Nkand’a Nzambi ke uyikanga ko e lumbu kina Yesu kawutuka, nze una tumona muna mambu malende:

•   ““E lumbu kia luwutuku lwa Kristu ke kizayakene ko.”—New Catholic Encyclopedia (Nova Enciclopédia Católica)

•   ““E lumbu kia kieleka kia luwutuluku lwa Kristu ke kizayakene ko.”—Encyclopedia of Early Christianity.

 Nkand’a Nzambi ke uyikanga ko e lumbu kawutuka o Yesu. Kansi usonganga e ziku iyole ikwikidisanga o wantu vo Yesu kawutuka mu lumbu kia 25 kia Desemba ko.

Ke mu nsungi a mvula ko

1.   Kukisonekesa. Vava Yesu kawutuka, César Augusto wakanikina vo o “wantu awonso bafwete sonekwa.” Konso muntu kafwete kwenda “kuna mbanza andi,” diavavanga vo badiata lumingu lwa mvimba yovo vioka. (Luka 2:1-3) Ka lukatikisu ko vo, nsiku wau nanga wavewa muna tombola e mpaku yovo baka makesa mampa. Ke diakala diambu diakiese ko kwa nkangu muna nsungi a mvula. Vana ntandu, mfumu Auguseto kadi vovesa nkangu ko vo bavanga e nkangalu wandá muna nsungi a kiozi, ediadi makasi mayingi diadi fungisa nkangu.

2.   Mameme. Avungudi “muna nzanza bayingilanga e kambi diau o fuku.” (Luka 2:8) O Nkanda livro Daily Life in the Time of Jesus (A Vida Diária na Época de Jesus) uvovanga vo e mameme ku mbazi makalanga mu “lumingu lwa vitila nkinzi a nduta [kuna nsuka a ngonde a Malusu]” ya muna kati kwa ngonde a Novemba. O nkanda wakudikila vo: “E mameme mu nzo makalanga muna nsungi a mvula; E diadi disonganga e ziku vo Yesu kawutuka mu lumbu kia 25 kia Desemba ko. Kadi, e sono isonganga vo avungudi mu nzanza bakala.”

Kuna lubantiku lwa masanza

 Tulenda zaya e lumbu kia luwutuku lwa Yesu muna tanganga e mvu tuka lumbu kafwa, kia 14 kia ngonde a Nisani wa mvu 33 wa Tandu Kieto. (Yoane 19:14-16) Yesu mvu 30 kakala vava kayantika e salu kia samuna nsangu zambote, mvu ntatu ye ndambu kasala e salu kiandi. Muna kuma kiaki, Yesu wawutuka muna lubantiku lwa ngonde ya Okutoba muna mvu wa 2 wa Tandu Kieto.—Luka 3:23.

 Wau vo ke vena ziku ko kisonganga vo Yesu mu lumbu kia 25 kia ngonde ya Desemba kawutuka, ekuma nkinzi a Noele ukembelelwanga muna lumbu kiaki? O nkanda Encyclopædia Britannica uvovanga vo dilenda kala vo mfumu za mabundu “basola e lumbu kiaki kimana kianda betela ye nkinzi wa luvunu wakembelelwanga kwa esi Roma.