Niti ka za Mukiti wa Halloween

MUBAPALE

TABA YA FA LIKEPE LA FAHALIMU

Niti ka za Mukiti wa Halloween

Kana batu baa ezanga mukiti wa Halloween mwa sibaka se mu pila ku sona? Mwa naha ya United States ni mwa Canada, mukiti wa Halloween u zibahala hahulu mi u eziwanga la October 31 silimo ni silimo. Nihakulicwalo, lizo za mukiti wa Halloween za kona ku fumaneha mwa libaka ze ñwi ze ñata za lifasi. Mwa libaka ze ñwi mikiti ya lipumulo, nihaike kuli i bizezwa mu sili, i eziwa ka nzila ye swana, ili: ku ambola ni mioya ya ba ba shwile, liunduma, maloi, mane nihaiba ku ambola ni Satani ni madimona.—Mu bone mbokisi ye li, “Mikiti ye Swana ni Mukiti wa Halloween ya Mwa Lifasi Kaufela.”

MWENDI mina ha mu lumeli kuli libupiwa za moya li teñi. Mu kana mwa nga kezo ya ku ikenya mwa mukiti wa Halloween ni mikiti ye swana ni wona sina nzila ya ku itabisa feela ka yona ni ya ku tusa bana ba mina ku ba ni buikoneli bwa ku nahana. Niteñi, batu ba bañata ba nga kuli mikiti yeo i lubeta ka mabaka a latelela:

1. Buka ye bizwa Encyclopedia of American Folklore, i talusa kuli: “Mulelo wa mukiti wa Halloween ki wa ku ambola ni mioya, ili yeo buñata bwa yona ya sabisa. (Mu bone mbokisi ye li, “Linako za Mukiti wa Halloween.”) Kamukwaoswana, mikiti ye miñata ye swana ni mukiti wa Halloween, i simuluha mwa bulapeli bwa sihedeni mi i tomile hahulu fa ku lapela balimu. Nihaiba kacenu, batu mwa lifasi kaufela ba itusisanga mazazi a mikiti yeo ku ambola ni ze ba twi ki mioya ya ba ba shwile.

2. Nihaike kuli mukiti wa Halloween u ngiwa kuli ki mukiti wa pumulo ya batu ba kwa America, silimo ni silimo batu ba bañata mwa linaha ze ñata ba zwelapili ku kalisa ku ezanga mukiti wo. Kono batu ba bañata ba ba kalisize ku ezanga mukiti wo ha ba zibi kuli lisupo, likabiso, ni lizo za mukiti wa Halloween li simuluha mwa bulapeli bwa sihedeni, mi buñata bwa zona li ama kwa tumelo ya mioya ni mabibo.—Mu bone mbokisi ye li, “Li Simuluha Kai?”

3. Batu ba bañata-ñata ba bulapeli bwa Wicca ili ba ba latelela mikiti ya bulapeli bwa kwaikale ya batu ba mwa linaha za Celtic ba sa biza mukiti wa Halloween ka libizo la ona la kwaikale la Samhain mi ba nga kuli busihu bo ba ezanga mukiti wo ki bona busihu bo bu kenile hahulu mwa silimo. Ka ku ya ka mutende o bizwa USA Today, muuna yo muñwi ya ipapata kuli ki muloi, naa ize: ‘Bakreste ka ku sa lemuha ba ezanga mukiti wa pumulo ya luna hamoho ni luna. . . . Lwa tabela taba yeo.’

4. Mikiti ye swana sina mukiti wa Halloween ha i lumelelani ni ze i luta Bibele. Bibele i fa temuso ye, ye li: “Ku si ke kwa fumanwa haenu mutu ya . . . nza laula, kamba sinuhi se si nze si nuha, kamba wa mabibo, kamba muloi; kamba wa liunduma, nihaiba ya buza balimu ni baloi, kamba ya pumbula mutu ku mu eza silumba, kamba ya buza ba ba shwile.” —Deuteronoma 18:10, 11; hape mu bone Livitike 19:31; Magalata 5:19-21.

Ka ku beya mwa munahano litaba ze se nyakisisizwe, ki kwa butokwa kuli mu zibe ka za simuluho ye maswe ya mukiti wa Halloween ni mikiti ye swana ni wona. Ku ba ni kutwisiso ye tezi ka za mikiti ye, mwendi ku ka mi susueza ku swalisana ni batu ba bañata ba ba sa ikenyangi mwa mikiti yeo.

[Mbokisi fa likepe 6]

MIKITI YE SWANA NI MUKITI WA HALLOWEEN YA MWA LIFASI KAUFELA

Mukiti wa Halloween u ngiwa kuli ki mukiti wa pumulo wa batu ba kwa America. Niteñi, mukiti wo se u tumile ni mwa linaha ze ñata za lifasi. Hape, ku na ni mikiti ye miñwi ye swana ni mukiti wa Halloween kabakala kuli ni yona i eziwa bakeñisa ku ba teñi kwa libupiwa za mioya ni kabakala misebezi ya zona. Mikiti ye bonisizwe fa ki ye miñwi ya mikiti ye tumile ya lipumulo ye swana ni mukiti wa Halloween ye eziwa mwa lifasi kaufela.

North America - Lizazi la Bafu

South America - Mukiti wa Kawsasqanchis

Europe - Mukiti wa Lizazi la Bafu ni mifuta ye miñwi ya mukiti wa Halloween

Africa - Ku bina kwa likishi le li bizwa Egunguns

Asia - Mukiti wa kwa Japan wa Sibuddha wa ku kuteka balimu

[Mbokisi fa likepe 7]

LI SIMULUHA KAI?

Simuluho ya Lisupo ni Lizo ze Ñwi za Mukiti wa Halloween

LILUMBA ZE ANYA MALI, LINJA ZA MUKUBILU, MALOI, LILUMBA: Lika ze, ku zwa kwamulaho ko, li swalisaniswa ni mioya ye maswe.

LIAPALO: Batu ba mwa linaha za Celtic ne ba tinanga liyaba ze sabisa ilikuli mioya ye maswe i nge kuli mutu ya tinile siyaba ni yena ki sibupiwa sa moya mi i mu siye. Hanyinyani-hanyinyani keleke ya kopanya lizo za sihedeni kwa lika ze ne eziwa fa mikiti ya Mioyo Kaufela ni Bahalalehi Kaufela. Hamulaho wa nako, batu ba ne ba ezanga mikiti yeo ba kala ku yanga fa ndu ni ndu inze ba apezi liapalo za bahalalehi, za mangeloi ni za mioya ye maswe.

MASWITI: Batu ba kwaikale ba mwa linaha za Celtic ne ba likanga ku tabisa mioya ye maswe ka maswiti. Hamulaho keleke ya susueza batu ba ne ba ezanga mukiti wo ku yanga fa ndu ni ndu fa lizazi la mukiti wa All Hallows’ Eve, inze ba kupa lico ilikuli ba lapelele bafu ba bañi ba mandu. Kwa nalule-lule ona sizo se sa ba ona muezezo wa mukiti wa Halloween.

NAMUNDALANGWE: Batu ne ba beyanga likandela ze tuka fa mufuta o muñwi wa muloho ka mulelo wa ku lelekisa mioya ye maswe. Ba bañwi ne ba nga kuli kandela ye beiwa mwa muloho wo ne i yemela moyo o si ka lukuluha kale mwa sibaka sa tukufazo (pagatori). Hamulaho wa nako, ne se ku itusiswanga hahulu namundalangwe o betilwe.

[Manzwi a fa likepe 8]

Ka ku ya ka mutende o bizwa USA Today, muuna yo muñwi ya ipapata kuli ki muloi, naa ize: ‘Bakreste ka ku sa lemuha ba ezanga mukiti wa pumulo ya luna hamoho ni luna. . . . Lwa tabela taba yeo.’

[Mbokisi fa likepe 8, 9]

Linako Za Mukiti Wa Halloween

MWA LILIMO ZA MA 400 B.C.E.

Batu ba kwa linaha za Celtic ne ba ezanga mukiti wa Samhain kwa mafelelezo a kweli ya October, ili nako ye ne ba nahananga kuli lilumba ni madimona ne li atanga hahulu mwa lifasi ku fita ka nako ifi kamba ifi.

MWA LILIMO ZA MWANDA WA PILI C.E.

Maroma ne ba tuzi linaha za Celtic ni ku ituta miezezo ye tomile fa litumelo za mioya za mukiti wa Samhain.

MWA LILIMO ZA MA 600 C.E.

Ku bulelwa kuli Pope Boniface IV naa kalisize mukiti wa ka silimo wa Lizazi la Bahalalehi Kaufela ka mulelo wa ku tompa batu ba ne ba bulailwe kabakala tumelo ya bona. *

MWA LILIMO ZA MA 1000 C.E.

Lizazi la November 2 la kala ku ngiwa kuli ki la mukiti wa Lizazi la Mioyo Kaufela la ku hupula bafu.

MWA LILIMO ZA MA 1700 C.E.

Libizo la pumulo ya Hallowe’en (Hallow Evening) ne li ñozwi mwa hatiso sina Halloween.

MWA LILIMO ZA MA 1800 C.E.

Batu ba bañata-ñata ba ne ba zwa kwa Ireland ku ya kwa United States ba ya ni lizo za mukiti wa Halloween ili zeo hamulaho wa nako ne li zwakani ni lizo ze swana ni zona za batu ba ne ba zwa kwa linaha za Britain ni Germany, hamohocwalo ni za kwa Africa ni likalulo ze ñwi za lifasi.

MWA LILIMO ZA MA 1900 C.E.

Mukiti wa Halloween se u ba pumulo ya naha kaufela ye tumile mwa United States.

MWA LILIMO ZA MA 2000 C.E.

Ba lipisinisi ba kalisa ku lekisanga hahulu lika za mukiti wa Halloween mi pisinisi yeo se li ye tuna hahulu ili ye ba fumanisa masheleñi a eza mabilioni a madola.

[Litaluso za kwatasi]

^ para. 34 Linzwi la sikuwa la Hallow ki linzwi la kale le li talusa “muhalalehi.” Mukiti wa All Hallows’ Day (o bizwa hape kuli Lizazi la Bahalalehi Kaufela) ki pumulo ya ku tompa bahalalehi ba ba shwile. Busihu bo ne bu tatamiwanga ki lizazi la mukiti wa All Hallows’ Day ne bu biziwa kuli All Hallow Even, mi hamulaho wa nako, libizo leo ne li kusufalizwe ku biziwa kuli Halloween.

[Siswaniso]