Wulu kɔ nuhua edwɛkɛ ne azo

Nowa Anwo Edwɛkɛ Ne Yɛɛ Azuyilɛ Kpole Ne​—Ɔle Nwɔra Bie Ala Ɔ?

Nowa Anwo Edwɛkɛ Ne Yɛɛ Azuyilɛ Kpole Ne​—Ɔle Nwɔra Bie Ala Ɔ?

Baebolo ne bua kɛ

 Azuyilɛ ne rale amgba. Nyamenle luale zo zɛkyele amumuyɛma, noko ɔhanle ɔhilele Nowa kɛ ɔbobɔ ɛlɛne ɔva ɔlie kpalɛma nee nane ne mɔ ngoane. (Mɔlebɛbo 6:11-20) Yɛbahola yɛalie yɛali kɛ Azuyilɛ ne rale amgba ɔluakɛ bɛhɛlɛ ye wɔ Baebolo ne mɔɔ “vi Nyamenle sunsum nu” la anu.​—2 Timote 3:16.

 Nɔhalɛ anzɛɛ nwɔra?

 Baebolo ne maa ɔda ali kɛ Nowa le sonla mɔɔ dɛnlanle aze yɛɛ Azuyilɛ ne rale amgba, ɔnle nwɔra.

  •   Baebolo kɛlɛvoma liele lile kɛ Nowa dɛnlanle aze. Kɛ neazo la, Baebolo kɛlɛvoma Ɛzela nee Luku yɛle neɛnleanu kpalɛ amaa bɛahɛlɛ tetedwɛkɛ mɔɔ le nɔhalɛ la. Ɔti saa bɛvale Nowa bɛbokale Yizilayɛ mbusua mɔɔ dɛnlanle aze tete ne la anwo ɛdeɛ a, ɛnee ɔkile kɛ ɔdɛnlanle aze amgba. (1 Edwɛkɛsisilɛ 1:4; Luku 3:36) Edwɛkpa kɛlɛvoma Mateyu nee Luku hɛlɛle edwɛkɛ mɔɔ Gyisɛse hanle vanenle Nowa nee Azuyilɛ ne anwo la.​—Mateyu 24:37-39; Luku 17:26, 27.

     Bieko, ngapezonli Yizikeɛle nee ɛzoanvolɛ Pɔɔlo hanle Nowa anwo edwɛkɛ kɛ ɔyɛle diedi nee tenleneyɛlɛ nwo neazo. (Yizikeɛle 14:14, 20; Hibuluma 11:7) Asoo nrɛlɛbɛ wɔ nu kɛ kɛlɛvoma ɛhye mɔ baha kɛ yɛzukoa awie mɔɔ yeandɛnla aze ɛlɛ la neazo ne? Nɔhalɛ nu, Nowa nee mrenyia yɛɛ mraalɛ gyɛne mɔɔ lale diedi ali la ɛyɛ neazo mɔɔ ɔwɔ kɛ yɛsukoa a ɔluakɛ bɛdɛnlanle aze amgba.​—Hibuluma 12:1; Gyemise 5:17.

  •   Baebolo ne fa Azuyilɛ ne anwo edwɛkɛ fɔɔnwo maa. Azuyilɛ ne anwo edwɛkɛ mɔɔ wɔ Baebolo ne anu la ɛnva edwɛkɛ le kɛ “Bɛdie me nwɔra ko o,” a bɔ ɔ bo a kɛ asɛɛ ɔle nwɔra bie la. Emomu, Baebolo ne ka ɛvolɛ, siane yɛɛ kenle mɔɔ debie biala mɔɔ fale Azuyilɛ ne anwo rale nu la anwo edwɛkɛ. (Mɔlebɛbo 7:11; 8:4, 13, 14) Eza ɔka ɛlɛne ne mɔɔ Nowa yɛle la tendenle, ye tɛtɛlɛ nee ye anwumahɔlɛ nwo edwɛkɛ. (Mɔlebɛbo 6:15) Edwɛkɛ ɛhye mɔ amuala maa yɛnwu ye kɛ mɔɔ Baebolo ne ka ye wɔ Azuyilɛ ne anwo la ɛnle nwɔra, emomu ɔle nɔhalɛ.

 Duzu ati a azuyilɛ ne rale a?

 Baebolo ne ka kɛ, kolaa na Azuyilɛ ne ara la ɛnee “sonla amumuyɛyɛlɛ ne ɛyɛ kpole kpalɛ.” (Mɔlebɛbo 6:5) Ɔtoa zo kɛ “ɛnee akee asɛɛ sonla ko bɔbɔ ɛnle azɛlɛ ye azo mɔɔ di boɛ wɔ Nyamenle anyunlu a” ɔluakɛ ɛnee basabasayɛlɛ yɛɛ nla nu ɛbɛlatane ɛbu zo.​—Mɔlebɛbo 6:11; Dwuudu 6, 7.

 Baebolo ne ka kɛ, anwumabɔvolɛ atisesebɛma mɔɔ vile anwuma na bɛ nee mraalɛ ralale la a vale ngyegyelɛ ɛhye mɔ anu dɔɔnwo rale a. Anwumabɔvolɛ ɛhye mɔ wole mralɛ mɔɔ ɛnee bɛfɛlɛ bɛ Nɛfelem, na bɛvale ngyegyelɛ nee amaneɛnwunlɛ bɛrale menli mɔɔ ɛnee wɔ ɛkɛ ne mekɛ zɔhane la anwo zo. (Mɔlebɛbo 6:1, 2, 4) Nyamenle zile kpɔkɛ kɛ ɔye amumuyɛyɛlɛ yeavi azɛlɛ ne azo na yeamaa kpalɛma abɔ ɛbɛlabɔlɛ fofolɛ mɔɔ yɛ anyelielɛ la abo.​—Mɔlebɛbo 6:6, 7, 17.

 Ɛnee menli ze ye kɛ azuyilɛ ne bara ɔ?

 Ɛhɛe. Nyamenle hanle mɔɔ bazi la hilele Nowa na ɔmaanle ye adehilelɛ kɛ ɔbobɔ ɛlɛne ɔva ɔlie ye abusua ne nee nane ne mɔ ngoane. (Mɔlebɛbo 6:13, 14; 7:1-4) Nowa bɔle menli ne kɔkɔ wɔ ɛzɛkyelɛ ne mɔɔ ɛlɛba la anwo noko bɛandie ye kɔkɔbɔlɛ ne. (2 Pita 2:5) Baebolo ne ka kɛ: “Bɛannwu ye kɔkpula kɛ Azuyilɛ ne ravale bɛ muala la.”​—Mateyu 24:37-39.

 Kɛzi ɛnee Nowa ɛlɛne ne de ɛ?

 Ɛnee Nowa ɛlɛne ne le ɛlɛka kpole mɔɔ lɛ ayiazo nna na ye tendenle kɛyɛ mita 133 (ft 437), ye tɛtɛlɛ kɛyɛ mita 22 (ft 73) yɛɛ ye anwumahɔlɛ kɛyɛ mita 13 (ft 44). Bɛvale gɔfa baka a bɛbobɔle ɛlɛne ne a, na bɛvale bilewu bɛhanle ɔ kunlu ne ɔ nzi. Ɛnee ɔlɛ nzɛzo nsa yɛɛ ekpumgbunli dɔɔnwo wɔ nu. Ɛnee anlenkɛ wɔ ɛlɛne ne foa ko yɛɛ nvɛnzɛlɛ wɔ ye anwuma. Ɔzɔho kɛ bɛdule ɛlɛne ne azo bɛmaanle ɔhɔle anwuma amaa ezule tɔ a yealua zo yeagua aze.​—Mɔlebɛbo 6:14-16.

 Mekɛ tendenle nyɛ a Nowa vale bobɔle ɛlɛne ne a?

 Baebolo ne ɛnga mekɛ tendenle mɔɔ Nowa vale bobɔle ɛlɛne ne la, noko ɔzɔho kɛ ɔvale ɛvolɛ dɔɔnwo a ɔbobɔle a. Nowa wole ye belamunli ralɛ la ɛnee yeli ɛvolɛ mɔɔ bo 500, yɛɛ Azuyilɛ ne rale la ɛnee yeli ɛvolɛ 600. *​—Mɔlebɛbo 5:32; 7:6, New World Translation.

 Mekɛ mɔɔ Nyamenle hanle kɛ Nowa ɛbobɔ ɛlɛne ne la ɛnee ɔ mra mrenyia ne mɔ ɛyɛ mgbanyinli na bɛgya, bie a ɛnee bɛwɔ bɛ ɛvolɛ 50 anzɛɛ 60 ne anu. (Mɔlebɛbo 6:14, 18) Saa ɛhye le zɔ a, ɛnee yɛbahola yɛaha kɛ bie a bɛvale ɛvolɛ 40 anzɛɛ 50 a bɛbobɔle ɛlɛne ne bɛwiele a.

^ Saa ɛkpondɛ ɛvolɛ mɔɔ menli bie mɔ le kɛ Nowa lile la a, nea edwɛkɛ “Did People in Bible Times Really Live So Long?” mɔɔ wɔ December 1, 2010, The Watchtower ne anu la.