•  Kua lata mooli kia au ke fakatote e tino?

•  Puhala fe kua latatonu ke fakatote?

•  Mena ka taute

•  Ko e heigoa ne talahau he tau kapitiga haau

Ko e falu fuata mui ne talahau kua manako a lautolu ke fakamemege e tino. Ka e . . .

• Tokologa ne mua e tupetupe ke he ha lautolu a foliga ke he malolō tino. Lali a lautolu ke taute e tau mena ke memege mafiti e tino he ai kai po ke folo e tau tegavai fakamemege. Ai moua e aoga he tau puhala ia mo e falu magaaho kua hagahaga kelea.

  “Ko e falu tama fifine ne fakahoge a lautolu ke mafiti e tote. Kua fakamamahi ni e lautolu e tino ha lautolu mo e leva to liu ke maulu.”​—Hailey.

• Tokologa kua nakai lata ke tupetupe ke he mamafa ha lautolu. Kua latatonu e mamafa ha lautolu, ka e logona hifo e lautolu he fakatatai ke he tau kapitiga ne pipili tuga he tau fakatino mo e tau ata, kua gako a lautolu.

  “He mogo ne 13 e tau haaku ne lali au ke fakatatai ke he tau kapitiga haaku. Manatu au to talia e lautolu au ka pipili tuga e kākau.”​—Paola.

He taha faahi, ko e falu fanau fuata kua latatonu ke fakatote. Ko e hokotaki he World Health Organization . . .

• He lalolagi katoa, kavi 340 e miliona he fanau 5 ke he 19 e tau tau kua lalahi e tau tino.

• He tau 1975 ne 4 e pasene ha lautolu ne 5 ke he 19 e tau tau kua lalahi e tau tino. He tau 2016 kua hake ke he 18 e pasene.

• Laulahi he tau motu kua loga e tagata ne gako.

• Tokologa he tau motu ne nakai monuina kua gako e tau tagata he nakai moua e tau mena kai huhua mitaki.

Puhala fe ka fifili e koe?

1. Ai kai tumau.

2. Taute e tau faofao mo e puhala kai ne hako.

3. Folo e tau tegavai fakamemege.

Tali ne hako: Puhala 2: Taute e tau faofao mo e puhala kai ne hako.

He ai kai tumau po ke tiaki e falu kai, to liga mafiti ke tote. Ko e tau puhala ia to ai moua e malolō tino mo e mafiti a koe ke lahi ka liu ke he tau puhala kai tuai haau.

He taha faahi, ka taute e koe e foliaga ke malolō e tino to moui mitaki a koe. “Ko e puhala ka haofia mitaki, malolō lahi, mo e tau fua mitaki . . . ke hiki e puhala moui mo e tumau e malolō ke he tau aho oti,” he tohi e Dr. Michael Bradley. * Ko e kakano? Ka manako a koe ke fakatote, ua manamanatu ke muitua e puhala kai ka e hiki e puhala moui he malolō tino.

Talahau he Tohi Tapu ke mataala ke he tau mahani, tuga e tau puhala ka kai. (1 Timoteo 3:11) Mo e pehē ke ua kai lahi. (Tau Fakatai 23:20; Luka 21:34) He manatu e tau matapatu fakaakoaga ia, lali ke muitua ke he tau puhala ke moui malolō i lalo:

• Ako ke iloa e puhala ke kai ke malolō e tino.

  Ua kakā lahi a koe ka e lata ke fai maamaaga ke he tau puhala kai mo e tau kai huhua mitaki. Kai e tau mena kua hako ke tumau e mamafa kua lata.

• Faofao tumau.

  Manamanatu ke he tau mena ke faofao e tino he tau aho oti. Ma e fakatai, fakaaoga e tau sitepe ka e ua fakaaoga e lifi. Fano ke evaeva i fafo ke hafa e tulā ka e ua pelē vitiō tumau.

• Hiki e tau kai nakai fai huhua aoga ke he tau kai huhua malolō.

  “Lali au ke fai kai huhua malolō ne tata mai tuga e tau fua lākau mo e tau lākau kai,” ne talahau he fuata mui ko Sophia. “Ko e puhala nei ka kai e au e tau kai huhua malolō.”

• Kai fakaeneene.

  Ko e falu tagata ne kai vave ti nakai “logona” e lautolu kua makona! Kai fakaeneene. Okioki ato liu ke kai foki. Mogoia ka logona e koe kua nakai hoge lahi a koe tuga he manatu.

• Mailoga e tau kalolī he tau mena ka kai.

  Tuga e tau inu humelie, tau kai moua vave, mo e tau kai humelie ne loga e tau kalolī ka fakamamafa aki e tino.

• Kia lau tatai.

  Pehē a Sara ne 16 e tau: “He taha magaaho kua lavelave lahi au he totou e tau kalolī he tau mena kai!” Maeke a koe ke kai e tau mena ne manako a koe ke kai he falu mogo pete he loga e kalolī.

Ke Lagomatai: Tutala mo e toketā ka tupetupe ke he mamafa haau. Maeke he toketā ke iloa e tau fuafuaaga he tino, ti lagomatai a koe ke taute e taha puhala kua lata mo e malolō tino haau.