Guruka oze aha biriho

Guruka oze aha birimu

Eki Waaba Nookimanya?

Eki Waaba Nookimanya?

Amatafaari agashangirwe omu bisheenyuka bya Babulooni n’oku gaatairwe nikishagika kita ebiri omu Baibuli?

ABARIKWETEGYEREZA ebijumbwirwe omu itaka bazoire amatafaari agookize agaakoresiibwe kwombeka Babulooni eya ira. Kurugiirira ahari Robert Koldewey orikwetegyereza ebizoirwe omu itaka, amatafaari nk’ago bakaba bagokyeza “aheeru y’orurembo” ahari eibumba rirungi n’enku nyingi.

Ebihandiiko bya ira nibyoreka ngu abeebembezi omuri Babulooni bakaba nibakoresa ebikoomi by’omuriro kufubira abagomi. Paul-Alain Beaulieu, omuhangu aha yunivasite ya Toronto, naagira ati: “Ebihandiiko bya Babulooni ebingi nibyoreka ngu omugabe akaba aragiira ngu abaamugomera nari abatarikumuha ekitiinisa bokibwe omu kikoomi ky’omuriro.” Ekihandiiko ky’omu bwire bw’Omugabe Nebukadeneeza kirimu ebigambo ebi: “Mubaite, mubotsye, mubatarike, . . . omu kikoomi . . . omwika gwabo gutumuuke, mubacwekyereze n’omuriro gw’endimi z’amaani.”

Ebyo nibiijutsya abarikushoma Baibuli ebiri omu kitabo kya Danieli eshuura 3. Kurugiirira aha shuura egyo, Omugabe Nebukadeneeza akeemereza ekishushani kihango ky’ezaabu omu ruhita rwa Duura aheeru y’orurembo Babulooni. Abatsigazi bashatu Abayudaaya Seduraaka, Mesaaki na Abedeneego ku baayangire kwinamira ekishushani, Nebukadeneeza akagira ekiniga kingi, yaaragiira ngu bahembe omuriro gwake n’amaani “okukira oku gutakabaga emirundi mushanju,” reero baanage abatsigazi bashatu abo omu ‘kikoomi ky’omuriro ogurikubuguma.’ Maraika w’amaani akabarinda kutaitwa omu muringo ogwo.​—Dan. 3:1-6, 19-28.

© The Trustees of the British Museum. Licensed under CC BY-NC-SA 4.0. Source

Itafaari ryokize eririho eiziina rya Nebukadeneeza

Amatafaari agaashangirwe omuri Babulooni nago nigashagika ebihandiiko bya Baibuli. Maingi aha matafaari ago gaahandiikirweho ebigambo ebirikuhimbisa omugabe. Bimwe aha bigambo ebyo nibigira biti: “Nebukadeneeza, Omugabe wa Babulooni . . . Ekikaari ky’obugabe, eki naayeyombekiire n’amaani g’obushoboorozi bwangye . . . Baijukuru bangye ka bakitegyekyeremu ebiro byona.” Ebigambo ebyo nibushushana n’ebiri omu Danieli 4:30, ebi Nebukadeneeza yaagambire arikwehimbisa ati: “Babulooni egi yoona t’ei naayombekire n’amaani g’obushoboorozi bwangye kandi n’ekitiinisa ky’obukuru bwangye?”