“Walay duaran amigak ya saniban lanang tan agda ak ipipila. Nababalitaan kon mani-enjoy ira. Aminsan, tinawagan ko may sakey tan wadman met may sakey, tan nen walay inmebat ya arum ed telepono, sankarengel koy paniistoryaan tan paneelekan da. Nadngel koy liket da, kanian lalon inmermen ak!”​—Maria. *

Asalim lay anggapoy kaibam tan maermen ka? No ontan, walay bilin na Biblia ya makatulong ed sika. Balet imanom nin unona iray bengatlan nepeg mon naamtaan nipaakar ed panermen.

Ngalngalin amin et naeermenan no maminsan. Kaiba la ray ipapasen ya sikat. Akin? Lapud aliwan say karakel na kaaro noagta say kualidad na pankakaaro so nayarin rason na panermen na sakey. Saramay ipapasen ya sikat et mabetbet ya mumungkogen na totoo balet ta anggapoy tuan kakaaro da tan maermen ira.

Apektadoy bunigas mo no maermen ka. Ibabaga na saray manag-research ya diad 148 ya impanaral, say matalag ya pipiulop so sakey ya rason na masakbay ya ipatey tan say epekto na satan et “mamiduan delikado a singa say sobran mataba” tan “kapetekan toy pansigarilyo na 15 stick kada agew.”

No maermen ka, mainomay kan nasagyat. Diad tua, nayarin lapud satan et mikaaro ka lad anggan siopa. “No maermen ka, ompan kulang kay atension,” kuan na kalangweran a si Alan. “Nayarin isipen mo lad satan ya mas maong nin walay mamansin ed sika nen say anggapo. Magmaliw itan ya problema.”

Agnaekal na teknolohiya so ermen. “Sarag koy mantext o man-e-mail ed sanlasus a totoo kada agew balet ta siansia nin maermen ak,” kuan na kalangweran ya si Natalie. Ontan met so alikna na tinedyer ya si Tyler. Inkuan to: “Say pantext et singa merienda, balet say personal a pitongtong et singa kompleton panangan. . . . Maong met so manmerienda, balet kaukolan moy kompleton panangan pian napesel ka.”

Magmaliw a positibo. Singa bilang, nilukasan moy Web site ya pakanengnengan na saray litrato tan anengneng moy litrato na kakaarom ya linmad okasyon ya agka imbitado. No ontan so situasyon, walay pampilian mo​—balanglan isipen mo ya agda ka labay ya kaiba odino magmaliw kan positibo. Lapud agmo amta so amin a rason, akin et manisip kay negatibo? Agta mas maabig no say isipen mo et saray positibon rason no akin ya agda ka inimbitaan? Mabetbet ya aliwan say agawa noagta say nononoten mo so mamaermen ed sika.​—Prinsipyod Biblia: Uliran 15:15.

Paliisan so pannonot na negatibo. No maermen ka, ompan isipen mon, ‘Anggapoy mangiimbitad siak’ odino ‘Aarawian ak na totoo.’ No ontan so nononoten mo, lalo kan onermen. Paulit-ulit mo laingen ya isipen ya agka labay ya kaiba na arum, kanian iyarawim so sarilim tan mas onermen ka.​—Prinsipyod Biblia: Uliran 18:1.

Mikaaro kad saray mas matatken ed sika. Nabasad Biblia so istoryay bilay nen David, ya nayarin tinedyer ni nen akabat toy Jonatan ya mas matatken na 30 taon ed sikato. Anggano arawi baetan na edad da, nagmaliw iran maapit a sankaaro. (1 Samuel 18:1) Ompan nagawa met itan ed sika. Oniay imbaga na 21 años a si Kiara: “Diad agano ni et naapresyak so kaimportantian na pakawalaay kaaro a mas matatken nen say siak. . . . Wala ray maapit a kakaarok ya mas matatken na pigaran dekada, tan talagan apresyaen koy inkadunong tan agpanguman-uman na isip da.”​—Prinsipyod Biblia: Job 12:12.

Apresyaen iray gunggona na pansolo. Wala ray arum ya naeermenan no bukbukor da la. Balet aliwan ontan so nepeg ya naliknam lapud bukbukor mo. Singa bilang nensaman, naynay ya walay nakakaulop nen Jesus, balet pinabli to met so panaon ya makapansolo. (Mateo 14:23; Marcos 1:35) Sarag mon aligen itan. Imbes ya isipen mon makapaermen so manbukbukor, sambot moy mareen ya panaon pian dalepdepen tan apresyaen iray bendisyon mo. Makatulong itan pian mas kaaroen ka na arum.​—Uliran 13:20.