Enda ku bidi'mo

Enda ku kifunka

Bifwatulo bya Georgette Douwma/Stone via Getty

LELO NTANDA IKAPANDA?

Majiba

Majiba

MAJIBA keetuletelangapo’tu enka byakudya, ino etuletelanga ne bintu bivule byotusakilwa mu bundapi. Kadi pa ntanda yonso, majiba aletanga’po kipindi kikatampe kya luvula luyampe lotukoka potufoma, ne kukoka’po luvula lubi lotutambija. Kadi, majiba akwashanga kushinta kwa bitatyi kwikale senene.

Makambakano Atanwa na Majiba

Koneka kwa luvula i kyaka ku bibumbo bya mabwe a kolaye, bankese, bankala ne bipangwa bikwabo bya mu mema. Befundi ba sianse i balaye amba mu myaka 30 kumeso’ku, kubwipi kwa bibumbo byonso bya mabwe a kolaye—bikwatakanya kipindi kimo pa bipindi biná bya bipangwa byonso bya mu mema—bibwanya kwikala mu kyaka kya kujimina.

Bashayuka banena’mba byoni bya pa mema kubwipi kwa 90 pa katwa bidyanga bintu bya maplastike, kadi balanga’mba mwaka ne mwaka bintu bya maplastike bipayanga bipangwa byūmi bya mu mema midiyo ne midiyo

Mu 2022, António Guterres, mulembi wa Bumo bwa Mizo, wanenene amba: “Twadi basule majiba kwiakwatakanya mpika, ino dyalelo majiba abaikala mu ngikadilo yombwanya kutela’mba ‘majiba adi mu misongo mikomo bininge.’”

Ntanda Yālongelwe Mwanda wa Kwikala’ko Nyeke

Muswelo ulongelwe majiba ne byūmi bidi’mo ulombola’mba i malongwe mwanda wa ekale nyeke biyampe kadi pambulwa busala shi bantu kebadipo beona. Dibuku dimo Regeneration: Ending the Climate Crisis in One Generation dinena’mba shi kipindi kimo kya majiba kyadi kikingwe senene ku konwa na bantu, “byadi bya kulengeja bukomo bwa kipangila bwa kwijokeja dipya bwa majiba bingile pambulwa kukambakanibwa.” Tala’ko bimfwa bimobimo:

  • Mikolobe imo ītwa bu phytoplankton ikokanga ne kulama luvula lubi (dioxyde de carbone) lwine lumonwa bu lo luleta kyanga bininge. Phytoplankton imo kete iselanga buvule bwa luvula lubi lubwanya kuselwa na mityi yonso, biyombo ne bimuna byonso bya pantanda bityange pamo.

  • Mikolobe idyanga busala butamba ku mwita wa lui. Shi kebyadipo namino longa majiba kemoneke na busala. Ebiya bipangwa bikwabo bya mu mema nabyo byadya mikolobe. Mungya kitango kya Smithsonian Institution Ocean Portal, kino “ye kikwashanga majiba ekale atōka, akubulwa butyafu.”

  • Muswelo ubolejanga bipangwa bivule bya mu mema bidibwa mu kifu, ulengejanga aside ya mu mema a majiba ityepe’ko kutyina yakona mabwe a kolaye, kwipaya bankese, bankala ne bipangwa bikwabo bya mu mema.

Bintu Bilonga Bantu

Kwingidija mifuko ne matyupa biselelwa’mo bintu misunsa mivule kutyepejanga’ko busala bwa bintu bya plastike byona majiba.

Busala bobwa kebwatwelele mu dijiba kebusakilwangapo kutōkejibwa. O mwanda bashayuka bakankamika bantu bengidije misunsa mivule mifuko ne bipungwa bikwabo pa kyaba kya kwingidija masashe engidijibwa dimo aelwa.

Ino kukisakilwa bivule. Mafuku kunyuma, mu mwaka umo bulongolodi bumo butala ngikadilo miyampe ya luvula, bwaolwele matone a butyafu 9200 ku mankula a majiba mu matanda 112. Nansha nankyo kino kisenselela’tu ku kipindi kimo pa bipindi kanunu bya butyafu butwela mu majiba mwaka ne mwaka.

Lapolo imo ya National Geographic ilombola’mba “aside [itwela mu majiba] yenda ivudila’ko bininge mu ludingo lukomo kwiitalula’mo.” Bantu basōkanga bintu bivule mu muswelo ulengeja bipangwa bya mu mema bikomenwe kulama majiba ku busala na mobyadi bibwanya kulongekela.

Bubinga bwa Kwikadila na Lukulupilo—Binena Bible

“Ntanda i miyule byobya byolongele. Tala dijiba, dikatampe bininge kadi dipāmuke, musakanya bintu byūmi kebibadika, bityetye ne bikatampe bine.” —Ñimbo ya Mitōto 104:​24, 25.

Umpangi wetu i mupange majiba na bukomo bwa kwitōkeja ao mene. Langa’po bidi: Shi Umpangi uyukile senene majiba ne byūmi byonso bidi’mo, kino kibulwe’po kwitukulupija’mba ubwanya kutalula’ko busala bonso bona majiba? Tala kishinte kinena’mba “Leza I Mulaye Amba Ntanda Ikapanda,” pa paje 15.