Ku Tiyela Butata Bwa Mwa Bupilo Hamulaho wa Telekano

BO MARK, * ba se ba tandile silimo si li siñwi hamulaho wa telekano ya bona, ba bulela kuli: “Ne ni ikutwile hahulu bumaswe. Mutu ya naa ipilela hande, u kona ku latehelwa ki za naa na ni zona ka sipundumukela.”

BO EMMELINE, ba se ba tandile lilimo ze 17 hamulaho wa telekano ya bona, ba bulela kuli: “Bo muunaa ka ne ba eza bunyazi ni musali ya naa likana ni mwanaa luna wa musizana. Hamulaho wa telekano ya luna, ne ni ikutwile ku lukuluha kwa kacima-cima ka bona ka ka maswe, kono hape ne ni ikutwile ku shubulwa ni kutokwa tuso.”

Batu ba bañwi ba batanga telekano ka ku sepa kuli ba ka pila hande hasamulaho, ba bañwi bona ba batanga kuli linyalo la bona li zwelepili kono cwale ba palelwanga ku tahisa kuli mutu ye ba nyalani ni yena a zwelepili ku pila ni bona. Niteñi, ibato ba batu kaufela ba ba felisanga manyalo a bona ka telekano ba fumananga kuli bupilo hasamulaho bu banga hahulu taata ku fita ni mo ne ba nahanela. Mane haiba kuli kona mu sa zo felisa linyalo la mina ka telekano, mwendi mu lemuhile kuli telekano ki ye ñwi ya likezahalo ze maswe hahulu ze mu kile mwa talimana ni zona mwa bupilo. Kamukwaocwalo, mu ka tuseha ha mu ka nyakisisa kelezo ya Bibele ye ka mi konisa ku talimana hande ni matata a tiswa ki telekano.

BUTATA BWA PILI: MAIKUTO A MASWE.

Ku bilaela za butata bwa masheleñi, za ku uta bana, ni za buinosi, ku kona ku ziyeza hahulu mutu, mi hañata maikuto a cwalo ha felangi kapili. Caziba yo muñwi wa za munahano ya naa bizwa Judith Wallerstein, naa lemuhile kuli nihaiba hasamulaho wa lilimo ze ñata ku zwa fa telekano, batu ba bañwi ba sa ikutwanga kuli ba betekilwe ni kuli ba yubekilwe,  mi ba lumelanga kuli “bupilo haki bo bunde, ki bwa masitapilu, ni buinosi.”

ZE MU KONA KU EZA

▪ Mu be mwa maswabi bakeñisa ze mu latehezwi ki zona. Mu kana mwa tonda mulikanaa mina ye mu sa lata. Nihaikaba kuli ne mu na ni matata mwa linyalo la mina, mwa kona ku ba mwa maswabi bakeñisa kuli ha mu na tabo ye ne mu libelela ku ba ni yona mwa linyalo. (Liproverbia 5:18) Mu si ke swaba ku ba ni “nako ya ku lila.”—Muekelesia 3:1, 4.

▪ Mu si ke mwa ikambusanga ku ba bañwi. Nihaike kuli mu tokwa ku banga mu nosi ka nako ye mu sa li mwa maswabi, haki nto ye nde ku ikambusa ku ba bañwi ka nako ye telele. (Liproverbia 18:1) Mu itusisange lipulelo ze nde ha mu ambolisana ni balikani ba mina, bakeñisa kuli ku swalelela ku bilaela ka za bakumina be mu kauhani ni bona, ku kona ku tahisa kuli ba bañwi ba mi ambuke, niha ha mu na ni libaka le linde la ku eza cwalo. Haiba mu tokwa ku eza likatulo za butokwa hasamulaho feela wa telekano, mu kupe tuso ku mutu yo muñwi ye mu sepile.

▪ Mu ipabalele kwa mubili. Lipilaelo ze tiswanga ki telekano hañata li tahisanga matata a kwa mubili, a cwale ka butuku bwa BP kamba ku opanga hahulu toho. Mu cange lico ze tusa mubili, mu ezange lipapali ze tiisa mubili, mi mu bange ni nako ye ñata ya ku lobala.—Maefese 5:29.

▪ Mu yumbe lika ze mi tahisezanga maikuto a ku nyemela mutu ye ne mu nyalani ni yena kamba lika ze mu sa tokwi, kono mu buluke mapampili a butokwa. Haiba lika ze cwale ka maswaniso a fa sinawenga li mi utwisanga butuku kwa pilu, mu li beye mwa nto ye ñwi mo mu si ke mwa li bonanga mi mu li bulukele bana ba mina.

▪ Mu lwanise mihupulo ye fosahalile. Bo Olga, ba ne ba felisize linyalo la bona ka telekano bo muunaa bona ha ne ba ezize bubuki, ne ba bulezi kuli: “Ne ni ipuzanga kuli, ‘Ki lika mañi za naa ni musali yani ze ni si na?’” Kono sina mo ne ba lemuhezi bo Olga hasamulaho, ku zwelapili ku ba ni mihupulo ye fosahalile ku kona ku tahiseza mutu ku ba ni ‘pilu ye filikani.’—Liproverbia 18:14.

Ba bañata ba lemuhile kuli ku ñolanga ze ba nahana ku ba tusanga ku taluhanya mihupulo ya bona ni ku hanyeza mihupulo ye fosahalile. Ha mu eza cwalo, mu likange ku nahana nto i sili ye nde kuli i yole muhupulo o fosahalile o mu lwanisa. (Maefese 4:23) Ha mu nyakisise mitala ye mibeli ye:

Muhupulo o fosahalile: Ki na ya tahisize kuli bakuluna ba si ke ba sepahala.

Muhupulo o lukile: Mifokolo ya ka ne i sa swaneli ku fa bakuluna libaka la ku sa sepahala ku na.

Muhupulo o fosahalile: Ni sinyize nako ye nde ya bupilo bwa ka ku pila ni muuna ya sa ni swaneli.

Muhupulo o lukile: Ni ka ba ni tabo mwa bupilo haiba ni isa mamelelo ya ka ku za kwapili, ku fita ku iheta ku ze ezahezi kwamulaho.

▪ Mu si ke mwa isa pilu kwa lipulelo ze maswe. Balikani ba mina kamba banabahabo mina ba ba ikutwa kuli ba mi tusa, ba kona ku bulela lika ze utwisa butuku kwa pilu kamba mane ze si za niti, ze cwale ka za kuli: ‘Ku lukile, hanili naa sa ku swaneli,’ kamba ‘Mulimu u toile telekano.’ * Ki lona libaka Bibele ha i bulela kuli: “Si tokomeli manzwi kaufela aa bulelwa.” (Muekelesia 7:21) Bo Martina, ba se ba tandile lilimo ze peli ku zwa fo li felela linyalo la bona ka telekano, ba bulela kuli: “Ku fita ku isa mamelelo ya ka kwa lipulelo ze utwisa butuku, ni likanga ku nga lika mwa li ngela Mulimu. Kakuli mihupulo ya hae i pahami ku fita ya luna.”—Isaya 55:8, 9.

▪ Mu lapele ku Mulimu. Mulimu u susueza balapeli ba hae kuli ba ‘nepele lipilaelo za bona ku yena,’ sihulu ha ba li mwa butata bo butuna.—1 Pitrosi 5:7.

MU LIKE MUEZEZO WO: Mu ñole litimana za Bibele ze mu bona kuli za kona ku mi tusa, mi mu li beye fo mu ka li bonanga hañata. Kwandaa mañolo a sa bonisizwe mwa taba ye, ku na ni mañolo a mañwi a tusize batu ba bañata bao manyalo a bona a felile ka telekano, a cwale ka: Samu 27:10; 34:18; Isaya 41:10; ni Maroma 8:38, 39.

BUTATA BWA BUBELI: SWALISANO YA MINA NI MUTU YE NE MU NYALANGA NI YENA.

Bo Juliana, ba ne ba nyezwi ka lilimo ze 11, ba bulela kuli: “Ne ni kupile bo muunaa ka kuli ba si ke ba ni siya. Kono ha se ba ni siile, ne ni ba nyemezi hahulu, bona ni musali ye ne  ba kalile ku pila ni yena.” Batu ba bañata ba ba felelwanga ki manyalo a bona ka telekano, ba zwelangapili ku ba ni bunyemi bo butuna ka lilimo ze ñata ku mutu ye ne ba nyalananga ni yena. Nihakulicwalo, ba tokwanga ku ikambotanga ni mutu yo, sihulu haiba ne ba pepile bana ni yena.

ZE MU KONA KU EZA

▪ Mu zwelepili ku swalisana hande ni mutu ye ne mu nyalananga ni yena. Mu isange mamelelo kwa litaba za butokwa mi mu bulelange lika ka ku nonga ku si na ku sinya nako. Ba bañata ba lemuhile kuli ku eza cwalo ku tahisanga kozo.—Maroma 12:18.

▪ Mu ambuke ku bulela lipulelo ze utwisa butuku. Sihulu ha mu ikutwa ku fosezwa, mu tokwa ku latelela kelezo ye nde ya Bibele, ye li: “Ya iswala mwa lipuo u na ni zibo ya niti.” (Liproverbia 17:27) Haiba mu lemuha kuli ze mu ambola se li tahisa bunyemi mwahalaa mina mi ha ku bonahali kuli mu ka kona ku tahisa kuli mu ambole lika ze nde ze yaha, mwa kona ku bulela kuli: “Ni tokwa pili ku nahana ka za taba ye mu bulezi, kihona ni ka ambola ni mina hasamulaho.”

▪ Mu like ka taata ku kauhanya lika za mina ni za mutu ye ne mu nyalananga ni yena, ili ze cwale ka mapampili a za mulao, a za masheleñi, ni a za likalafo.

MU LIKE MUEZEZO WO: Nako ye ñwi ha mu ka kopana ni mutu ye ne mu nyalananga ni yena, mu like ku lemuha miezezo ye bonisa kuli yo muñwi wa mina saa ikemela kamba saa ñañelela mihupulo ya hae. Haiba kwa konahala, mu kupe ku feleleza taba yeo nako ye ñwi kamba mu lumelelane kuli mu ka ambola taba yeo ka ku ñolelana mashango a fa Intaneti.—Liproverbia 17:14.

BUTATA BWA BULAALU: KU TUSA BANA BA MINA KU TWAELA CINCEHO.

Bo Maria ba hupula ze ne ezahezi hamulaho feela wa ku fela kwa linyalo la bona ka telekano, ba li: “Mwanake wa musizana yo munyinyani naa lilanga ka nako kaufela mi a kala ku shamelanga fa bulobalo hape. Mi mwanake wa musizana yo muhulu niha naa likile ku pata maikuto a hae, ne ni lemuhile kuli ni yena naa amilwe ki taba ye.” Ka bumai, mwa muinelo o cwalo, mutu u kona ku ikutwa kuli haa na nako kamba maata a ku tusa bana ba hae ka nako ye ba mu tokwa hahulu.

ZE MU KONA KU EZA

▪ Mu susueze bana ba mina ku mi bulelela maikuto a bona, nihaikaba kuli ku eza cwalo ku kona ku tahisa lipulelo ze nyemisa.—Jobo 6:2, 3.

▪ Mu zwelepili ku peta buikalabelo bwa mina. Nihaike kuli mu kana mwa tokwa mutu wa ku talusezanga maikuto a mina mi mwendi mwanaa mina u bonahala kuli wa tabela ku teelezanga ku mina, ha ku si ka luka ku kupa mwanaa mina kuli a mi tuse ku tatulula matata a swanela ku talimwa ki ba bahulu. (1 Makorinte 13:11) Mu ambuke ku talusezanga mwanaa mina litaba za kwa mukunda kamba ku itusisa yena sina muyema-mwahali kamba mulwali wa litaba mwahalaa mina ni mutu ye ne mu nyalananga ni yena.

▪ Mu zwelepili ku tusa mwanaa mina mwa bupilo bwa hae. Ku zwelapili ku pila mwa ndu ye swana ni ku zwelapili ku ba ni tomahanyo ye swana kwa tusanga, kono sa butokwa ni ku fita ki ku zwelapili ku ezanga lika za kwa moya, ze kopanyeleza ku balanga Bibele ni ku lapela sina lubasi.—Deuteronoma 6:6-9.

MU LIKE MUEZEZO WO: Mwahalaa sunda ye, mu fumane nako ya ku taluseza bana ba mina kuli mwa ba lata ni kuli haki bona ba ba tahisize kuli linyalo la mina li fele ka telekano. Mu alabe lipuzo za bona ku si na ku nyaza mushemi wa bona yo muñwi.

Mwa kona ku zwelapili ku tiyela butata bwa mwa bupilo hamulaho wa telekano. Bo Melissa, ba ne ba nyezwi ka lilimo ze 16, ba bulela kuli, “Linyalo la luna ha ne li felile ka telekano, ne ni ikutwile kuli, ‘Ne ni si ka libelela kuli bupilo bwa ka bu ka ba cwana.’” Kono cwale ba fumani tabo mwa bupilo ku si na taba ni miinelo ya bona. Ba bulela kuli, “Ha ne ni tuhezi ku bilaela ka za lika za kwamulaho, ne ni ikutwile hande hahulu.”

[Litaluso za kwatasi]

MU IPUZE KULI . . .

▪ Kana luli ni bile ni nako ya ku ba mwa maswabi bakeñisa ku fela kwa linyalo la luna ka telekano?

▪ Ni kona ku felisa cwañi bunyemi bo ni sa na ni bona ku mutu ye ne ni nyalananga ni yena?

[Siswaniso se si fa likepe 9]

Mu tuhelele Linzwi la Mulimu ku mi tiisa ha mu li mwa linako ze taata