قايعىرعان جۇرەكتىڭ ەمى
قايعى شەككەن ادامنىڭ كۇيى
ٵر ادام ٵرتۇرلى بولعاندىقتان، جاقىن ادامىنىڭ قازاسىن اركىم وزىنشە قابىلدايدى. كەيبىرەۋلەر جۇرەگى قان جىلاپ تۇرسا دا، قايعىسىن بىلدىرمەۋگە تىرىسادى. قايعىسىن مويىنداپ، ونى سىرتقا شىعارعاندا، ادامنىڭ جەڭىلدەپ قالاتىنى راس. دەگەنمەن قايعىرۋدىڭ «دۇرىس جولى» جوق. كوپ نارسە ادامنىڭ مادەنيەتىنە، بولمىسىنا، باستان كەشكەندەرى مەن جاقىن ادامىنىڭ قالاي قايتىس بولعانىنا بايلانىستى.
ادام قانداي كۇي كەشەدى؟
قىمبات جانىنان ايىرىلعان ادام الدان نە كۇتەرىن بىلمەۋى مۇمكىن. بىراق ادەتتە قايعى جۇتقانداردىڭ كەشەتىن كۇيى مەن قيىندىقتارى ۇقساس بولىپ كەلەدى. سولاردىڭ كەيبىرىنە توقتالايىق.
كوڭىل كۇيدىڭ قۇبىلۋى. جاقىنىنان ايىرىلعان ادام جىلاپ-سىقتاۋى مۇمكىن، بويىن ساعىنىش كەرنەپ، كوڭىل كۇيى اياقاستىنان وزگەرىپ سالا بەرۋى مۇمكىن. مارقۇمدى ەسىنە العاندا نە تۇسىندە كورگەندە، جان جاراسى ودان ٵرى ۋشىعا تۇسەدى. باستاپقىدا ادام باسىنا جاي تۇسكەندەي كۇيدە بولىپ، بولعان جايتقا سەنبەۋى مۇمكىن. تينا ەسىمدى ايەل كۇيەۋى قاپىدا ومىردەن وتكەندە، قانداي كۇي كەشكەنىن ايتىپ بىلاي دەيدى: «باسىندا ٴبىر ورنىمدا سىلەيىپ تۇرىپ قالدىم. ٴتىپتى جىلاي دا المادىم. كەي كەزدەرى جانىمنىڭ سىزداعانى سونشا — دەم جەتپەي كەتەتىن. مەن بولعان جايتقا مۇلدەم سەنگىم كەلمەدى».
ابىرجۋ، ىزالانۋ، كىنالى سەزىنۋ. يۆان ەسىمدى كىسى بىلاي دەيدى: «24 جاسار ۇلىمىزدىڭ ومىردەن قايتقانىنا ٴبىرشاما ۋاقىت بولعاندا، ايەلىم ەكەۋمىزدى قاتتى اشۋ كەرنەدى. بۇعان تاڭعالدىق، ويتكەنى ٶزىمىزدى اشۋشاڭ ادامبىز دەپ ەشقاشان ويلاماپ ەدىك. بالامىز ٷشىن قولىمىزدان كەلگەننىڭ ٴبارىن جاسادىق پا دەپ، ٶزىمىزدى كىنالاعان كەزىمىز دە بولدى». ايەلى سوزىلمالى اۋرۋدان قايتىس بولعاندا، الەحاندرو دا ٶزىن كىنالى سەزىنگەن. «العاشىندا قۇداي وسىنشاما قاسىرەت جىبەرسە، جامان ادام بولعانىم عوي دەگەن وي كەلدى. سوسىن قۇدايدى جازعىرعانىم ٷشىن ٶزىمدى كىنالادىم»،— دەيدى ول. ال الدىڭعى ماقالادا ايتىلىپ كەتكەن كاريم بىلاي دەپ وي ٴبولىستى: «مەنى تاستاپ كەتكەنى ٷشىن سابيناعا ىزالانعان كەزدەرىم بولدى. ارتىنان ونىڭ ەش جازىعى جوق قوي دەپ ٶزىمدى ايىپتى سەزىنەتىنمىن».
جايسىز ويلاردىڭ مازالاۋى. جاقىنىن جوعالتقان ادام ٴتۇرلى قيسىنسىز ويلارعا بەرىلۋى مۇمكىن. مىسالى، وعان مارقۇمنىڭ داۋسىن ەستىپ تۇرعانداي نە ول كىرىپ كەلەتىندەي كورىنۋى مۇمكىن. يا بولماسا قايعىرعان ادام ويى شاشىراپ، ۇمىتشاق بولىپ جاتادى. دينا بىلاي دەيدى: «كەيدە ادامدارمەن سويلەسىپ تۇرعاندا، ويىم مۇلدە باسقا جاقتا بولادى. كوڭىلىم كۇيەۋىمنىڭ ٶلىمى جايلى ويلارعا كەتەدى دە تۇرادى. بۇدان كەيدە قاتتى شارشاپ كەتەمىن».
ادامداردان قاشقاقتاۋ. قايعى جەگەن ادام باسقالاردىڭ جانىندا ىڭعايسىزدانۋى مۇمكىن. كاريم بىلاي دەيدى: «ەرلى-زايىپتىلار اراسىندا ٶزىمدى ارتىق ادامداي سەزىنىپ ٴجۇردىم. بويداقتارمەن دە ٶزىمدى جايلى سەزىنبەدىم». يۆاننىڭ ايەلى بولسا بىلاي دەپ ەسىنە الادى: «ادامدار بولماشى كورىنگەن قيىندىقتارىن ايتىپ نالىعاندا، بۇل قيتىعىمىزعا تيەتىن. ال كەيبىرەۋلەر بولسا بالالارىنىڭ جەتىستىگىن ايتىپ جاتاتىن. ولار ٷشىن قۋانعانمەن، مۇنداي اڭگىمەلەر ماعان اۋىر تيەتىن. ٴتىرى ادام تىرشىلىگىن جاسايتىنىن تۇسىنەتىنبىز، بىراق ولاردى تىڭداۋعا ەش زاۋقىمىز بولمادى».
دەنساۋلىقتىڭ سىر بەرۋى. جاقىنىن جوقتاپ جۇرگەن ادامنىڭ ادەتتە اسقا تابەتى بولمايدى، سالماق تاستاپ، ۇيقىسى بۇزىلادى. ارتۋر اكەسىن جوعالتقان جىلى قانداي كۇي كەشكەنىن ايتىپ: «سول كەزدەرى ۇيقىم ابدەن بۇزىلدى. كۇندە-كۇندە ٴدال ٴبىر ۋاقىتتا اكەمدى ويلاپ ويانىپ كەتەتىنمىن»،— دەيدى.
باسىنا تۇسكەن قارالى جايتتان كەيىن الەحاندرو دەنساۋلىعىندا ٴبىر كىلتيپان بارىن بايقاعان. ول بىلاي دەيدى: «دارىگەرگە بىرنەشە رەت قارالعان ەدىم، دەنساۋلىعىمنىڭ جاقسى ەكەنىن ايتتى. سوندا ٶزىمدى جايسىز سەزىنۋىم قايعىرعانىمنان بولار دەپ ويلادىم». ۋاقىت وتە الەحاندرونىڭ جاعدايى قالپىنا كەلدى. بىراق ونىڭ دارىگەرگە قارالعانى ٴبارىبىر دۇرىس بولدى. قايعى شەگۋ يممۋندىق جۇيەنى السىرەتىپ، بار اۋرۋدى اسقىندىرىپ، ٴتىپتى جاڭا اۋرۋدىڭ پايدا بولۋىنا سەبەپ بولۋى مۇمكىن.
كەيبىر ىستەردىڭ قيىنعا سوعۋى. «ۇلىمىزدىڭ قازاسى جايلى تۋىستارىمىز بەن دوستارىمىزعا عانا ەمەس، ونىڭ باستىعى مەن تۇرعان پاتەرىنىڭ يەسىنە دە ەستىرتۋ كەرەك بولدى. ونىڭ ۇستىنە، تولتىرۋ كەرەك كوپتەگەن زاڭي قۇجاتتار بار ەدى. ۇلىمىزدىڭ زاتتارىن دا رەتتەۋ قاجەت بولدى. قايعىدان قۇسا بولىپ، ەسەڭگىرەپ جۇرگەندە، مۇنىڭ ٴبارى وڭايعا سوقپايدى ەكەن»،— دەيدى يۆان.
ال كەيبىرەۋلەر ومىردەن وتكەن سۇيىكتى ادامىنىڭ مىندەتتەرىن اتقاراتىن ۋاقىت كەلگەندە، اسىرەسە قينالادى. دينا دا ٴدال وسىنداي جاعدايدى باستان كەشكەن. ول بىلاي دەيدى: «قارجى ىستەرى مەن وسى سياقتى باسقا دا شارۋالاردى كۇيەۋىم ٶزى اتقاراتىن. ەندى ٴبارى ماعان قالىپ، قيىن جاعدايىم ودان سايىن قيىندادى. مۇنىڭ ٴبارىن دۇرىس اتقارا الامىن با دەپ ۋايىمدادىم».
جوعارىدا اتالىپ وتكەن قيىندىقتارعا قاراپ، قايعىنىڭ اكەلەر ازابى سۇمدىق ەكەن عوي دەگەن وي كەلەر. راس، ادام جاقىنىنان ايىرىلعاننان كەيىن وتە اۋىر كۇي كەشەدى. وسىنى الدىن الا بىلگەنى وعان قايعىنى ەڭسەرۋگە كومەكتەسۋى مۇمكىن. قايعىنىڭ بارلىق ازابىن ٴبارى بىردەي تارتپاۋى مۇمكىن ەكەنىن دە ۇمىتپاعان ٴجون. قىمبات جانىن جەر قوينىنا تاپسىرعان ادامنىڭ قايعىدان قان جۇتقانى كادىمگى قۇبىلىس ەكەنىن ٴبىلۋ دە جان ازابىن جەڭىلدەتۋى مۇمكىن.
باقىتتى كۇندەر قايتا تۋا ما؟
قايعى دەرتىنىڭ جازىلۋى. قايعىنىڭ ازابى ماڭگىگە جالعاسپايدى، كۇندەردىڭ كۇنىندە باسىلادى. بۇل — قايعىمىزدان تولىقتاي ارىلامىز نە دۇنيەدەن وزعان جاقىنىمىزدى ۇمىتامىز دەگەن ٴسوز ەمەس. بىراق ۋاقىت وتە قايعىنىڭ ٴزىلى بىرتە-بىرتە جەڭىلدەپ، جانىمىز بۇرىنعىداي سىزدامايدى. ومىردەن وتكەن جاقىنىمىزبەن بايلانىستى جايتتار ەسكە ٴتۇسىپ كەتكەندە نەمەسە ۇيلەنگەن يا قايتىس بولعان كۇندەر كەلگەندە، قايعىلى سەزىمدەر قايتا باس كوتەرۋى مۇمكىن. دەسە دە ادامداردىڭ كوبى اقىرىندا ٶز-ٶزىن قولعا الىپ، قالىپتى ومىرىنە قايتا ورالىپ جاتادى. تۋىستارى مەن دوستارى دەمەۋ بولعاندا جانە قايعىنى جەڭۋگە ٶزى دە كۇش سالعاندا، بۇل الدەقايدا جەڭىل بولادى.
قانشا ۋاقىت قاجەت؟ كەيبىرەۋلەر بىرنەشە ايدان كەيىن ەسىن جيا باستايدى. ال كوپ ادام ٷشىن ٶز-وزىنە كەلۋگە ٴبىر-ەكى جىل كەرەك بولىپ جاتادى. تاعى بىرەۋلەرگە بولسا ودان دا كوپ ۋاقىت قاجەت a. «جانىمدى قاتتى سىزداتقان قايعىدان ارىلۋ ٷشىن ٷش جىلداي ۋاقىت كەتتى»،— دەيدى الەحاندرو.
سابىر ساقتاپ، شىدامدى بولىڭىز. ەرتەڭگى كۇيىم قانداي بولار ەكەن دەپ ۋايىمداماڭىز. قايعى ازابى ماڭگىگە جالعاسپايتىنىن ەستە ۇستاڭىز. ايتسە دە قازىردىڭ وزىندە قايعىڭىزدى جەڭىلدەتىپ، تىم ۇزاققا سوزىپ الماۋ ٷشىن نە ىستەسەڭىز بولادى؟
ادامنىڭ قايعىدان قان جۇتۋى — كادىمگى قۇبىلىس
a بىرەن-ساران ادامنىڭ اۋىر قايعىدان ۇزاق ۋاقىت باس كوتەرە المايتىنى سونشا — قايعىنىڭ اسقىنعان، سوزىلمالى تۇرىنە شالدىعىپ جاتادى. مۇنداي ادامدارعا دارىگەر مامانداردىڭ كومەگى قاجەت بولار.
قىزىقتى بولار مالىمەتتەر
ويانىڭدار!
قايعىنى جەڭىلدەتۋ: پايدالى كەڭەستەر
جاقىنىن جوعالتقان كوپ ادام وسىندا بەرىلگەن كەڭەستەردى قولدانىپ، قايعىلارىن جەڭىلدەتكەن.
