Bibliaj nisqanqa maychus kajpuni
Watas pasasqanman jina, ashkha runas repararqanku Bibliaj nisqanqa maychus kajpuni kasqanta. Kay tiempopipis may chhika runas Bibliaj nisqanman jina kausakunku. Chaywanpis wakin runasqa ninku Bibliaqa ñaupa tiempo runasllapaj kasqanta chayri cuentolla kasqanta. ¿Ajinapunichu kanman? Chayri, ¿Bibliapi nisqan cabalchu kanman?
BIBLIAJ NISQANPI ATIENEKUNA
¿Imajtintaj Bibliaj nisqanpi atienekusunman? Chaypajqa piensarisunman ni jaykʼaj llullakuwasqanchej amigonchejpi. Chayraykutaj paypi confianchej. Kikillantaj Bibliawanpis. Bibliaj nisqanqa maychus kajpuni kashan. Imasmantachus cabalta parlasqanta qhawarina.
Bibliata qhelqajkunaqa ni imata pakarqankuchu
Bibliata qhelqajkunaqa imapichus pantasqankutapis qhelqarqanku. Profeta Jonás libronta qhelqashajtin, Diosta mana kasukusqanta qhelqarqa (Jonás 1:1-3). Libronta tukuchashaspataj nerqa Dioswan kʼamichikusqanta, manataj ninchu chayta japʼikusqantachus manachus (Jonás 4:1, 4, 10, 11). Bibliata qhelqajkuna ni imata pakaspa qhelqasqankoqa, reparachiwanchej cabaltapuni parlasqankuta.
Bibliaj yuyaychasqan yanapawanchej
Bibliaj yuyaychasqasnenqa sapa día yanapawanchej. Niwanchejtaj wajkunawan allinta kausakunata. Chaymanta parlaspa nin: “Imastachus munankichej runas qankunapaj ruwanankuta, chayllatataj qankunapis paykunapaj ruwapuychej”, nispa (Mateo 7:12). Nillantaj: “Miskʼi simiwan kuticheyqa phiñakuyta thasnun”, nispa (Proverbios 15:1). Bibliaj yuyaychasqanqa kay tiempopipis yanapallawanchejtaj.
Ñaupa tiempomanta maychus kajta parlan
Watas pasasqanman jina, ashkha runasqa, ñaupa imasta maskʼaspa tarerqanku Bibliapi runasmanta, lugaresmanta, waj imasmanta parlasqanqa mana llullachu kasqanta. Ujmanta parlarina. Bibliaqa nin Nehemiaspa tiemponpi Tiro llajtayojkuna Jerusalenman “challwasta, tukuy laya vendenastawan” apamusqankuta. Chay Tiro llajtayojkunaqa Jerusalenpi tiyakorqanku (Nehemías 13:16).
Chayta Biblia nisqanqa ciertopuni karqa. Imajtinchus ñaupa imasta maskʼaj runasqa, Israelpi tarisqanku Fenicia llajtamanta apamusqanku imasta. Chaytaj rikuchin chay iskay llajtasqa purajmanta negociosta ruwasqankuta. Chantapis, Mediterráneo jatun qochamanta apamusqanku pescado tullusta Jerusalenpi pʼampasqata tarisqanku. Vendedoresqa ichapis Tiro llajtaj qocha kantusninmanta chay pescadosta apamorqanku. Chayta sumajta investigaytawan ñaupa tiempomanta uj yachayniyoj runa nerqa: “Nehemías 13:16 nisqanman jina Tiro llajtayoj runasqa Jerusalenpi pescadota venderqankupunisina”, nispa.
Cienciamanta parlasqan maychus kajpuni
Bibliaqa parlan Diosmanta, imaschus pasasqanmanta ima, chaywanpis cienciamanta parlaspa maychus kajta nillantaj. Ujmanta parlarina.
3.500 watas jinaña Biblia nerqa, jallpʼaqa mana imallaman warkhusqa kashasqanta (Job 26:7). Chayta nispa Bibliaqa sutʼita rikucherqa mana runas yuyasqankuman jinachu jallpʼaqa yaku patapi tuytushasqanta chayri jatun tortuga patapi kashasqanta. Runasqa, Job libro qhelqasqa kasqanmantapacha 1.100 watasninman jina, kikillantapuni creerqanku. 1687 watapiraj Isaac Newton rikucherqa jallpʼa intej muyuyninta muyunanpaj uj kallpa aysashasqanta, chay kallpataj gravedad nisqa. Chaymantapacha kunankamaqa 300 watas jinallaraj pasan. Chaytaj sutʼita rikuchiwanchej Bibliapi 3.000 watas kurajña jallpʼa mana imapi warkhusqa kashasqanta nisqanqa, maychus kajpuni kasqanta.
Bibliaj nisqanqa juntʼakunpuni
¿Bibliapi tukuy ima nisqan juntʼakunpunichu? Chayta yachanapajqa, profeta Isaías Babilonia llajta thuñisqa kananta nisqanmanta parlarina.
Profecía. 732 wata chaynejpi Jesús niraj jamushajtin, profeta Isaiasqa nerqa Babiloniataqa Dios chinkachinanta, tiemponmantaj niña pipis chaypi tiyakunanta. Chay kutipaj Babiloniaqa niraj atiyniyoj llajtachu karqa (Isaías 13:17-20). Isaiasqa nerqa, Ciro sutiyoj runa Babilonia llajtata thuñinanta. Nillarqataj mayusnin chʼakichisqa kananta, punkusninpis kicharisqa kashananta (Isaías 44:27–45:1).
Juntʼakusqan. Profeta Isaías chayta qhelqasqanmanta 200 watasninman jina, Persia llajtata kamachej Ciro, Babiloniata thuñiykusqa. Chay llajtaqa jatuchaj perqaswan muyurisqa karqa, Éufrates mayuwan muyurisqataj. Cirotaj chay mayuta chʼakichinanpaj uj jatun larqʼata soldadosninwan allachisqa. Chay larqʼantataj mayu yakuta waj ladoman kacharpasqanku. Yaku pisiyajtintaj soldadosqa Babiloniaman yaykunankupaj mayunta chimpasqanku. Babiloniosqa llajtaj punkusninta kicharisqallata saqerparisqanku. Chayninta yaykuspataj Ciroj soldadosnenqa chay llajtata thuñiykusqanku.
Babilonia llajtapi niña pipis tiyananta nikusqan profeciaqa, faltarqaraj juntʼakunan. Imajtinchus Babilonia llajtapeqa ashkha watasta runas tiyashallarqankupuni. Chaywanpis kay tiempopeqa maypichus Babilonia llajta karqa, chay lugarqa chʼinpacha kashan. Chaytaj rikuchin Isaiaspa nisqanqa juntʼakusqantapuni. Chay lugartaj kashan Irak suyupi, Bagdad llajta qayllapi. Reparanchej jina Bibliaj nisqanqa juntʼakunpuni, qhepamanpis juntʼakullanqataj.
