Een van de bruikbaarste noten op aarde

ER BESTAAT een bijzondere „noot” die de hele aarde afreist. De noot levert zowel voedsel als drank. En het unieke silhouet van de boom waaraan deze noot groeit, is het kenmerk van tropische eilanden. Over welke noot hebben we het? De kokosnoot — een van de bruikbaarste noten op aarde. *

Voor mensen die niet uit de tropen komen is de kokospalm misschien niet veel meer dan een symbool van een tropische vakantie. Maar voor degenen die in de tropen wonen, heeft de boom veel meer te bieden. Indonesiërs beweren dat de vrucht ervan „zoveel toepassingen heeft als er dagen in een jaar zijn”. In de Filippijnen zegt men: „Hij die een kokosboom plant, plant kommen en kleding, voedsel en drank, een woning voor zichzelf en een erfenis voor zijn kinderen.”

Dit gezegde is niet overdreven. Volgens het boek Coconut — Tree of Life verschaft de kokospalm „niet alleen voedsel, water en spijsolie, maar ook bladeren voor dakbedekking, vezels voor  touwen en matten, doppen die gebruikt kunnen worden als huisraad en decoraties, en het zoete vocht van de bloemtrossen waarvan suiker en alcohol worden gemaakt.” Het boek zegt verder: „Zelfs het hout kan, als het op de juiste manier wordt gehakt, gebruikt worden.” De bewoners van de Malediven in de Indische Oceaan hebben zelfs boten gebouwd van kokosproducten, en naar verluidt zijn ze ermee naar Arabië en de Filippijnen gevaren. Maar de kokosnoot is, vergeleken met de verbouwers ervan, nog de grootste zeevaarder gebleken.

Een zeevarend zaad

De kokospalm voelt zich langs de meeste tropische kusten thuis, als het er tenminste genoeg regent. Hoewel de plaatselijke bevolking de veelzijdige kokospalm kan planten, heeft de palm op eigen kracht zijn weg gevonden naar enkele van de meest afgelegen plaatsen op aarde. Zaden worden op veel manieren verspreid, maar de kokosnoot gebruikt het water van de zee. En daarin ligt zijn succes als wereldreiziger.

Als een kokosnoot rijp is, valt hij op de grond. Soms rolt de rijpe noot over het strand omlaag naar het water. De vloed kan de kokosnoot dan naar zee spoelen. Omdat er in de vezelige bolster veel lucht zit, blijft de kokosnoot gemakkelijk drijven. Als de kokosnoot van een atol in de Grote Oceaan komt, drijft hij misschien alleen maar naar de andere kant van de lagune. Maar als de kokosnoot in open zee komt, kan hij grote afstanden afleggen.

Het duurt lang voordat zout water, dat de meeste andere zaden kapotmaakt, in de sterke bolster van de kokosnoot kan binnendringen. Kokosnoten kunnen met gemak drie maanden op zee doorstaan — waarbij ze soms duizenden kilometers meedrijven — en nog steeds met goed gevolg ontkiemen wanneer ze een geschikt strand bereiken. Misschien heeft de kokospalm op deze manier wel veel van de tropische kustlijnen van de wereld gekoloniseerd.

De smaak van de tropen

Buiten de tropen bezien mensen kokos misschien als iets wat smaak geeft aan gevulde repen of koekjes. Maar als u naar het zuidoosten van Azië gaat, zult u erachter komen dat de kokosnoot echt een veelzijdige noot is. Volgens het boek Pacific and Southeast Asian Cooking „is juist kokos het onmisbare ingrediënt in de keuken van alle landen, gebieden en eilanden van Hawaii tot Bangkok”. Het boek zegt ook dat de kokosnoot voor de inwoners van die gebieden „een levensbehoefte is die hen in veel vormen en via een bijna ontelbare hoeveelheid gerechten en smaken van voedsel . . . voorziet”.

De reden voor de voorname positie van de kokosnoot in de tropische keukens is eenvoudig: de kokosnoot levert water, melk en spijsolie. Het heldere, zoete vocht waarmee de onrijpe, groene noot is gevuld, wordt kokoswater genoemd. Het is een heerlijke, verfrissende drank die in de tropen vaak in stalletjes langs de weg wordt verkocht. Kokosmelk daarentegen wordt verkregen door geraspt kokosvlees met water te vermengen en dan het vocht eruit te persen. Kokosmelk geeft smaak aan soepen, sauzen en deeg en heeft daarin een bindende werking.

Om spijsolie uit kokosnoten te verkrijgen, breekt de boer de rijpe noot open en laat die in de zon drogen. Als de kokosnoot gedroogd is, kan het vlees, of de kopra, van de dop worden gescheiden, en kan de olie eruit geperst worden. In de tropen is kokosolie de belangrijkste spijsolie, terwijl de olie in westerse landen vaak wordt gebruikt in margarine, ijs en koek.

Het oogsten van de kokosnoten is niet gemakkelijk. Vaak klimt de oogster in de boom en snijdt hij de noten af. Andere oogsters gebruiken een lange stok met een mes eraan. In Indonesië zijn apen afgericht om het karwei te klaren. De eenvoudigste methode — waaraan degenen de voorkeur geven die er zeker van willen zijn een rijpe noot te oogsten — is te wachten totdat de noot vanzelf op de grond valt.

Hoe de kokosnoot ook wordt geoogst, hij is door de diverse toepassingsmogelijkheden voor velen een ideaal marktgewas alsook een zeer kostbare voedselbron. Bedenk dus de volgende keer dat u een kokospalm ziet — op een foto of in het echt — dat dit veel meer is dan een decoratieve boom die tropische stranden verfraait. U kijkt naar een boom die een van de bruikbaarste „noten” op aarde voortbrengt.

[Voetnoot]

 [Kader/Illustraties op blz. 26]

KOKOSCURIOSITEITEN

DE KLAPPERDIEF Mensen zijn niet de enigen die de opbrengst van de kokospalm waarderen. De klapperdief leeft overdag in een hol in de grond, maar doet zich ’s nachts te goed aan kokosnoten. Terwijl mensen een kapmes nodig hebben om een kokosnoot open te splijten, doet deze vindingrijke kreeft heel wat moeite om een kokosnoot open te krijgen door hem tegen een rots te slaan tot hij openbreekt. Dit schepsel schijnt het op een dieet van onder andere kokosnoot goed te doen — hij kan wel 30 jaar worden!

KOKOS IN COSMETICA Omdat kokosolie ideaal is voor de huid gebruiken fabrikanten het in lippenstift en zonnebrandcrème. En als u biologisch afbreekbare zeep of shampoo gebruikt die erg schuimt, zou kokosolie heel goed een van de belangrijkste bestanddelen kunnen zijn.

[Illustraties]

De kokosnoot kan een zeereis doorstaan

Klapperdief

Kokospalm

[Verantwoording]

Godo-Foto

[Illustratieverantwoording op blz. 25]

Top right inset: Godo-Foto