Ku Omba-omba Ba Ba Kula Matuku A Si Na Likalafo

“Ha ne ni taluselizwe kuli butuku bwa boma ha bu na kalafo, ne ni si ka kolwa taba yeo. Ne ni ikalezwi hahulu mi ne ni si ka kolwa kuli boma be ne ni lata hahulu ne ba ka shwa.”—Bo Grace, ba kwa Canada.

BAALAFI ha ba talusa kuli butuku bwa kula mutu ya latiwa ha bu na kalafo, bahabo ni balikani ba mukuli yo ba tahelwanga ki minahano ye miñata hahulu mi ha ba zibangi za ku eza. Fokuñwi ba bañwi ba kakanyanga haiba ba swanela ku taluseza mukuli litaba kaufela za butuku bwa hae. Ba bañwi ba ikutwanga kuli ha ba na ku kona ku bona mutu ye ba lata inz’a nyanda kamba mane inz’a shubuka kabakala butuku bwa kula. Ba bañata ba ikalelwanga kuli ha ba na ku ziba za ku bulela kamba za ku eza, mukuli yo ha ka ba bukaufi ni ku timela.

Ki likamañi ze mu tokwa ku ziba ka za mo mu kana mwa ezeza haiba mu ba mwa muinelo o maswe cwalo? Mu kona ku ba cwañi ‘mulikani’ wa niti, mi mu kona cwañi ku omba-omba ni ku tusa mutu ya cwalo?—Liproverbia 17:17.

Mo Ba Ezezanga Batu Kamita

Batu kamita ba ikalelwanga muta mutu ye ba lata a kula butuku bo butuna. Nihaiba baalafi ba ba twaezi ku bona batu inze ba shwa, hañata ba ziyelehanga mi mane ba felelwanga ki m’ata muta ba alafa mutu ya kula butuku bo bu si na kalafo.

Mwendi ni mina mu felelwanga ki m’ata ha mu bona mutu ye mu lata inz’a nyanda. Bo Hosa ba ba pila kwa Brazil ili ba ne ba na ni munyan’a bona ya na kula butuku bo bu si na kalafo, ba li: “Ku utwisa hahulu butuku ku bona mutu ye u lata inz’a utwa butuku bo bu sa feli.” Mushe munna ya sepahala ha na boni kaizel’a hae ha lengiwa mbingwa, na huwelelize kuli: “Mawe Mulimu, na ku lapela, u mu folise!”—Numere 12:12, 13.

 Lu utwanga hahulu butuku ku bona batu be lu lata inze ba kula bakeñisa kuli lu bupilwe ka siswaniso sa Mulimu ya makeke, yena Jehova. (Genese 1:27; Isaya 63:9) Mulimu u ikutwa cwañi ka za batu ba ba nyanda? Ha mu nyakisise mwa na ikutwelanga Jesu. Jesu na likanyisize tulemeno twa Ndat’ahe. (Joani 14:9) Jesu ha na boni batu ba ne ba nyandiswa ki matuku, na ba ‘shwezi makeke.’ (Mateu 20:29-34; Mareka 1:40, 41) Sina mo ku taluselizwe mwa taba ye tatama ye mwa magazini ye, Lazaro mulikan’a hae ha na shwile, mi Jesu ha na boni mo ne lu lilela lubasi ni balikani ba Lazaro, a tabeha mwa pilu mi “a lila.” (Joani 11:32-35) Kaniti, Bibele i bulela kuli lifu ki sila mi i sepisa kuli ona cwale-cwale fa matuku ni mafu ha sa na ku ba teñi.—1 Makorinte 15:26; Sinulo 21:3, 4.

Ki niti kuli mutu ye mu lata ha kula butuku bo bu si na kalafo, mu kana mwa nyaza ba bañwi ka ku nahana kuli ki bona ba ba tahisize cwalo. Niteñi, mualafi ya bizwa Marta Ortiz, ya na ñozi buka ye talusa mwa ku babalelela bakuli ba ba kula matuku a si na likalafo, na elelize kuli: “Mu si ke mwa nyaza baalafi, manasi, kamba ku inyaza kabakala muinelo wa mukuli. Kakuli ku eza cwalo ku ka tahisa fela mifilifili ni kuli mukuli ya kula butuku bo bu si na kalafo a si ke a isezwa pilu.” Ki lifi lika za butokwa ze mu swanela ku eza kuli mu tiise mukuli yo ni kuli mu mu tuse ku sa ikalelwa lifu?

Mu Talime Mutu ku Fita ku Lyanganiswa ki Butuku

Nto ya pili ki ku iseza pilu ku mukuli ku fita kwa licinceho ze tiswa ki butuku. Mu kona ku eza cwañi cwalo? Nasi ya bizwa Sarah u bulela kuli: “Ni buhanga maswaniso a mukuli a bonisa mwa na bonahalela a si ka kula kale. Ni teelezanga ka tokomelo ha ni taluseza lika za na ezize kwamulaho. Ku eza cwalo ku ni konisa ku hupula bupilo bwa mukuli ni litaba za hae za kwamulaho mi hape ku ni tusa ku sa iseza hahulu pilu kwa mubonahalelo wa hae.”

 Hape nasi yo muñwi wa libizo la Anne-Catherine, u talusa za ezanga kuli a kone ku lemuha lika ze ñata ku mukuli ku fita fela ku lemuha ponahalo ya hae. U talusa kuli: “Ni talimanga mukuli mwa meto ni ku lika ka mo ni konela kaufela kuli ni mu tuse.” Buka ye ñwi [The Needs of the Dying—A Guide for Bringing Hope, Comfort, and Love to Life’s Final Chapter] i li: ‘Mutu kaufela u ikutwanga hahulu maswe ku bona mutu ya lata ha pongana bakeñisa ku kula kamba bakeñisa kozi. Nto ya butokwa ye mu swanela ku eza mwa muinelo o cwalo ki ku nga mutu yo kuli ki yena luli ku si na taba ni mwa kulela.’

Kono ku eza cwalo ku tokwa ku ba ni buiswalo ni tundamo. Eluda wa Mukreste wa libizo la Georges, ya potelanga bakuli ba ba kula matuku a si na kalafo, u bulela cwana: “Lu swanela ku ba ni lilato le lituna ku mukuli ilikuli lu kone ku mu tusa niha kula maswe.” Haiba mu iyakatwa mutu ku si na taba ni butuku bwa kula, ku eza cwalo ku ka mi tusa ni ku tusa mutu ye mu lata. Bo Yvonne, ba ba babalezi banana ba ba kula butuku bwa kansa, ba bulela kuli: “Ku lemuha kuli mwa kona ku tusa bakuli kuli ba si ke ba shubuka ku ka mi susueza ku ba tusa kwa mapongo a bona.”

Mu Tuse Ba Bañwi

Batu ba kana ba zina-zina ku ambola ni mutu ya fakaufi ni ku timela ku si na taba kuli ba mu lata hahulu. Kabakalañi? Ba ikalelwanga kuli ha ba na ku ziba za ku yo bulela. Kono bo Anne-Catherine, ili bao cwanoñu fa ba kile ba kulisa mukuli ya kula butuku bo bu si na kalafo, ba bonisa butokwa bwa ku ya ku mukuli niha ku si na za ku yo bulela. Ba bulela kuli: “Lwa kona ku tiisa ba bañwi isiñi fela ka manzwi a luna kono hape ni ka likezo za luna. Lwa kona ku bonisa kuli lwa iyakatwa mukuli ka ku nga sipula ni ku ina fateñi, ku sutelela bukaufi ni yena ni ku mu swala kwa lizoho, ni ku lotisa myoko ha lu taluseza mwa ikutwela.”

Mukuli ye mu lata hahulu yo a kana a bata ku mi taluseza mwa ikutwela ku zwelela kwa pilu ya hae, ka ku sa pata-pata. Kono niha bata ku eza cwalo, wa ziba kuli bahabo yena ba ziyelehile mi u ka ambuka ku ambola lika ze sabisa ka za butuku bwa hae. Balikani ni bahabo mukuli ni bona ba kana ba sa buleli litaba ze ama mukuli, mi mane ba kana ba ambuka ku mu taluseza litaba za butokwa ka za butuku bwa hae. Kono ki likamañi ze kona ku ezahala haiba ba pata-patelana litaba ze ama butuku? Mualafi yo muñwi ya bona za bakuli ba ba kula matuku a si na likalafo u talusa kuli, ku pata niti “ku palelwisanga batu ku taluseza ba bañwi litaba za butokwa hahulu, ni ku nga butuku ka mo bu inezi.” Kacwalo, haiba mukuli a itakaleza ku bulela za butuku bwa hae kamba za kuli u ka shwa, mu si ke mwa mu hanisa ku eza cwalo.

Batanga ba Mulimu ba kwamulaho ha ne ba lemuhanga kuli ba tuha ba shwa, ne ba sa zina-zinangi ku bulelela Jehova Mulimu ka za sabo ye ne ba banga ni yona. Ka mutala, Mulena Ezekiasi ya na na ni lilimo ze 39 ha na lemuhile kuli na tuha a shwa, na bulezi za sabo ya na na ni yona. (Isaya 38:9-12, 18-20) Ka ku swana, batu ba ba kula matuku a si na likalafo ni bona ba swanela ku lumelezwa ku bulela maikuto a bona ka za sabo ya bona ya kuli ba tuha ba timela. Mwendi ba kana ba zwafiswa ki ku nahana kuli milelo ye ba na ni yona ye cwale ka ku tama kasipili, ku ba ni bana, ku bona baikulu ba bona inze ba hula, kamba ku sebeleza Mulimu ka m’ata a bona kaufela, ha ba sa tuha ba i taleleza. Kamba mwendi ba kana ba ikalelwa kuli balikani ba bona ni bana bahabo bona ba ka ba siloka ka libaka la kuli ha ba na ku ziba za ku eza. (Jobo 19:16-18) Hape ba kana ba ikalelwa kuli ba ka nyanda, lilama za mubili wa bona li ka pongana, kamba kuli ba ka shwa ba nosi.

 Bo Anne-Catherine, ba li: “Ki ko kunde ku lumeleza yo muñwi ku bulela ze mwa pilu ya hae ku si na ku mu kauleza, ku mu atula kamba ku keshebisa za bulela. Ku eza cwalo ku ka mi tusa ku ziba hande mwa ikutwela mi ku ka mi tusa ku utwisisa maikuto a hae.”

Ku Ziba Lika Ze Tokwahala

Haiba mulikan’a mina a pongana, mwendi kabakala ku fiwa milyani kamba likalafo ze m’ata hahulu, mwa kona ku ziyeleha hahulu kuli mane mwa kona nihaiba ku libala lika za tokwa mukuli yo, ze cwale ka ku ikezeza liketo.

Mwa lizo ze ñwi, bahabo mukuli ba likanga ku sileleza mukuli ka ku pata niti ka za muinelo wa hae, mane fokuñwi ka ku bata ku eza cwalo, ba mu ketelanga ni likalafo yena a sa zibi. Mwa lizo ze ñwi, ku kana kwa ba ni butata bu sili. Ka mutala, Jerry, nasi wa munna, u li: “Fokuñwi batu ba ba to lekula mukuli ba banga ni mukwa  wa ku ambola ka za mukuli ba nze ba yemelezi kwa mumbeta wa hae, mane inge kuli ha yo.” Lizo ze cwalo kaufela zona li shubula mukuli.

Nto ye ñwi hape ye ba tokwa bakuli ki ku ba ni sepo. Mwa linaha mo ku na ni likalafo ze nde, hañata mutu u banga ni sepo ya ku fumana likalafo ze ka mu tusa. Michelle, ya kulisize bomahe halalu bakeñisa butuku bwa kansa, u talusa kuli: “Boma ha ba bata ku lika likalafo ze ñwi kamba ku bonana ni mualafi yo muñwi, na ba tusanga mwa lipatisiso ze ba ezanga. Ni fitile fa ku lemuha kuli butuku bwa boma ha bu na ku fola, kono ni kuli ha ni swaneli ku bulela lika ze ka ba zwafisa.”

Ku cwañi haiba ha ku na sepo ya ku fumana likalafo? Mu swanela ku hupula kuli mutu ya kula butuku bo bu si na kalafo wa swanela ku bulela ka za lifu ka ku sa pata-pata. Eluda wa Mukreste wa libizo la Georges, ya bulezwi kwa makalelo, u bulela kuli: “Ki kwa butokwa hahulu ku sa pata-pata taba ya lifu haiba se li li fakaufi. Ku eza cwalo ku ka tusa mukuli ku eza litukiso ze swanela ni ku itukiseza lifu la hae.” Haiba mukuli a itukiseza ka nzila yeo, u ka ikutwa kuli u petile lika za butokwa a si ka timela kale, mi ha na ku ikalelwa kuli u ka imeza ba bañwi.

Kaniti, ku t’ata ku ambola litaba ze cwalo. Kono ha mu ambola litaba zeo ka ku sa pata-pata, mu ka kona ku bulela hande maikuto a mina ku zwelela kwa pilu. Mi mukuli ya tuha a timela a kana a bata ku kutisana lipilu ni batu ba kile a fapahana ni bona, ku bonisa buinyazo bwa hae, kamba ku kupa swalelo. Ku eza cwalo ku kona ku tahisa kuli mu latane hahulu ni mukuli yo ya tuha a timela ku fita mane mo ne mu latanela kwa makalelo.

Ku Omba-omba Mukuli ya Tuha A Timela

Mu kona ku omba-omba cwañi mutu ya fakaufi ni ku timela? Mualafi ya bizwa Ortiz, ya bulezwi kwa makalelo a taba ye, u li: “Mu tuhelele mukuli ku fitisa manzwi a hae a mafelelezo. Mu mu teeleze ka tokomelo. Haiba ku konahala, mu eze za mi bulelela mukuli. Haiba ha ku konahali ku eza za mi bulelela mukuli, ki hande ku mu bulelela niti.”

Mutu ya tuha a timela, u batanga hahulu ku ambola ni batu ba nga kuli ki ba butokwa hahulu mwa bupilo bwa hae. Bo Georges ba li: “Mu tuse mukuli kuli a kone ku ambola ni bona nihaikaba kuli ha koni ku ambola ni bona ka nako ye telele bakeñisa ku tokwa m’ata.” Nihaikaba kuli ba ambolela fa luwaile, ngambolo ye i ka ba konisa ku tiisana ni ku lapela hamoho. Basali ba ba bizwa bo Christina, ba kwa Canada ili ba ne ba shwezwi ki balatiwa ba bona ba balalu ka ku tatamana, ba li: “Kaufela bona, ha ne ba tuha ba timela ne ba bata hahulu kuli balikani ba bona ba Bakreste ba ba lapelele.”

Kana mwa swanela ku saba ku lilela fapil’a mutu ye mu lata? Batili. Kakuli haiba mu lila, mane mu tahisa kuli mulikan’a mina yo ya tuha a timela a kone ku mi omba-omba. Buka ye ñwi [The Needs of the Dying] i li: “Kwa susueza luli ku omba-ombiwa ki mutu ya tuha a timela, mi yena u kona ku tabela hahulu ku eza cwalo.” Haiba mutu ya na isezwa hahulu pilu ni ku babalelwa ki ba bañwi ni yena a omba-omba ba bañwi, u ka fita fa ku ikutwa kuli u sa li mulikani, ndate, kamba me ya iseza ba bañwi pilu.

Niteñi, miinelo i kana ya mi palelwisa ku ina ni mukuli ye mu lata ka nako ya timela. Kono haiba mwa kona ku ba ni mulikan’a mina yo mwa sipatela kamba kwa ndu, mu like ku mu swalelela kwa lizoho ku fitela a mi siya. Nako yeo ya mafelelezo i ka mi konisa ku bulela maikuto a mina e mu si ka bulela kale. Mukuli yo niha sa koni ku bulela se siñwi, mu bulele manzwi a ku itaeza ni yena ni ku mu taluseza kuli mwa mu lata mi mu mu taluseze kuli mu na ni sepo ya ku bonana ni yena hape ka nako ya zuho.—Jobo 14:14, 15; Likezo 24:15.

Haiba mu itusisa hande nako ye mu sa li ni mukuli, ha mu na ku inyaza hamulaho. Mi muinelo wa masitapilu wo, u ka mi omba-ombanga kwapili ha mu ka hupulanga ze ne ezahezi. Ka ku eza cwalo, mu ka be mu iponahalize kuli mu balikani ba niti “mwa liziyezi.”—Liproverbia 17:17.

[Manzwi a fa likepe 25]

Ku iyakatwa mutu ku si na taba ni butuku bwa kula, ku ka mi tusa ni ku tusa mutu ye mu lata

[Mbokisi/Siswaniso se si fa likepe 26]

Mwa ku Boniseza Likute ku Mukuli

Mwa linaha ze ñata, litukelo za bakuli ba ba kula matuku a si na likalafo za latelelwa ilikuli ba timele ka kozo ni ka likute. Litaelo ze ñozwi kale ka za tokwa mukuli za kona ku mi tusa ku kuteka litukelo za hae ni ku mu lumeleza ku shwela fa ndu kamba kwa sipatela.

Litaelo ze ñozwi kale li kona ku tusa:

• Baalafi ni bahabo mukuli ku swalisana

• Mukuli ku iketela mwa bata ku alafelwa ku fita kuli bahabo yena ba mu ezeze liketo zeo

• Ku ziba mialafelo ya sa tabeli mukuli ili ye kona ku sinya fela mali

Kuli litaelo ze ñozwi kale zeo li kone ku tusa, li swanela ku ba ni litaba ze latelela:

• Libizo la mutu ye mu lumelelize kuli wa kona ku mi ezeza liketo za likalafo

• Mifuta ya likalafo ye mu kona ku tabela ni ye mu sa tabeli haiba mu kula hahulu

• Libizo la mualafi ya ziba likalafo ze mu tokwa haiba u teñi

[Siswaniso se si fa likepe 24]

Mu hupule bupilo bwa mukuli ni litaba za hae za kwamulaho isiñi fela mwa sa bonahalela