Jotich Nyasaye nochako bedo e tuech mar Babilon Maduong’ bang’ ka higni mag 100 osechakore nyaka e higa mar 1919. Ang’o momiyo otim lokruok e wi puonjni?

Nitie gik mathoth ma nyiso ni tuejni norumo e higa mar 1919 kane ochok Jokristo mowal e kanyakla ma nosepwodh mobedo maler. Par wachni: Ka nosechung Pinyruodh Nyasaye e polo e higa mar 1914, higni ma noluwo bang’e, jotich Nyasaye nokalo e tem kendo ne opwodhgi mos mos kigolo kuomgi puonj mag miriambo. * (Mal. 3:1-4) Kae to e higa mar 1919, Yesu noyiero “jatich mogen kendo mariek” mondo ota jotich Nyasaye mosepwodhi komiyogi ‘chiemb [chuny] e kinde mowinjore.’ (Mat. 24:45-47) Mano e higa ma jotich Nyasaye nochako lamo Nyasaye e yo mowinjore kendo. To mano e higa ma bende ne ogolgie e tuech mar Babilon Maduong’. (Fwe. 18:4) Kata kamano, tuejno nochakore karang’o?

Kuom higni mang’eny, ne wasebedo ka walero ni tuejni nochakore e higa mar 1918 kendo ni nokawo kinde matin ka jo Nyasaye nie bwo Babilon Maduong’. Kuom ranyisi, Mnara wa Mlinzi ma Mach 15, 1992 nowacho kama: “Mana kaka jotich Nyasaye machon ne oter e tuech e piny Babilon kuom kinde, e kaka e higa mar 1918 jotich Jehova nobedo e tuech mar Babilon Maduong’.” Kata kamano, nonro mosemed tim nyiso ni tuejni nochakore chon to ok e higa mar 1918.

Kuom ranyisi, wanon ane achiel kuom weche ma ne okor e wi tuejni kod kaka ne idhi gony jo Nyasaye oa e tuech. Wachno yudore e bug Ezekiel 37:1-14. Ezekiel noneno e fweny hoho moro mopong’ gi choke. Jehova nolero ne Ezekiel ni chokego ochung’ ne “dho od Israel ngima.” Weche ma nokor ma ne wuoyo e wi golo jotich Nyasaye oae tuech, chopo e okang’ malach e wi “Israel mar Nyasaye.” (Gal. 6:16; Tich 3:21) Bang’e, Ezekiel neno ka chokego bedo mangima kendo gibedo oganda lweny maduong’ gilala. To mano kaka wechego nyiso kaka winjruok ma jotich Nyasaye ne nigo kode nochako chier mos mos mochopo e higa mar 1919! Kata kamano, ndikoni nyiso nade ni jotich Nyasaye nobedo e tuech kuom kinde malach?

 Mokwongo, iwacho ni chokego “osetuwo” kata ni “gituwo ahinya.” (Eze. 37:2, 11) Mano nyiso ni weg chokego nosebedo kotho kuom kinde malach. Mar ariyo, chokego bedo mangima mos mos, to ok en gima timore atima dichiel. Piny nokwongo omor, kae to oyiengni, kendo “choke notudore, chogo gi chogo wadgi.” Bang’ mano, ne omed “leche” gi “ring’o” kuomgi. Kae to, chokego, lechego, kod ring’o ne oum gi del kata pien. Bang’e, “muya nodonjo kuomgi” mi “gibedo mangima.” Gikone, Jehova notero joge ma nosechiero e pinygi. Magi duto nokawo kinde.—Eze. 37:7-10, 14.

Oganda Israel machon nobedo e tuech kuom kinde malach. Mano nochakore e higa mar 740 ka Kristo podi kane ogol pinyruoth ma masawa ma ne nigi dhoudi apar e pinygi mi otergi e tuech. Kae to e higa mar 607 ka Kristo podi, ne oketh Jerusalem kendo ne oter joma nodak e bwo pinyruodh Juda ma ne ni yo milambo e tuech bende. Kinde mag tuech norumo e higa mar 537 kane Jo-Yahudi odok thurgi mondo gichak giger hekalu kendo, kae to giduok lamo maler Jerusalem.

Bang’ nono weche manie ndikogo, nenore maler ni nyaka bed ni jo Nyasaye nobedo e tuech mar Babilon Maduong’ kuom kinde malach to ok mana kochakore higa mar 1918 nyaka 1919. Kinde tuejno ne dhi chakore riat gi kinde ma ogolo ne dhi dongoe kanyachiel gi ngano mochung’ ne “nyithind Pinyruoth.” (Mat. 13:36-43) Kinde ma ngano gi ogolo ne dhi dongoe riat, ochung’ne kinde ma Jokristo madier ne dhi bedo manok kopimgi gi joma nong’anyo moweyo adiera. Inyalo wach ni kanyakla mar Jokristo ne otue gi Babilon Maduong’. Tuejno nochakore ka higni mag 100 osechakore, kendo ne odhi nyime nyaka e kinde ma ne opwodhie hekalu mar ranyisi e ndalo mag giko.—Tich 20:29, 30; 2 The. 2:3, 6; 1 Joh. 2:18, 19.

E kinde malach ma jotich Nyasaye ne nie tuech, jotend dinde kod josiasa, ma ne gombo ni osik e loch, ok ne oyie mondo joma ne gilocho e wigi ong’e Wach Nyasaye. E kindego, somo Muma e dhok ma ji ne nyalo winjo ne en richo maduong’. Joma ne timo kamano ne iwang’o kogurgi e yath. To ng’ato ang’ata ma ne nyalo wacho gima opogore gi ma jopuonj dinde puonjo, ne itimone gik malich miwuoro, to mano ne geng’o adiera kik landre.

Waseneno bende kaka jo Nyasaye nogony koa e dinde mag miriambo. Mano nochako timore karang’o kendo e yo mane? Tij duoko lamo madier ne timore mos mos. Kane tijno ochako, “piny noyiengini” e yor ranyisi, to mano notimore higni miche  ka ndalo mag giko pok ochakore. Kata obedo ni puonj mag miriambo nokwako kama lach, jomoko ma noluoro Nyasaye nochung’ motegno ne lamo madier e okang’ ma ne ginyalo timogo kamano. Moko kuomgi notimo kinda mar loko Muma e dhok ma ji ne nyalo winjo. Moko to ne lando adiera ma ne gisefwenyo e Wach Nyasaye.

Kae to e giko higni mag 1800, Charles Taze Russell kod lange notiyo matek mondo gichak keto ayanga adiera manie Muma. Mano inyalo pim gi ring’o kod pien miketo e chokeka. Gased Zion’s Watch Tower kod buge mamoko nokonyo joma chunygi ni kare ofweny adiera. Bang’e, gige lendo mamoko kaka “Photo-Drama of Creation” ma nolos 1914 kod bug The Finished Mystery ma ne ogo e higa mar 1917 bende nojiwo jo Nyasaye. Gikone, e higa mar 1919, jo Nyasaye nochako lamo Nyasaye e yo makare. Kaka kinde medo kalo, jotich Nyasaye mowal ma pod odong’ e piny, dhi nyime riwore kanyachiel gi joma nigi geno mar dak e piny, kendo giduto gisebedo “oganda lueny maduong’ gilala.”—Eze. 37:10; Zek. 8:20-23. *

Kaluwore gi weche ma wasenonogi, nenore maler ni jo Nyasaye nobedo e bwo tuech mar Babilon Maduong’ ka ne tim ng’anyo ne adiera ochakore ka higni mag 100 osechakore. Magi ne gin kinde matek ma chal gi ma ne oganda Israel machon oneno ka notergi e tuech. Wanyalo bedo mamor ni kata obedo ni jo Nyasaye noneno matek kuom higni miche, sani wadak e kinde ma ‘joma riek rieny ka ler,’ to ‘ji mang’eny ipwodho mondo gibed joma beyo kendo maler’!—Dan. 12:3, 10. The Bible in Luo, 1976.

Kokete e yo mayot, ok wanyal wacho gadier ka be Yesu nochung’ e wi hekalu e yo masie, kata ka notimo kamano e yor fweny. Nitie kinde ma bugewa osebedo ka wacho ni gik moko ariyogo nyalo bedo ni notimore.

Mokwongo, we wanon ane gima Muma wacho. Injili ma ne Mathayo ondiko e wi wachni kotelne gi roho mar Nyasaye, wacho niya: “Kae to Jachien nokawe motere e dala malerno, mi nokete malo e wi hekalu e tado molwor gi ohinga.” (Mat. 4:5) Injili mar Luka ma be wuoyo e wi wachno, kete kama: “Mi notere ei Jerusalem mi nokete malo e wi hekalu e tado molwor gi ohinga.”—Luka 4:9.

Chon, bugewa ne wacho ni gigi ok ne otimore e yo masie. Kuom ranyisi, gaset mar The Watchtower ma Mach 1, 1961, nolero wachno kama: “Ok en gima owinjore wacho ni weche ma wuoyo e wi tembe duto ma Yesu noromogo e thim, notimore e yo masie. Adiera en ni onge got ma rabora ahinya ma ng’ato nyalo chung’ie ma tang’ne ‘pinjeruodhi duto mag piny kod ber mar duong’gi.’ Kamano bende, wanyalo wacho ni Satan ne ok otero Yesu achiel kachiel nyaka ‘e dala malerno’ mi ‘okete malo e wi hekalu e tado molwor gi ohinga.’ Ok nochuno ni otim kamano eka mondo temno obed mager.” Kata kamano, bang’e, gasede mag The Watchtower osenyiso ni ka di ne Yesu otimo kaka Satan ne temo nyise, Yesu donegore owuon.

Jomoko wacho ni nikech Yesu ne ok en Ja-Lawi, ne oonge gi ratiro mar chung’ e wi  sang’tuari mar hekalu. Omiyo, ne iparo ni ‘notere’ e hekalu e yor fweny. Mano chal gi gima notimore ne Ezekiel higni miche motelo ne kinde Yesu.—Eze. 8:3, 7-10; 11:1, 24; 37:1, 2.

Kata kamano, ka po ni tembego notimore mana e yor fweny, nitie penjo moko ma betie:

• Be temno notimore adier?

• Tembe mamoko ma notemgo Yesu ne dwaro ni otim gik moko aching’. Satan nonyiso Yesu olok kite masie obed makate, kendo nonyise ni ogo chonge piny olame. Donge mano nyiso ni tem mar lwar wuok e hekalu bende ne en gima notimore aching’?

Komachielo, ka en adier ni Yesu nochung’ achiel kachiel e wi hekalu, nitie penjo moko ma pod betie:

• Be Yesu noketho chik kuom chung’ e wi hekalu?

• Ere kaka Yesu nochopo Jerusalem koa e thim?

Nonro mosemed tim konyowa ng’eyo weche moko ma samoro nyalo konyowa dwoko penjo ariyo mogikgi.

Mokwongo, Profesa D. A. Carson wacho ni wach ma notigo e dho Grik ni hi·e·ron’, molok ni “hekalu,” e ndiko ma wuoyo e wi tembe ma Yesu noromogogo, “nenore ni ochung’ ne hekalu duto, to ok mana sang’tuari kende.” Omiyo, ok nochuno ni Yesu ochung’ e wi sang’utuari wuon wuon. Kuom ranyisi, nonyalo chung’ e kona ma ne ni yo nyandwat mar hekalu. Wuok kanyo nyaka chop mwalo e Hoho mar Kidron, ne en fut ma dirom 450. E konano ne nitie wi ot mopamore kendo kanyo e ma ni malo mogik e hekalu. Jasomo moro machon miluongo ni Josephus nowacho ni ka ng’ato ochung’ kanyo ma ong’iyo piny, to “kawira wira” ne dhi make nikech piny ne ni mabor nyowuoyo. Nikech Yesu ne ok en Ja-Lawi, ne inyalo yiene ochung’ kanyo kendo chung’ kanyo ne ok nyal kelo ywaruok moro amora.

To ere kaka ne inyalo ter Yesu e hekalu ka koni to ne en e thim? Dwoko en ni ok wanyal ng’eyo gadier. Nikech tembe Yesu owuo mana kuomgi e yo machuok, ok wanyal wacho ni tembego nokawo kinde malach ma romo nade kendo ok wanyal wacho ni en kanye sie ma Yesu ne nitie e thim. Ok wanyal tamore ni ne nyalore mondo Yesu owuoth kodhi Jerusalem, kata obedo ni timo kamano ne nyalo kawo thuolo malach. Weche mondik e Muma ok wach ni Yesu nobedo e thim kuom kinde duto ma noromo gi tembe. Kar mano wechego wacho mana ni ne otere Jerusalem.

To nade tem ma nonyis Yesu “pinjeruodhi duto mag piny kod ber mar duong’ ma gin-go”? Ne ok oneno pinjeruodhigo duto gi wang’e aching’nimar onge got ma ng’ato nyalo chung’ie mi one pinjeruodhi duto. Omiyo, nyalo bedo ni Satan notiyo gi fweny moro mondo onyis Yesu pinjeruodhigo, mana kaka inyalo ti gi projekta gi skrin e nyiso ng’ato kuonde mopogore opogore manie piny. Kata obedo ni temno ne inyalo ti gi fweny, tem ma Satan ne dwaro ni Yesu ‘olame’ to nyalo bedo ni notimore e yo masie to ok e yor fweny. (Mat. 4:8, 9) Kare inyalo wach ni tem ma ne dwaro ni Yesu ochikre kowuok e hekalu ne en gima adier kendo mano ne nyalo miyo gik maricho oyude bang’ timo mano. Timo kamano ne miyo temno bedo mager moloyo ka ne en mana e yor fweny.

Adiera en ni mana kaka nosewach motelo e chak sulani, ok wanyal ramo ni tembegi notimore aching’ kata e yor fweny. Bende, ok wanyal tamore yie ni ne nyalore ni Yesu odhi Jerusalem mi ochung’ e wi hekalu. To gima wanyalo bedogo gadier en ni tembegi ne gin gik ma notimore adier kendo Yesu nomiyo Jachien dwoko e moro ka moro kuomgi.