Enda ku bidi'mo

Enda ku kifunka

Kakyombo ka Lightbearer Kabatweja Bubine mu Azia wa Kunshi ne Kutunduka

Kakyombo ka Lightbearer Kabatweja Bubine mu Azia wa Kunshi ne Kutunduka

Ku ngalwilo kwa myaka ya 1930, Batumoni ba Yehova badi kebasapwile mu Indonezi, Malezi ne mu ntanda itwa dyalelo bu Papuazi-Nuvele-Giné. Le myanda miyampe yadi ya kutwela mu ano matanda namani? Pa kusaka kuvuija bisakibwa byabo, musambo wa Ostrali (witwa dyalelo bu musambo wa Ostralazi) wapotele kakyombo ka mametele 16, ka bidindo bibidi ne motele, nansha kamatolo. Beketyile bu Lightbearer, mwanda mwadi mwenda’nka bapania, * badi basambakanya kitōkeji kya ku mushipiditu mu matanda a kulampe.—Mateo 5:14-16.

Busapudi mu Nuvele-Giné

Mu Kweji 2, 1935, bantu basamba-babidi batamba na kakyombo ku Sydney, kutunduka kwa Ostrali, baenda kungala, ku Nkula ya Moresby, mu Nuvele-Giné. Bakwata mwita mu dishinda ne kwimana pa mankula mavule mwanda wa kupota mazutu, byakudya ne kulongolola kakyombo. Mu Kweji 10, 1935, baenda mu Cooktown, mu Queensland. Pobadi kebalumba ku Mukalo Mukatampe uleta kyaka, baingidija motele wa kakyombo. Ino motele washilula kuvuma’tu bityani, kupwa babula’o. Le bādi ba kujoka’ni nansha kwenda ne byobakafika mu Nuvele-Giné? Eric Ewins kapita wa kakyombo wanenene amba “ketwadipo tusaka kujoka.” Ebiya kakyombo ka Lightbearer kakafika biyampe ku Nkula ya Morosby mu mafuku 28 Kweji 4, 1935.

Banabetu badi mu kakyombo ka Lightbearer, kutamba ku lunkuso: William Hunter, Charles Harris, Alan Bucknell (dya kumeso), Alfred Rowe, Frank Dewar, Eric Ewins, Richard Nutley

Sendwe umo paadi ulongolola motele, bonso badi mu kakyombo badi basapula myanda miyampe mu Nkula ya Moresby kutalula’mo enka Frank Dewar. Frank obadi beta kudi muntu umo mu bukata mwabo amba i “pania kakōka,” unena’mba, ‘naselele mabuku mavule, naenda lwendo lwa makilometele 32 kukasapwila beni bavilukile’ko.’ Paadi ujoka, waluba dishinda, watyibuluka kamunonga mwadi bañwena. Inoko wadi wenda na budyumuku, wafika mu kibundi pambulwa nansha kimutapile. Bukomo bwalongele bano banabetu mu mwingilo webapadilwe mpalo. Bantu bamo baitabije mabuku esambila pa Bible mu kine kitatyi’kya, baikele ke Batumoni ba Yehova mwenda mafuku.

Busapudi mu Java

Abo’tu bapwa kulongolola motele, kakyombo ka Lightbearer kataluka mu Nkula ya Moresby, kaenda pa kisanga kya Java, mu India, kutunduka kwa Nerlande (kipindi kikatampe dyalelo kidi mu Indonezi). Pa kupwa kwimanaimana mwanda wa kupota bya kupota, bafika mu Batavia (dyalelo i Jakarta) mu mafuku 15 Kweji 7, 1935.

Ebiya Charles Harris obadi nandi watūka mu kakyombo ka Lightbearer, washala mu Java, waendelela kusapula’mo myanda miyampe na bupyasakane. * Unena’mba, “mu mene mafuku’a mwingilo wetu wadi wa kupāna mabuku esambila pa Bible kupwa waenda mu kibundi kikwabo. Nadi na mabuku a mu Kyalabu, Kishinwa, Kiholande, Angele, ne Kiendonezi. Bantu byokebadipo bapela mabuku etu, napēne mabuku kintu kya 17 000 pa mwaka.”

Kakyombo ka Lightbearer mu lwendo

Bupyasakane bwa Charles bwalengeje balupusa ba mu Holande bamute mutyima. Difuku dimo, wa lupusa umo waipangula Kamoni umo wadi usapula mu Java amba, i Batumoni banga badi basapula Kutunduka kwa Java; kwine kwadi Charles. Tutu wamulondolola’mba i “umo kete.” Wa lupusa wamutentulula’mba “abe ulanga’mba mbwanya kukulupila byowanena’byo? Kufwaninwe kwikala kibumbo kya bengidi mwanda i kwabanibwe mabuku enu mavule.”

Busapudi mu Singapur ne mu Malezi

Kakyombo ka Lightbearer katambile mu Indonezi kaenda ku Singapur, kafika mu mafuku 7 Kweji 8. Ponso pobadi bemana, batutu badi bengidija kinanda kya kakyombo ne malansevwa, bapityija mīsambo mikwatwe ku mawi. Uno musapwilo wa myanda miyampe wākokele bantu bavule. Bine, banenene enka ne ku ladiyo (Singapore Free Press) amba “Dya busatu kyolwa, diwi dya lupusa dyadi ditamba dya ku mema.” Kupwa babweja’ko amba: “Wadi mwisambo wa pa bula . . . obatūdile . . . ku kakyombo ka ‘Lightbearer.’ Tamba pokafikile muno katamba ku Ostrali, mu Singapur mwivwanwanga mīsambo ya Watch Tower mikwatwe ku mawi.” Kadi banenene’ko monka amba “mu bitatyi biyampe, bantu babwanya kwivwana senene mīsambo ku makilometele 3 nansha 4 mitamba yonso.”

Kakyombo ka Lightbearer pokadi mu Singapur, Frank Dewar watūka’mo kukengila mwingilo mukwabo. Uvuluka byapityile kwawaendele amba: “Twashilwile kwingila bu pania mu Singapur koku twikele mu kakyombo. Ino patalukile kakyombo ka Lightbearer, mutyima waunsansa paunenene Eric Ewins amba: “Frank, wanenene amba wi mutonge Siam (dyalelo Tailande) bu obe mwaba. Ye ako kotwakushiya. Pano, shilwila’ko!’ Mu bidyoma mwauntyumuka: ‘Ino ponadi ñimene nkyadipo ndyukile ne kudi kibundi kya Siam kwine!’” Eric walombola Frank amba ukafika’ko shi akekidile kudiye ku Kuala Lumpur, witwa dyalelo bu Malezi. Fwank wakōkela, waenda ku Kuala Lumpur, kupwa myeji mivule pa kupita’po wafika mu Tailande. *

Kakyombo ka Lightbearer pokadi kenda ku mukunko wa kushika kwa Malezi, kaimana mu Johore Bahru, Muar, Malacca, Klang, mu Nkula ya Swettenham (dyalelo Nkula ya Klang), ne mu Penang. Mu nkula ne nkula yonso, badi bapityija na malansevwa a kakyombo mwisambo wisambila pa Bible mukwate ku mawi. Jean Deschamp, Kamoni umo wadi wingidila mu Indonezi unena’mba “mizaulo yadi isambakene’mo yadi ilengeja bantu bavule bakomenwe kusangela” musapu. Ino pa kupwa kupityija mwisambo mukwate ku mawi, bantu ba mu kakyombo badi batūka pa nshi kebape bantu basangela mabuku.

Busapudi mu Sumatra

Banabetu ba mu kakyombo batamba mu Penang, batyibulula Dijiba dya Malacca baenda ku Medan, mu Sumatra (dyalelo kipindi kya Indonezi). Eric Ewins uvuluka’mba: “Twalongele kitatyi kiyampe mu kibundi kya Medan, kadi bantu bavule basangedile myanda miyampe.” Mu kino kifuko banabetu bapēne’mo kintu kya mabuku 3000.

Padi penda kakyombo ka Lightbearer kushika, banabetu badi basapula mu byabu bikatampe bya kutunduka kwa Sumatra. Mu Kweji 11, 1936, kakyombo kajokela ku Singapur kwine kwatūkile’mo Eric Ewins. Mayenga matyetye pa kupita’po, wasonga Irene Struys, Kamoni wadi ushikete mu Singapur. Ba Eric ne Irene baendelela kwingila mwingilo wabo wa bu pania mu Sumatra. Bine, kakyombo ka Lightbearer kadi kekasakilwa kapita mukwabo.

Busapudi mu Borneo

Kapita mukwabo i Norman Senior, ñenda wa lwa mema wa bwino. Wafika mu Sydney mu Kweji 1, 1937. Kupwa banabetu ba mu kakyombo batamba mu Singapur baenda ku Borneo ne ku Celebes (dyalelo Sulawesi), kwine kobasapwile bininge, baenda’nka ne ku makilometele 480.

Kakyombo ka Lightbearer pa kufika mu nkula ya Samarinda mu Borneo, muntu wadi utala kyabu wapeleja banabetu badi mu kakyombo kusapwila bantu ba mu kibundi. Ino Norman pa kushintulula mwikadile mwingilo wetu, muntu’wa waivwana, wasela ne mabuku amoamo.

Difuku dikwabo, pashitele umo wa mu kibundi waita Norman kukesamba mwisambo mu kyandi kipwilo. Ino pa kyaba kya aye mwine kwisamba mwisambo, waingidija fono, wapityija’ko mīsambo itano mikwatwe ku mawi, pashitele wasangala. Wasela ne mabuku amo a kupa balunda nandi. Inoko kino kilongwa kyalongele uno musapudi kyadi kya pa bula. Bendeji ba bipwilo mu kikonge kebadipo basangedile mwingilo wa Batumoni ba Yehova. Balobele pa bukankamane bwadi busapula nabo banabetu ba mu kakyombo, baningila ne balupusa bapeleje kakyombo ka Lightbearer kutwela mu mankula makwabo.

Kalata ka ñendo ya kakyombo ka Lightbearer, na majina moadi atelelwa pa kala

Kujokela mu Ostrali

Mu Kweji 12, 1937, pa mwanda wa kukankajibwa kwakolomwene bendeji ba bipwilo, kakyombo ka Lightbearer kajokela mu Ostrali. Banabetu badi mu kakyombo baela ñanga mu Kyabu kya Sydney mu Kweji 4, 1938 pa kitatyi kine kya kutanwa ku kitango kya Batumoni ba Yehova. Kakyombo ka Lightbearer katambile mu Sydney ke papite myaka isatu ne kupita. Kakyombo kapotejibwa ku ngalwilo kwa myaka ya 1940, pakankajibwe mwingilo wa Batumoni mu Ostrali. Tutu Ewins, mwine waityile mwingilo wandi wa mu kakyombo ka Lightbearer bu “myaka ya nsangaji mikatampe mu būmi,” wanenene amba “kakyombo kavuije mwingilo wako.”

Kavulukilo ka Nyeke ka Lightbearer

Banabetu badi mu kakyombo ka Lightbearer bakunine nkunwa ya Bulopwe mu bibundi bikatampe bya bantu bavule. Kadi nansha byokwadi kupangwapangwa, mwingilo wabo wapele bipa mwenda mafuku. (Luka 8:11, 15) Na bubine, mu matanda asapwile’mo bano bapania babajinji, pano mudi basapudi ba Bulopwe 40000 ne kupita. Bine, bano banabetu bankanka ne kakyombo i bashiye kavulukilo kayampe’po kashā!

^ mus. 1 Bapania i Batumoni ba Yehova bengila kitatyi kyonso.

^ mus. 5 Nsekununi ya mu būmi bwa Charles Harris i milupulwe mu Kiteba kya Mulami kya 1 Kweji 6, 1994.

^ mus. 8 Tala dibuku Annuaire de Témoins de Jéhovah dya mu 1991,paje 187.