Bai na kontenido

Bai na kontenido

Christophe Plantin—Pionero den Imprenta di Beibel

Christophe Plantin—Pionero den Imprenta di Beibel

Christophe Plantin​—Pionero den Imprenta di Beibel

JOHANNES GUTENBERG (rònt di 1397-​1468) tin e fama di a produsí e promé Beibel imprimí pa medio di e sistema di malchi di lèter ahustabel. Pero masha poko hende a yega di tende di Christophe Plantin. E tabata un pionero den e mundu di imprenta kende a hunga un papel importante den produsí buki i Beibel pa hende rònt mundu den siglo 16.

Christophe Plantin a nase rònt di aña 1520 na Saint-⁠Avertin, Fransia. E kier a biba na un lugá kaminda tabatin mas toleransia religioso i mas oportunidat pa gana plaka den negoshi ku na Fransia. P’esei tempu Plantin tabatin 20 i piku aña, el a establesé su mes na Antwerpen na Paisnan Abou. *

Plantin a kuminsá su karera komo boekbinder (trahadó di buki) i diseñadó di artíkulo di kueru. Su obranan di kueru masha bunita diseñá tabata hopi gustá serka hende riku. Sin embargo, un insidente na 1555 a pone Plantin kambia su karera. Riba kaminda pa bai entregá pedido di un kahita di kueru pa e monarka di Paisnan Abou, Rei Felipe II di Spaña, el a ser ataká riba kaya na Antwerpen. Algun hòmber burachi a hinka Plantin na su skouder ku un spada. Ounke Plantin a rekuperá di e herida, e no por a traha mas ku su mannan i p’esei el a hañ’é obligá di renunsiá su fishi. Ku respaldo finansiero di Hendrik Niclaes, lider di un grupo anaboutista, Plantin a kuminsá imprimí buki.

“Trabou i Perseveransia”

Plantin a yama su drùkerei De Gulden Passer (E Paser di Oro). E emblema di su tayer tabata un paser di oro ku e inskripshon “Labore et Constantia,” ku ta nifiká “Trabou i Perseveransia.” Aparentemente e emblema aki a pas bon ku e hòmber diligente aki.

Plantin tabata biba den un era di gran disturbio religioso i polítiko na Europa, pues el a purba evitá problema. P’e, e trabou di imprenta tabata mas importante ku tur otro kos. Ounke el a simpatisá ku e Reformashon protestant, segun e eskritor Maurits Sabbe, “su aktitut relashoná ku religion tabata varia.” Pa motibu di esaki, kada bes rumor tabata kore ku Plantin a imprimí buki ku a bai kontra doktrina di iglesia. Por ehèmpel, na 1562, el a haña su mes fòrsá ta hui bai Paris pa mas ku un aña.

Ora Plantin a regresá Antwerpen na 1563, el a drenta negoshi ku vários komersiante riku, di kua algun tabata konosí pa nan kreensianan kalvinista. Den e sinku añanan ku e konsorsio aki a dura, e imprenta di Plantin a produsí 260 obra. Entre esakinan tabatin edishonnan di Beibel na hebreo, griego i latin, i tambe edishonnan katóliko di e Beibel hulandes Louvain ku tabatin un diseño i dekorashon sumamente bunita.

“E Logro Tipográfiko di Mas Importante”

Na aña 1567, den e tempu ku resistensia kontra e régimen spañó tabata oumentando na Paisnan Abou, Rei Felipe II di Spaña a manda e Duke di Alba pa fungi komo gobernadó einan. Ku pleno outoridat di e rei, e duke a trata di kaba ku e resistensia protestant kresiente. P’esei Plantin a kuminsá un proyekto enorme ku e speransa di eliminá tur sospecho ku e tabata kontra doktrina di iglesia. E tabatin masha deseo di imprimí un edishon akadémiko di e tekstonan di Beibel den nan idiomanan original. Pa e edishon nobo aki, Plantin a logra haña e apoyo di Felipe II. E rei a primintié yudansa finansiero i a manda e humanista renombrá Arias Montano p’e fungi komo supervisor di e proyekto.

Montano tabatin un don pa idioma, i el a traha 11 ora pa dia. El a haña asistensia di lingwistanan spañó, belga i franses. Nan meta tabata pa traha un vershon nobo di e prestigioso Políglota Complutense. * Banda di e Vulgata latin, e Septuaginta griego i e teksto hebreo original, Plantin su Beibel Políglota nobo a inkluí un Targum arameo i e Peshitta siriako, huntu ku nan respektivo tradukshonnan latin literal.

E trabounan di imprenta a kuminsá na 1568 i na 1573 a kaba e proyekto kolosal aki, lokual pa e tempu ei tabata hopi lihé. Den un karta dirigí na Rei Felipe II, Montano a skirbi: “Aki nos ta logra mas den ún luna ku na Roma den ún aña.” Plantin a imprimí 1.213 ehemplar di e Beibel Políglota nobo. Kada un di nan a konsistí di un sèt di ocho volúmen grandi. Riba e página di título tabatin figura di un leon, un toro, un lobo i un lamchi ta kome huntu pasífikamente for di e mesun baki di kuminda, lokual ta un representashon di Isaias 65:⁠25. Preis di un sèt ku no tabata di ‘bind’ den forma di volúmen tabata 70 florin; un suma di plaka basta grandi, ya ku e tempu ei un famia promedio tabatin un entrada di rònt di 50 florin pa aña. E sèt kompletu a bira konosí komo e Políglota di Antwerpen. A yam’é tambe e Biblia Regia (Beibel di Rei) ya ku ta Rei Felipe II a finansi’é.

Maske Papa Gregorio XIII a aprobá e Beibel ei, Arias Montano a haña krítika fuerte pa su obra. Un di e motibunan tabata ku Montano a konsiderá e teksto hebreo original komo superior na e Vulgata latin. Su oponente prinsipal tabata León de Castro, un teólogo spañó ku a haña ku e Vulgata latin tabata e outoridat apsoluto. De Castro a akusá Montano di a korumpí e teksto ku filosofia anti-trinitario. Por ehèmpel, de Castro a menshoná spesífikamente ku e Peshitta siriako a omití for di 1 Juan 5:⁠7 e palabranan no-outéntiko “den shelu, e Tata, e Palabra i e Spiritu Santu; i e tresnan aki ta unu.” (King James Version) Sin embargo, e Inkisishon Spañó a duna prueba ku Montano tabata inosente di tur sospecho di aktonan di herehia. Algun hende a konsiderá e Políglota di Antwerpen komo “e logro tipográfiko di mas importante di un solo drùker den siglo 16.”

Un Kontribushon Duradero

Mayoria drùker di e tempu ei tabatin solamente dos òf tres mashin di imprenta. Sin embargo, tempu ku Plantin su empresa tabata na e punto mas haltu di su produktividat, e tabatin por lo ménos 22 mashin di imprenta i 160 empleado. Den henter e mundu spañó, el a bin haña e reputashon di ta un drùker prominente.

Miéntras tantu, resistensia kontra gobernashon spañó tabata oumentando na Paisnan Abou. Antwerpen tambe tabata enbolbí den e konflikto. Na 1576, e sòldánan stranhero den servisio di Spaña stashoná einan ku no a risibí nan pago a rebeldiá i a pluma e stat. Nan a kima mas ku 600 kas, i a asesiná míles di habitante di Antwerpen. Komersiantenan a hui bai for di e stat. Esaki a nifiká un sla finansiero formal pa Plantin. Ademas, el a haña su mes fòrsá ta paga e sòldánan rebelde un suma di plaka eksorbitante.

Na 1583, Plantin a muda bai e stat di Leiden, ku ta keda un 100 kilometer nort di Antwerpen. El a establesé un drùkerei einan i nan a nombr’é komo drùker pa e Universidat di Leiden, un instituto ku e protestantnan kalvinista a funda. E akusashonnan bieu di ta infiel na Iglesia Katóliko a bolbe lanta kabes. P’esei na fin di 1585 Plantin a regresá Antwerpen, djis despues ku e stat a kai bèk den man di Spaña. Pa e tempu ei e tabatin 60 i piku aña, i su tayer, E Paser di Oro, a kremp te na apénas kuater empleado ku tabata traha riba un solo mashin di imprenta. Plantin a kuminsá rekonstruí e drùkerei. Pero nunka el a bira loke e tabata un tempu, i Plantin a muri dia 1 di yüli 1589.

Den transkurso di 34 aña, Christophe Plantin a imprimí 1.863 edishon di buki, un promedio di kasi 55 pa aña. Asta awe esaki lo ta un logro fenomenal pa un drùker independiente! Ounke Plantin mes a evitá di tuma un posishon firme relashoná ku religion, su trabounan a promové no solamente imprenta i tipografia sino tambe estudio di e Skritura inspirá. (2 Timoteo 3:⁠16) En bèrdat, Plantin i otro drùker di su tempu a duna un gran kontribushon ku despues a yuda hasi Beibel disponibel pa e hòmber chikí.

[Nota]

^ par. 3 E término “Paisnan Abou” ta referí na e área di kosta entre Alemania i Fransia, loke awe ta e paisnan Bèlgika, Hulanda i Luxemburg.

^ par. 11 E Beibel multilingwe aki a ser publiká na 1517. E tabatin e teksto na hebreo, griego i latin i algun parti na arameo. Mira “Políglota Complutense​—⁠Un Hèrmènt Importante den Historia di Tradukshon,” den E Toren di Vigilansia di 15 di aprel 2004, página 28-31.

[Kuadro/​Plachi na página 15]

E MUSEO DI PLANTIN-MORETUS

E edifisio den e stat di Antwerpen kaminda Plantin i su desendientenan a biba i traha a ser habrí pa públiko komo museo na 1877. Niun otro drùkerei di for di e tempu ei a keda intakto. Tin un eksibishon di sinku mashin di imprenta ku ta data for di siglonan 17 i 18. Dos otro⁠—⁠esnan di mas bieu na mundu⁠—⁠ta data for di kasi e tempu di Plantin. Den e museo tin 15.000 malchi ku tabata ser usá pa traha forma di lèter, 15.000 blòki di palu i 3.000 plachi grabá di koper. E biblioteka di e museo ta kontené 638 manuskrito ku ta data for di siglo 9 pa siglo 16 i tambe 154 buki imprimí promé ku aña 1501. Entre esakinan tin un Beibel original di Gutenberg ku ta data for di promé ku 1461 i tambe un di e famoso edishonnan di Plantin su Beibel Políglota di Antwerpen.

[Plachi na página 15]

Arias Montano

[Plachi na página 16]

E Políglota di Antwerpen ta kontené e teksto hebreo, e “Vulgata” latin i e “Septuaginta” griego, i tambe e “Peshitta” siriako i un Targum arameo huntu ku nan tradukshonnan na latin

[Rekonosementu]

Pa kortesia di Museum Plantin-Moretus/Stedelijk Prentenkabinet

[Rekonosementu pa Potrèt na página 15]

Ámbos imágen: Pa kortesia di Museum Plantin-Moretus/Stedelijk Prentenkabinet Antwerpen