Ir al contenido

Ir al índice

Georgette Douwma/Stone via Getty Images

¿IMATAJ KANQA JALLPʼANCHEJWAN?

Mar qochas

Mar qochas

MAR qochaspeqa mikhunapaj ashkha imas tiyan. Mana chayllachu, medicamentosta ruwanankupajpis chaymanta ashkha imasta orqhollankutaj. Chantapis jallpʼanchejpi kaj airemanta khuskan kurajqa, mar qochasmanta jamun, runas ruwasqankuwan chʼichichasqankutapis chʼonqan. Mana chayllachu, mar qochasqa tiempo allin kananpaj yanapallantaj.

¿Imajtín mar qochasta cuidana tiyan?

Mar qochaspeqa coralwan juntʼa may kʼachitu lugarcitos tiyan, kantaj crustáceos, waj kausajkunapis. Tiempo cambiasqantaj chaykunapaj manapuni allinchu. Chay kʼachitu lugaresqa yakupi kausajkunamanta khuskanpa khuskannintapuni kausachin. Cientificosqa ninku, tukuy chay kʼachitu lugaresqa kaymanta 30 watasman jina niña kananta.

Yachayniyoj runasqa ninku mar qochaspi alimentakoj phawaj animalesqa, ichapis casi tukuyninkupuni plasticosta mikhuykusqankuta. Nillankutaj ichapis yakupi kausaj animalesmanta may chhika millonesqa plasticosrayku sapa wata wañusqankuta.

2022 watapi Naciones Unidasmanta secretario general António Guterres sutiyoj runa nerqa: “Mar qochastaqa mana cuidarqanchejchu, chayrayku kunanqa may peligropi kashanku”, nispa.

Jallpʼanchejqa kausay mana chinkananpaj jina ruwasqa kashan

Mar qochaspis, chaypi kausajkunapis sapallankumanta llimphuchakunankupaj jina, allillanpuni kanankupaj jina ruwasqa kanku. Pero chaypajqa manaña kunan jina chʼichichananchejchu tiyan. Regeneration: Ending the Climate Crisis in One Generation nisqa libro sutʼinchan, manaña mar qochasta chʼichichajtinchejqa, “sapallanmanta wiñaypaj llimphuchakullaytapuni” atisqanta. Qhawarina imaraykuchus.

  • Fitoplancton nisqa tiyan, chaytaj juchʼuy khurituswan juntʼa kashan. Chaykunataj samaspa wijchʼunchej chay aireta, nisunman dióxido de carbonota mikhuykakapunku, waqaychankutaj. Ichapis chay aire jallpʼata astawan qʼoñiyachin. Fitoplanctonqa chay aireta jallchʼan, mashkhatachus mundo enteropi sachʼaswan, qhoraswan chay aireta chʼonqanku casi ajinallatataj.

  • Wañusqa pescadostaqa may juchʼuy khuritus mikhuykakapunku. Ajinamanta mana saqenkuchu mar yakus chʼichichakunanta. Chaymantataj yakupi kausaj waj animales chay khuritusta mikhuykakapunku. Smithsonian Institution nisqanman jina, “chayta ruwasqankurayku mar qochasqa llimphusllapuni kashanku”.

  • Yakupi kausaj ashkha animales imaynatachus wijsankupi mikhunata tʼunarasqankoqa, mana allin yakus, allin yakusman tukunanpaj yanapan. Chay yakustaj aswan sumaj kanku, nitaj imananchu coralesta, crustaceosta, waj animalitostapis.

Allinchayta munanku

Ashkha kutita apaykachanapaj bolsasniyoj, botellasniyoj kaspaqa yanapakushanchej mar qochaspi mana ancha plásticos kananpaj.

Qʼopanchej mar qochasman ni jaykʼaj chayanmanchu chayqa, mana mar qochasta llimphuchanankuchu kanman. Chayrayku yachayniyoj runasqa ninku ama nailon bolsasta, nitaj plástico vasosta apaykachanata, manaqa ashkha kutista apaykachanapaj jina imasta.

Pero waj imastawan ruwakunan tiyan. Niraj unaychu ecologista organizacionqa 112 suyuspi uj watallapi, 8.300 toneladas qʼopata mar kantusmanta tantarqanku, mayqentachus yakus mar kantusman orqhomorqanku chayta. Chay tantasqankutaj mar qochapi kaj tukuynin qʼopamanta may pisisitulla.

Mar qochasmanta parlaspa, National Geographic revistaqa nerqa “chay jinata chʼichichakusqantaqa ichapis manaña llimphuchakuyta” atisqanta. Nillantaj runasqa ‘fosilesmanta orqhosqa imasta may chhikatapuni ruphachisqankuta. Chay chhikatataj yakupi kausaj animalesqa mana llimphuchayta atisqankuta, mana chaypaj jinachu ruwasqa kasqankurayku’.

¿Imaraykú sumaj imasta suyakusunman?¿Imatá Biblia nin?

“Jallpʼaqa ruwasqasniykiwan juntʼa kashan. Mar qochaqa may jatun, allin ukhutaj. Mar qochaqa juntʼa kashan juchʼuy animaleswan, jatuchaj animaleswanpis” (Salmo 104:24, 25).

Diosninchejqa mar qochasta ruwarqa sapallankumanta llimphuchakunankupaj jina. Kaypi piensariy: Diosninchejqa may sumajtapuni rejsin mar qochasta, tukuy chaypi kausajkunatapis. Jina kajtin, ¿nichu yachayniyoj kanman chʼichichasqankuta llimphuchananpaj? “Diosqa nin jallpʼanchej mosojyananta” nisqa yachaqanata leeriy kay revistaj 15 paginanpi.