Czy wzmianka apostoła Pawła o ołtarzu poświęconym „Nieznanemu Bogu” znajduje potwierdzenie w źródłach historycznych? (Dzieje 17:23)

▪ O takich ołtarzach donoszą różni starożytni pisarze greccy. Na przykład Pauzaniasz, historyk i geograf z II wieku n.e., wspomniał o „ołtarzu Bogów Nieznanych” w Olimpii. W dziele filozofa i oratora Filostrata znalazła się informacja o tym, że w Atenach wznoszono „ołtarze na cześć bóstw nieznanych”.

Diogenes Laertios, pisarz z III wieku n.e., podał genezę zwyczaju budowania „bezimiennych ołtarzy”. Opisał, jak żyjący w VII — VI wieku p.n.e. Epimenides uratował Ateny od zarazy: „Wziąwszy (...) owce zapędził je na wzgórze Areopagu, a stamtąd pozwolił im iść, gdzie chciały. Jednocześnie nakazał tym, którzy owce pędzili, aby zabijali je w ofierze miejscowemu bogu tam, gdzie każda z nich się położyła. W ten sposób uśmierzono zło. Dlatego dotychczas jeszcze można znaleźć bezimienne ołtarze po wsiach attyckich” (Diogenes Laertios, Żywoty i poglądy sławnych filozofów, tłum. I. Krońska).

Na inną możliwą przyczynę wznoszenia tego typu ołtarzy zwraca uwagę Encyklopedia biblijna: „Najwyraźniej istniał w starożytnym świecie zwyczaj poświęcania ołtarzy ‚nieznanym bogom’, aby żadnego nie obrazić przez pominięcie” (wydawnictwo Vocatio).

Dlaczego w I wieku Żydzi pogardzali poborcami podatkowymi?

▪ Wprawdzie poborcy podatkowi nigdy nie cieszyli się zbytnią popularnością, ale w I wieku n.e. w społeczności żydowskiej uważano ich za ludzi wyjątkowo nieuczciwych i godnych najwyższej pogardy.

Władze rzymskie nakładały na ludność bardzo wysokie podatki. Zbieranie podatku pogłównego oraz gruntowego należało do obowiązków urzędników cesarskich. Natomiast podatki od towarów importowanych, eksportowanych i przewożonych przez kraj ściągali w poszczególnych regionach Żydzi, którzy na publicznych przetargach złożyli najwyższe oferty. Uchodzili oni za bezwolne narzędzia w rękach znienawidzonych Rzymian. Encyklopedia biblijna podaje: „W środowisku żydowskim poborcy podatkowi byli (...) napiętnowani, ponieważ kontaktowali się z poganami, stając się tym samym rytualnie nieczyści” (wydawnictwo Vocatio).

Poborcy zwykle czerpali nieuczciwe zyski i bogacili się kosztem swoich rodaków. Niektórzy zawyżali wartość dóbr podlegających opodatkowaniu i zagarniali dla siebie nadwyżkę. Inni wymuszali od biednych pieniądze za pomocą fałszywych oskarżeń (Łukasza 3:13; 19:8). W rezultacie Żydzi traktowali ich tak samo jak grzeszników. Jak informuje The Jewish Encyclopedia, żaden poborca „nie mógł być sędzią ani nawet świadkiem” (Mateusza 9:10, 11).

[Ilustracja na stronie 18]

Ołtarz poświęcony nieznanemu bogu, ruiny Pergamonu (Turcja)

[Ilustracja na stronie 18]

Rzymski relief przedstawiający poborcę, II lub III wiek n.e.

[Prawa własności]

Erich Lessing/​Art Resource, NY