Andũ amwe matiganaga merĩgĩrĩire atĩ ũtũũro wao nĩ ũkwagĩra, no nĩ kũrĩ angĩ mangĩenda gũikarania, no arĩa mahikanĩtie nao makenda matigane. Ĩndĩ, arĩa othe matiganaga nĩ monaga atĩ ũtũũro wao nĩ ũritũhaga gũkĩra ũrĩa marerĩgagĩrĩra. Hatarĩ nganja, angĩkorũo ica ikuhĩ nĩ mũratiganire na ũrĩa mũrahikanĩtie nake, nĩ wonete atĩ ũcio nĩ ũmwe wa maũndũ marĩa maritũ mũno wanacemania namo. Kwoguo, nĩ wega wĩcirie ũrĩa ũtaaro wa Bibilia ũngĩgũteithia kũhiũrania na moritũ macio.

Moritũ marĩa moimanaga na wagi wa mbeca, kũrera ciana, na ihooru no maritũhĩre mũndũ mũno kwa ihinda iraya. Mũtumia ũmwe waathuthuragia mĩtugo ya andũ, wetagwo Judith Wallerstein, oigire atĩ, mĩaka mĩingĩ thutha wa ndigano, amwe no maiguaga maheenekete, matiganĩirio, na makona ta “ũtũũro wao ũtarĩ bata, magakua ngoro na makaigua ihooru.”

ŨRĨA ŨNGĨKA

• Ti ũũru kũrĩrĩra mũndũ ũraiguaga wendete mũno. O na gũtuĩka kĩhiko kĩanyu kĩrarĩ na mathĩna, no ũigue ũũru tondũ ndũnagĩa na gĩkeno kĩrĩa werĩgagĩrĩra. (Thimo 5:18) Ti ũũru kũgĩaga na “hĩndĩ ya kũrĩra.”—Kohelethu 3:1, 4. 

• Tiga kwĩyamũranagia na arĩa angĩ. O na gũtuĩka nĩ ũrĩbataraga ihinda rĩa kũhoreria ngoro, ndũkeyamũranagie mũno na arĩa angĩ. (Thimo 18:1) Aragia ndeto cia kũguna rĩrĩa ũraria na arata aku, tondũ kwaragia kaingĩ ndeto njũru ciĩgiĩ ũrĩa mũrahikanĩtie nake o na irĩ cia ma, no gũthũkie ũrata wanyu. Angĩkorũo nĩ ũkũbatara gũtua matua ma bata thutha wa ndigano, etha ũteithio kuuma kũrĩ mũndũ wĩhokete.

• Rũmbũyagia ũgima waku wa mwĩrĩ. Moritũ marĩa moimanaga na ndigano no marehere mũndũ mathĩna ma mwĩrĩ, ta kũhaica thakame kana mũrimũ wa gũtuuragwo nĩ mũtwe mũno. Rĩaga ũrĩa kwagĩrĩire, ũkamenyeria mwĩrĩ waku, na ũgakomaga toro wa kũigana.—Aefeso 5:29.

• Eheria indo iria ingĩtũma ũcokererũo nĩ marakara kwerekera ũrĩa mũrahikanĩtie nake, ĩndĩ, iga wega marũa ma bata. Angĩkorũo indo ta mbica cia ũhiki wanyu no itũme ũcokererũo nĩ marakara, ndũgacite, ĩndĩ ciige wega nĩ ũndũ wa ciana ciaku.

• Wĩthemage meciria moru. Olga, ũrĩa maatiganire na mũthuri wake eka ũtharia, oigire ũũ: “Ndeyũragia atĩrĩ, ‘Nĩ kĩĩ mũtumia ũcio e nakĩo niĩ itarĩ?’ ” Thutha-inĩ, Olga nĩ aamenyire atĩ meciria ta macio moru no matũme ‘roho ũthuthĩke.’—Thimo 18:14.

  Andũ aingĩ nĩ monete atĩ kwandĩkaga handũ ũrĩa mũndũ araigua nĩ gũtũmaga mũndũ etheme meciria moru. Ũngĩciria gwĩkaga ũguo, geria kuona maũndũ mega ũngĩandĩka ithenya rĩa marĩa moru ũrageria gwĩthema. (Aefeso 4:23) Wĩcirie ngerekano ici igĩrĩ:

  Meciria moru: Nĩ niĩ ndaatũmire mũthuri wakwa atharie.

  Meciria mega: Mahĩtia makwa matiaheire mũthuri wakwa kĩhooto gĩa gũtharia.

  Meciria moru: Nĩ ndaateire ũnyinyi wakwa na mũthuri ũtaanjagĩrĩire.

  Meciria mega: Nĩ ngũgĩa na gĩkeno ndeciria ũhoro wa mahinda mokĩte handũ ha marĩa maathirĩte.

• Ndũkoe na ũritũ maũndũ moru marĩa ũrerũo nĩ arĩa angĩ. Arata na andũ a famĩlĩ matarĩ na ũũru no makwĩre maũndũ moru kana maũndũ ũrona matagĩrĩire ta: ‘Mũndũ ũcio ndaakwagĩrĩire o na hanini,’ kana ‘Ngai nĩ athũire ndigano.’ * Nĩkĩo Bibilia yugaga ũũ: “Tigaga gũthikĩrĩria ndeto ciothe iria ikwario, nĩ getha hihi ndũkaigue ndungata yaku ĩgĩkũruma.” (Kohelethu 7:21) Martina, ũrĩa maatiganire na mũthuriwe mĩaka ĩĩrĩ mĩthiru oigire ũũ: “Handũ ha gwĩciragia maũndũ ma kũnduurithia, ngeragia kũgĩa na muonere ta wa Ngai, tondũ meciria make timo meciria ma andũ.”—Isaia 55:8, 9.

• Hoyaga. Ngai nĩ ekĩraga ngoro arĩa mamwendete ‘mamũrekagĩrĩrie maũndũ mothe’ na makĩria rĩrĩa maracemania na moritũ manene.—1 Petero 5:7.

Juliana, ũrĩa waahikĩte kwa ihinda rĩa mĩaka 11, oigire ũũ: “Ndaathaithire mũthuri wakwa ndakandige. No rĩrĩa aandigire, nĩ ndaamũrakarĩire mũno marĩ na mũtumia ũrĩa aacokire kũhikia.” Andũ aingĩ arĩa matiganaga nĩ matũũragia marakara harĩ arĩa marahikanĩtie nao. Ĩndĩ, no  mabataraga kwaranĩria nao kaingĩ, na makĩria angĩkorũo nĩ maagĩte ciana hamwe.

ŨRĨA ŨNGĨKA

• Aragĩria ũrĩa mũrahikanĩtie nake ũrĩ na ũhoreri. Mwaragĩrie na njĩra nguhĩ o rĩrĩa tu kũrĩ na ũndũ wa bata. Andũ aingĩ nĩ monete atĩ maũndũ macio nĩ matũmĩte makorũo na thayũ.—Aroma 12:18.

• Wĩthemage ciugo cia gũtuuria. Hũthagĩra ũtaaro ũyũ wa Bibilia, makĩria rĩrĩa waigua ta wacogothwo: “Ũrĩa ũtaingĩhagia ndeto nĩwe wĩ na ũmenyi, mũndũ wa ngoro horo nĩwe mũtaũku.” (Thimo 17:27) Rĩrĩa mũraranĩria na wone biũ mũtiraiguithania hihi no ũmwĩre: “Nĩ ngwĩciria ũhoro ũcio wega njoke ngwarĩrie.”

• Iga maũndũ maku ma bata kũraihu na ma ũrĩa mũrahikanĩtie nake, o hamwe na rekondi ciĩgiĩ watho, mbeca, na thibitarĩ.

Mũtumia ũmwe wĩtagwo Maria oigire ũũ agĩtaarĩria ũrĩa gwathire matigana o ũguo: “Kairĩtu gaitũ karĩa kanini nĩ kaarĩraga mũno na gakĩambĩrĩria rĩngĩ gũthugumaga ũrĩrĩ. O na gũtuĩka kairĩtu gaitũ karĩa gakũrũ nĩ kaageragia kwĩyũmĩrĩria, o nako no koonekaga kahinyĩrĩrĩkĩte.” Ũndũ wa kĩeha nĩ atĩ, no ũiguage ta ũtarĩ na hinya na ta ũtarateithia ciana ciaku, na makĩria rĩrĩa irakũbatara mũno.

ŨRĨA ŨNGĨKA

• Ĩkagĩra ciana ciaku ngoro ikwĩrage ũrĩa iraigua, o na gũtuĩka rĩmwe no itũme mwarie ‘ndeto mũtangĩigerera kana itarĩ na kũrĩa irĩ.’—Ayubu 6:2, 3.

• Ndũgakuuithie ciana ciaku mũrigo. O na gũtuĩka nĩ ũrĩbataraga kũhoorerio ngoro, ti wega kũũragia ciana ciaku igũteithie mathĩna-inĩ marĩa wagĩrĩire gũteithio nĩ andũ agima, o na gũtuĩka no ciende gwĩka ũguo. (1 Akorintho 13:11) Wĩtheme kwĩraga mwana waku maũndũ maku ma hitho kana kũmũtũmaga rĩrĩa ũrenda kwaranĩria na ũrĩa mũrahikanĩtie nake.

• Ndũkarekererie mwana waku. Kũrũmĩrĩra mũtaratara ũrĩa mũraarĩ naguo nĩ kwa bata, na makĩria maũndũ-inĩ ma kĩĩroho ta ũthomi wa Bibilia na ũthathaiya wa famĩlĩ.—Gũcokerithia Maathani 6:6-9.

No ũgĩe na ũtũũro mwega o na thutha wa ndigano. Melissa, ũrĩa waahikĩte kwa ihinda rĩa mĩaka 16 oigire atĩ, “Twatigana, ndeĩrire ũũ, ‘Ũguo tiguo ndatanyaga ũtũũro wakwa ũkorũo ũhaana.’ ” O na kũrĩ ũguo, nĩ aiguaga aiganĩire o na arĩ na moritũ macio. Oigaga ũũ, “Rĩrĩa ndatigire gũtindanĩra na maũndũ marĩa mahĩtũku, nĩ ndacokirũo nĩ thayũ.”