Luslahng audepe kan

luslahng audepe kan

OARALAP

Mahweno me Wekidala Irair en Sampah

Mahweno me Wekidala Irair en Sampah

Sounpar epwiki samwalahro, mwahnakapw rar rar kei mweselsang sapwarail kan oh kohla iang mahwen. Pwehki pali laud en aramas akan kin uhki arail wehi, met kamwakid mwahnakapw pwukat en men iang kohla mahwen. Emen mwahnakapw sang Amerika me iang kohla mahwen ntingihedi nan pahr 1914: “I peren oh uhdahn kasikasik rahn kaselel kan me pahn kohdo.”

Ahpw sohte pwand, arail peren oh ngoang sohla mie, ahpw re uhd lingeringer. Sohte me ese me karis en sounpei laud pwuko pahn kohla mahwenseli erein sounpar tohto nan pwelmatak en Belgium oh France. Ni ahnsowo, aramas tohto kin kahdaneki mahweno “Mahwen Lapalap.” Rahnwet, kitail kin kahdaneki mahwen keieu en sampah.

Mahwen keieu en sampah kemehla oh kahrehda ohla laud ong aramas tohtohie. Nin duwen ekei kasalehda, mahwen wet kemehla mpen aramas dep (10 million) oh kahrehda ohla laud ong mpen aramas riedep (20 million). Met pil wiawi pwehki sapwung tohto me ekei wiahda. Me lapalap kan en Iurop sohte kak kauhdi pwunod me aramas akan ahneki en dehr laudla oh wiahda uhpene laud sampah pwon. Kesempwal sang met iei ire mehlelo me “Mahwen Lapalap” wet kauwelahr irair en sampah. E wekidala irair en sampah ni ahl kan me pil kamwakidte kitail rahnwet.

SAPWUNG KAN ME KAUWEHLA PEPEHM EN LIKILIK

Mahwen keieu en sampah tepida pwehki pilipil sapwung kan me ekei wiahda. Ehu pwuhk kawehwehda duwen mwekid en kaun lapalap kan en Iurop. E nda me erein ahnsou meleilei ehu nan pahr 1914, kaun akan en Iurop pwururdahte wiahda pilipil kei me re sohte medewe mwahu ia imwila, duwehte emen me kin memeir ahpw alialu eri pwupwudi oh kamedekihala ih. The Fall of the Dynasties​—The Collapse of the Old Order 1905-1922.

Erein wihk kei, kamakamlahn emen aramas lapalap en Austria kahrehda sahpw kan nan Iurop me ahneki manaman laud tapiada mahwen ehu me pein irail sohte mwahuki en wiawi. Peidek ehu kohwong kaun lapalap en koperment en Sehmen rahn keite mwurin uhpeneo tepida: “Ia duwen mepwukat ar tepida?” Kaun lapalapo sapengki me e uhdahn men ese kahrepen mahweno eh tepida.

Me lapalap kan me wiahda pilipil sapwung ko me kahrehda mahweno tepida sohte mwahn ese ia pahn imwilahn arail pilipil ko. Ahpw sounpei kan me peipei nan warawar kan nan mahweno mwadang esehda dahme wiwiawi. Irail esehda me lapalap kan en arail wehi ko sohte kapwaiada dahme re anahne wia. Kaunen arail pelien lamalam kan pitihedi irail oh arail kaun en sounpei kan pangalahr irail. Ia duwen?

Lapalap kan en wehi kan inoukihda me mahweno pahn kahrehdo sampah mwahu oh kapw ehu. Kaun lapalap en koperment en Sehmen nda: “Kitail pepeiki pweidahn doadoahk en sapwatail, dahme kitail sohsohki sang mahs, oh pil dahme pahn wiawi ong kitail ahnsou kohkohdo.” President en Amerika, Woodrow Wilson, pil kihda ehu iren kangoang me dene mahweno pahn kahrehiong sampah en wiahla wasa sohte keper ehu me aramas akan kak pein pilada arail kaun kan. Oh nan sapwen Britain, aramas akan wasao pil leme me mahwen wet pahn wia “mahwen ehu me pahn kauhdi mahwen koaros.” Irail koaros sapwung.

Kaun en pelien lamalam kan kin ngoangki utungada mahweno. Ehu pwuhk koasoia me pelien lamalam kan me anahne padahkihong aramas duwen Paipel kin uhd kangoange irail en kohla iang mahwen. Mahwen wet kahrehda kailok laud wasa koaros. (The Columbia History of the World). Kaun en pelien lamalam kan sohte kauhdi kailok nanpwungen aramas akan ahpw re uhd kalaudehla. Ehu pwuhk koasoia me kaun en pelien lamalam kan sohte kak, ni mehlel re sohte men, kangoange aramas akan ren wia dahme pwung. Pwehn kamengeila, pali laud en irail alehte kadokepene padahk en Kristian oh madamadau en uhki wehi. Sounpei kan sang pelien lamalam koaros alehdi utuht ren kemehla emenemen ni mwaren arail Sounkomour.—A History of Christianity.

Kaun en sounpei kan inoukihda me re pahn mwadang kana, ahpw met sohte wiawi. Sohte werei, uhwong sang pwihnen sounpei teikan kahrehda e uhdahn apwal en kana. Mwuri, sounpei rar rar kei lelohng ahnsou ehu “me keieu lemei oh suwed me emen anahne dadaur, kaidehn ihte ni paliwar ahpw pil ni pepehm,” nin duwen me emen soupoad nda. Mendahki me tohto melahr, kaun en sounpei kan kin kadaralahte sounpei ko ren mahwen wasa kan me kehlkihda weiapens oh pil kesik kan wie posopos. E sohte kapwuriamwei me met kahrehda sounpei kan ren uhwongada arail kaun kan.

Ia duwen mahwen keieu en sampah eh kamwakid aramas akan? Ehu roporop duwen poadopoad en mahweno kasalehda dahme emen sounpei ko koasoia: “Mahweno . . . kauwehla madamadau oh mwomwen mouren aramas.” Mehlel, mwurin mahwen wet imwisekla, kaundahn wehi kan sohla mie. Uhpene laud wet iei me tapiada ahnsou keieu lemei oh suwed nan poadopoad en aramas. Uhwong laud sang aramas akan ong arail koperment wiahla mehkot me aramas kalapw kilang.

Dahme kahrehda mahweno wekidala irair en sampah wet? Mehlel e wiahte sapwung laud ehu me ekei wiahda? Pasapeng en peidek pwukat kak kasalehda duwen ahnsou kohkohdo?