twĩw’a twĩ eanĩe, nũndũ nĩtwĩsĩ kana kwa kwĩka ũu twĩthĩawa tũyĩnenga ndaĩa. Twĩthĩawa twasinda wendi wa kũtethasya tũwĩla tũla twĩ laisi. (Nthimo 26:14) Ĩla tweeka ũu, wĩa witũ ũtumaa twĩw’a twĩ eanĩe. Mũndũũme ũla ũwetiwe kĩlungunĩ kya mbee wĩtawa Aaron aĩtye ũũ: “Nĩnĩw’aa mũyo ĩla natethya wĩa mũthenya w’onthe.” Aendeee kwasya: “No nĩthĩwe nĩnoete na vate mũndũ ũnoona wĩa wakwa wĩ wa vata, ĩndĩ nĩnĩsĩ nĩthĩawa neanĩsya ũndũ mũseo.”

Mbivilia nĩneenete nesa ĩũlũ wa mũndũ “mũthingu wĩanĩ wake” na mũndũ mũka ũla ‘ũtethasya wĩa na moko make na kwenda kwa ngoo.’ (Nthimo 22:29; 31:13) Kwa w’o, mũndũ ndaamũkaa akethĩa esĩ kũtethya wĩa nesa. Nĩ andũ anini ala matanĩaa kũtethya wĩa matawĩsĩ nesa. Nĩvatonyeka ũkethĩa kĩu nĩkyo kĩtumi andũ aingĩ matatanĩaa wĩa woo. Mayĩkĩaa kĩthito kĩla kyaĩle nĩ kana methĩwe mesĩ wĩa woo nesa.

Ũw’o nĩ kana mũndũ no emanyĩsye kũtanĩa vakuvĩ kĩla wĩa eethĩwa na woni ũla waĩle. Ũu nĩ kwasya kana aĩle kwĩkĩa kĩthito emanyĩsye ũndũ ũtonya kũtethya nesa wĩa o na wĩva ũla wakwata. Mũndũũme ũmwe wĩ na myaka 24 wĩtawa William aĩtye ũũ: “Ĩla weeyumya vyũ wĩanĩ waku, na ũyona mosyao maseo, wĩw’aa wĩ mwĩanĩe.” Aendeee kwasya: “Nĩ vinya mũno kwĩw’a wĩ mwĩanĩe ĩla watethya wĩa na mawũĩ kana ũteyumĩtye.”

Ndũkasũanĩae o ĩũlũ wa mbesa ila ũkwataa. Vandũ va ũu, ĩkũlye makũlyo ta aa: ‘Nĩkĩ wĩa ũũ nĩ wa vata? Vatonya kwĩthĩwa vailyĩ ata wĩa ũũ waema kũtethw’a kana watethw’a ũndũ vataĩlĩte? Wĩa ũũ ũtetheeasya ala angĩ ata?’

Nĩ ũndũ wa vata mũno kũsũanĩa ĩkũlyo yĩu ya mũthya nũndũ ĩla twoona wĩa witũ ũitethya ala angĩ twĩw’aa twĩ eanĩe. Yesũ aisye atĩĩ: “Kwĩ mũyo kũnengane kwĩ kwosa.” (Meko ma Atũmwa 20:35) Ve andũ angĩ matethekaa ĩla twatethya wĩa witũ na kĩthito, eka o ala matũandĩkĩte na makasitoma maitũ. Andũ asu angĩ nĩ, andũ maitũ ma mũsyĩ na ala mekwenda ũtethyo.

Andũ maitũ ma mũsyĩ. Ĩla mwene mũsyĩ wathũkũma na kĩthito nĩ kana eanĩsye mavata ma andũ ma mũsyĩ wake, amatethasya kwa nzĩa ta ilĩ. Nzĩa ya mbee nĩ kũĩkĩĩthya kana nĩ makwata syĩndũ ila sya vata mũno thayũnĩ ta lĩu, ngũa, na vandũ va kwĩkala. Kwa kwĩka ũu ethĩawa eanĩsya kĩanda kĩla ũnengetwe nĩ Ngai kya ‘kũsũvĩa ala make.’ (1 Timotheo 5:8) Nzĩa ya kelĩ nĩ kana mwene mũsyĩ ũla ũthũkũmaa na kĩthito ethĩawa ayonany’a ngelekany’o nzeo ya kũtethya wĩa mũmũ. Shane, ũla ũwetiwe kĩlungunĩ kĩvĩtu aĩtye ũũ: “Ĩthe wakwa nĩ ngelekany’o nzeo ya mũndũ ũthũkũmaa na kĩthito.” Ongeleele kwasya: “Ĩthe wakwa nĩ mũĩkĩĩku na ethĩĩtwe aithũkũma ĩvinda yonthe, na myaka ĩla mingĩ ethĩĩtwe e vundi wa mbwaũ. Kwĩsĩla ngelekany’o yake, nĩnĩmanyĩĩtye vata wa kũthũkũma wĩa mũmũ na kũseũvya syĩndũ itonya kũtũmĩwa nĩ ala angĩ.”

Ala mekwenda ũtethyo. Mũtũmwa Vaulo aitaa Aklĩsto ameie ‘nĩmatethye wĩa, nĩ kana methĩwe na kĩndũ kya ũmũnenga ũla wĩ na vata.’ (Aeveso 4:28) Vate nzika, ĩla twathũkũma na kĩthito nĩ kana twĩanĩsye mavata maitũ na ma andũ ma mũsyĩ, no twĩthĩwe tũtonya kũtethya andũ ala mekwenda ũtethyo. (Nthimo 3:27) Kwoou, kũtethya wĩa na kĩthito no kũtume tũkwata ũtanu ũla umanaa na kũnengane.

Yesũ e Ũtavany’anĩ wa Kĩĩmanĩ ũla wĩsĩkĩe vyũ aisye atĩĩ: ‘Na o ũla ũkakũingĩĩsya kũthi nake mũendo wa nyusu saa, endany’a nake saa mũima.’ (Mathayo 5:41) Ũtonya kũatĩĩa mwolooto ũsu ata wĩanĩ waku? Vandũ va kũtethya wĩa o mũnini tũ, mantha nzĩa sya kũtethya wĩa mũnango kwĩ ũndũ waĩle kũtethya. Ĩka mĩvango yaku mwene na ũivanga kũtethya wĩa waku nesanga na mĩtũkĩ kwĩ ũndũ ũkwendekana wĩke. Endeew’a nĩ kĩla ũndũ o na tũmaũndũ tũla tũnini tũkonetye wĩa waku.

Ĩla watethya wĩa mũnango kwĩ ũndũ ũkwendekana ũtethye, nĩ laisi kũũtanĩa. Nĩkĩ? Nũndũ nĩwĩthĩawa wĩsĩ kũvanga maũndũ maku. Wĩthĩawa ũitethya wĩa mũnango na ngoo ya kwenda ĩndĩ ti kwa kũingĩĩw’a. (Vilemona 14) Nũndũ wa ũu, no tũlilikane mwolooto ũla wĩ ĩandĩkonĩ ya Nthimo 12:24, ũla waĩtye atĩĩ: “Kw’oko kwa ũla mũthingu kũkasumbĩka; ĩndĩ ũla mũtulu akathũkũmĩthw’a.” Kwa w’o ti aingĩ maitũ matonya kwĩsa kũthũkũmĩthw’a kana makatw’ĩkĩthw’a ngombo. Ĩndĩ o na vailyĩ ũu, mũndũ ũla ũtethasya wĩa na mawũĩ nũtonya kwĩw’a ta ũkũthũkũmĩthw’a na ayĩw’aa andũ ala angĩ maimũvinyĩĩa. Ĩndĩ mũndũ ũla ũtethasya wĩa mũnango na ngoo ya kwenda, ew’aa e mwĩanĩe. Ĩvinda yonthe ethĩawa atonya kũvanga maũndũ make nesa.

O na kau kũtethya wĩa na kĩthito nĩ ũndũ wa kwendeesya, nĩ ũseo kũlilikana kana ve maũndũ angĩ ma vata kwĩ wĩa. Vate nzika, Mbivilia nĩtũthangaasya tũtethye wĩa na kĩthito. (Nthimo 13:4) Ĩndĩ Mbivilia ndyaĩtye twĩthĩwe twĩ ngombo sya wĩa. Ĩandĩko ya Mũtavan’ya 4:6 yaĩtye atĩĩ: “Ũvĩ ũmwe wusĩe, vamwe na ũuu, wĩ kavaa kwĩ mbĩ ilĩ susĩe wĩa na kũsemban’ya na kĩseve.” Ũu wĩonany’a ata? Mũndũ ũla wĩthĩawa e ngombo ya wĩa nũtonya kũema kũtanĩa mosyao ma wĩa wake ethĩwa atũmĩaa ĩvinda na vinya wake w’onthe wĩanĩ. Ũndũ ũsu nũtonya kũtuma wĩa wake wĩthĩwa wĩ ũndũ ũmwe na “kũsemban’ya na kĩseve.”

Mbivilia no ĩtũtetheesye tũkethĩwa na woni waĩle ĩũlũ wa wĩa. O na kau yaĩtye twaĩlĩte kũthũkũma na kĩthito, nĩsyokete ĩkatũnenga ũtao ũũ: ‘Metĩkĩlei maũndũ ala maseo mbee.’ (Avilivi 1:10) Nĩ maũndũ meva asu maseo twaĩle kwĩtĩkĩla mbee? Maũndũ asu nĩ kũtũmĩa ĩvinda vamwe na andũ ma mũsyĩ na anyanyae maitũ. Na ĩndĩ maũndũ ala ma vata vyũ nĩ maũndũ ma kĩ-veva ta kũsoma na kũsũanĩa ĩũlũ wa Ndeto ya Ngai.

Ĩla mũndũ wamanya kana wĩa ti w’o ũndũ ũla wa vata thayũnĩ, wĩthĩawa wĩ ũndũ wĩ laisi kwake kwĩthĩwa na ũtanu. Ũla mũndũũme ũwetiwe mbeenĩ wĩtawa William aĩtye ũũ: “Mũnene wakwa ũla wanandĩkĩte, nĩ ngelekany’o nzeo ya mũndũ wĩthĩawa na woni mũseo ĩũlũ wa wĩa.” Aendeee kwasya: “Athũkũmaa na kĩthito na ethĩawa na ngwatanĩo nzeo na makasitoma make nũndũ wĩa wake wĩthĩawa wĩ mũseo. Ĩndĩ masaa ma wĩa mathela nĩwĩthĩawa esĩ kana aĩle kũekana na wĩa, na aitũmĩa ĩvinda yĩu vamwe na mũsyĩ wake na ayĩka maũndũ angĩ makonetye ũthaithi. Na wĩsĩ kĩ? Nĩ ũmwe katĩ wa andũ ala nĩsĩ atanu!”