Tʼáá ałkʼidą́ą́ʼ, bílaʼashdlaʼii éí Diyin Bizaad tʼáá aaníinii ádaatʼéii bee siʼą́, daaní. Dííshjı̨́įdi, miil ánéelą́ą́ʼ Diyin Bizaad yikʼehgo deiyíkááh. Ákondi łaʼ éí Diyin Bizaad doo dayíistsʼą́ąʼ da doo shídéétʼiʼ da danízin doodaiiʼ doo tʼáá aaníi da danízingo nitsídaakees. Niísh éí haitʼéego baa nitsíníkees? Tʼáá ánínígíísh Diyin Bizaad biiʼ shóidííłtʼeeł?

Haʼátʼíísh biniyé Diyin Bizaad nił tʼáá aaníí dóó baʼíínílíi dooleeł? Díí baa nitsíníkees: Łaʼda nikʼis ląʼí nááhai tʼáá aaníinii yee nił halneʼgo, áko éí tʼáá aaníí baʼíínílíi dooleeł. Akʼis tʼáá ákwíí jı̨́ tʼáá aaníí halneʼígíí átʼéego, Diyin Bizaadísh tʼáá ákwíí jı̨́ tʼáá aaníinii biiʼ chʼídaastʼą́? Łaʼ baa dahaneʼ chʼídaastʼą́.

Tʼáá Aaníí Átʼéii Yee Akʼedaʼashchíinii

Diyin Bizaad yikʼedaʼashchíinii tʼáá aaníinii éí badaʼahódlí. Łaʼ tʼáá bí nidiʼiisíʼígíí yaa dahalneʼ. (Jonah 1:​1-3) Jónah tʼáá bí doo akʼeh hołʼínígíí yee naaltsoos haidiilaa. Diyin God hashtʼeʼ nináhonidlóóz Diyin Bizaad biiʼdę́ę́ʼ yaa chʼíhoníʼą́. (Jonah 4:​1, 4, 10, 11) Diyin Bizaad ádayiilaaígíí tʼáá aaníinii tʼáá yíniʼ átʼéego yee hadeidiilaa.

Tʼáá Aaníinii Choidiilʼįįł

Diyin Bizaadísh éí nihił ákótʼéhígíí hazhóʼó yee nanihinitin? Aooʼ, éí nizhónígo nanihinitin. Diyin Bizaad éísh haitʼéego akʼis yáʼátʼéehii nihee hólǫ́ǫ doo yee nanihinitin: “Éí bąą diné hachʼįʼ ádaaníił leʼ danohsinígi átʼéego nihígo yeeʼ bichʼįʼ ákódaahníił leʼ.” (Matthew 7:12) “Áháchįʼ bichʼįʼ hazhóʼó hááʼiidziihgo éí ániʼ náyooshǫǫł, nidi tʼáá naʼníleʼdii haʼiidziih éí tʼóó yówehda diné yáháłchįįh.” (Proverbs 15:1) Aooʼ, Diyin Bizaad tʼáá ałkʼidą́ą́ʼ hadilyaa ákótʼée ndi, díí jı̨́ bikʼehgo niheʼiinaʼ íilʼı̨́įgo éí nihá yáʼátʼééh.

 Ádahoodzaaígíí Tʼáá Aaníí

Ląʼí nááhai archaeologists ndaʼałkaahgo ádahóótʼįįdígíí éí doodaiiʼ bílaʼashdlaʼii ádaatʼįįdígíí Diyin Bizaad bił ahídéétʼiʼgo yikʼídaneeztą́ą́ʼ. Bahatʼaadí łaʼ áłtsʼíísígo hazhóʼó baa chʼíhootʼą́. Diyin Bizaad yaa chʼíhoníʼą́ éí Niihemáíyah bíyoołkááł yę́ędą́ą́ʼ, Táir dineʼé (Finííshiya dineʼé éí Táirdę́ę́ʼ) Jerúsalemdi kéédahatʼı̨́ ‘éí łóóʼ índa naalyéhé ałʼąą ádaatʼéii nidayiiyeeh.’—Nehemiah 13:16.

Diyin Bizaad biyiʼdę́ę́ʼ łaʼ baa haneʼ éísh tʼáá aaníí bił ałhídéétʼiʼ? Aooʼ. Archaeologists ndaʼałkaahígíí éí Ízrelgi Finííshiya dineʼé binaalyéhé yikʼídaneeztą́ą́ʼ. Binaalyeʼé ahidiniłnáago yee áłká anídaajah ńtʼééʼ. Áádóó Jerúsalemdi Mediterranean łóóʼ dahólónę́ę bitsʼin łeeyiʼdę́ę́ʼ hádájizgéed. Archaeologists éí łóóʼ haashı̨́ı̨́ nízáádę́ę́ʼ nidahaashjaaʼ daniizı̨́ı̨́ʼ. Díí shódajoostʼeʼígíí hoł béédahoozin éí łaʼ scholar ání: “Neh[emiah] 13:16 Táir dineʼé éí Jerúsalemdi łóóʼ baa nidahaniih ńtʼééʼ éí shı̨́ı̨́ tʼáá aaníí.”

Tʼáá Aaníí Science Ndaʼałkaahii

Diyin Bizaad éí oodląʼ dóó hádą́ą́ʼ shı̨́ı̨́ ádahóótʼįįdígíí bee siʼą́. Science ałdóʼ łahda yaa chʼíhwiiʼaah. Diyin Bizaad dóó science bił ahąąh naaʼnilgo éí aheełtʼéego yaa halneʼ. Łaʼ baa chʼíhootʼą́.

3,500 nááhai yę́ędą́ą́ʼ, Diyin Bizaad kótʼéego haadzííʼ, “Nahasdzáán tʼáadoo bótąʼígóó dah yizʼą́.” (Job 26:7) Kéyah kótʼéego baa chʼíhootʼą́ éí doo tʼóó haneʼ átʼée da. Éí táyiʼ doo dah naaʼeeł da doodaiiʼ chʼééh digháhii neiłjid haʼnínígíí éí tʼóó haneʼ ádaatʼé. Job binaaltsoos haidiilaa éí 1,100 nááhaidóó bikʼijįʼ, diné tʼahdii kótʼéego dayoodlą́ éí kéyah haʼátʼíísh bikááʼ dah siʼą́. 300 nááhai yę́ędą́ą́ʼ, 1687 Isaac Newton gravity neiłkaahgo naaltsoos yikááʼ áyiilaa áádóó éí kéyah tʼáadoo dah yóólohída jiní. Díí nihił ííshjání áyiilaa, 3,000 nááhai yę́ędą́ą́ʼ Diyin Bizaad biyiʼdę́ę́ʼ baa haneʼígíí éí tʼáá aaníí átʼé!

 Baa Dahóoneʼ Yę́ę Bidahoolyaa

Diyin Bizaad baa hóoneʼígíí tʼáásh bidahoolyaa? Aizéíyah baa hóoneʼígíí éí Bábilan ábiʼdidooldįįłgo yaa chʼíhoníʼaah.

Baa Hóoneʼ: 8th century B.C.E. yę́ędą́ą́ʼ, Aizéíyah éí Bábilan ałtso ádooldįįł níigo yaa chʼíhoníʼą́. (Isaiah 13:​17-20) Hastiin Sáíras wolyéego Bábilan yikʼeh didoodleeł éí Aizéíyah yaa chʼíhoníʼą́. Kótʼéego Bábilan bikʼeh hodidoodleeł ní. Éí tooh nilínígíí ‘nídooltsih’ níigo yaa chʼíhoníʼą́. Áádóó kin dah shijaaʼígi dáńʼdítı̨́hí tʼáá ąą ádaatʼée doo, ní.—Isaiah 44:27–45:1.

Bohoolyaa: Aizéíyah yaa chʼíhoníʼánę́ę bikééʼdóó 200 nááhaigo, Bábilan éí Pérzha binaatʼáanii hakʼiidoojah biniyé haa níná. Éí háí bizhí? Sáíras. Háálá Bábilan góneʼ éí nantłʼago yaa hóótʼiʼ, Sáíras éí Yufréítiiz tooh nilı̨́ chodayoosʼįįd. Tooh nilínígíí éí kintah góneʼ chʼínílı̨́. Hastóí baa nidaalnishígíí, tooh nílínígíí łahjįʼgo yá adaʼazgeed chʼínílı̨́įgo ádayiilaa. Tó yaa adínéesʼąądgo Sáíras bisiláo tséʼnaa niníjééʼ. Bábilan éí dáńʼdítı̨́hí tʼáá ąą átʼéego ádayiilaa! Sáíras bisiláo éí Bábilan góneʼ dáńʼdítı̨́hígíí tʼáá ąą átʼéego yah ííjééʼ dóó yikʼeh dadeesdlı̨́ı̨́ʼ.

Aizéíyah yaa chʼíhoníʼą́ągo éí Bábilan hazʼą́ągi doo łaʼ kéénááhojitʼı̨́į da. Díísh éí tʼáá aaníí ákódzaa? Ląʼí nááhai diné ákweʼé kéédahatʼı̨́ı̨́ ńtʼééʼ. Baghdad, Iraq hazʼą́ągi, Bábilan kin dah shijaaʼ ńtʼééʼ. Kʼad éí tʼóó tsé hadaasʼá. Dííshjı̨́įdi ákweʼé doo łaʼ kééhojitʼı̨́į da. Díí haneʼígíí Diyin Bizaad biyiʼ éí tʼáá aaníí bohoolyaa. Diyin Bizaad éí náásgóó ádahodooníiłii yaa halneʼ tʼáá íiyisíí baʼahódlíigo átʼé.