Ir al contenido

Ir al índice

Españapi Diospa Palabran ashkha runasman chayarqa

Españapi Diospa Palabran ashkha runasman chayarqa

“Españaman rej jina qankunata watukuyta yuyani. Jaqayman rishaspa, qankunata rikuyta munani, qankunawan kusikuytawantaj, munayman qankuna yanapanawaykichejta Españaman chayanaypaj.” (Romanos 15:24.)

APÓSTOL Pabloqa, Romamanta cristianosman chayta qhelqarqa kay 56 watapi. Bibliaqa mana ninchu Españaman viajasqantachus manachus. Chaywanpis Pablowan, waj misionero cristianoswanqa, Diospa Palabranmanta sumaj willaykuna Españaman chayananpaj yanaparqanku, kay 101-200 watas chaynejpi.

Chantapis Españapeqa pisi tiempollapi ashkha runas cristianosman tukorqanku. España, Romanospa kamachiyninpi kasqanrayku, latín qalluta tukuynejpi parlakorqa. Chayrayku Biblia latín qallupi tijrachikunan karqa.

LATÍN QALLUPI BIBLIA

Españapi kaj cristianosqa, ashkha Bibliasta latín qalluman tijracherqanku, tukuynintataj Vetus Latina Hispana nisqa sutiwan rejsikorqa. Latín qallupi kaj Bibliastaqa Españapi ashkha watasta apaykachakorqa, Jerónimo 401-500 watas chaynejpi tijrachisqan Bibliata tukuchanankama. Chaytaj sutikorqa Vulgata latina nisqa.

Jeronimoqa Bibliata, Belenpi (Palestina) tijrachiyta tukorqa. Chay Bibliataj Españaman usqhayllata chayarqa. ¿Imaynatá? Lucinio pichus Bibliata estudiaj runa, Jerónimo, latín qalluman tijrachishasqanta yachaspa, uj copiata usqhayllata munarqa. Chaypajtaj sojta runasta Belenman copiamojta kacharqa. Qhepan watasninmantaj pisimanta pisi Vetus Latina Hispana nisqa Biblia chinkaporqa. Chay qallusman tijrachikusqanqa, Bibliaj nisqanta runas entiendenankupaj yanaparqa. Roma niña atiyniyojchu kajtintaj, Bibliaqa waj qallupi necesitakorqa.

BIBLIA PIZARRASPI

Kay 401-500 watas chaynejpi, visigodos, Alemaniamanta waj qalluta parlajkuna ima, Españaman juntʼaykorqanku. Paykunaqa gótico nisqa qalluta parlaj kanku. Chantapis arrianismo nisqa religionniyoj karqanku. Chay religionpeqa Trinidad yachachiyta qhesachaj kanku, Bibliankupis Biblia gótica de Ulfilas nisqa sutikorqa. Chay Bibliataqa, Españapi 501-600 watas chaynejpi leerqanku, maypachachus rey visigodo Recaredo, arrianismo religionta qhesachaspa catolicoman tukorqa. Paytaj kamacherqa arriano librosta tantakunanta, chinkachikunantataj, Biblia de Ulfilas nisqata ima. Ajinamanta gótico qallupi kaj libros Españamanta chinkaporqa.

Uj pizarrapi uj texto latín qallupi qhelqasqa kashan (501-600 watas)

Jinapis Diospa Palabranqa chay tiempopi runasman chayallarqapuni. Chantapis península ibérica nisqapi, gótico qallumanta nisqaqa, waj qallusta parlakullarqataj. * Latín qallupi unay qhelqasqastaqa pizarras visigodas sutichakun. Chaykunataj rumi tablitaspi jina qhelqasqa karqa.  Wakinpeqa Salmosmanta, Evangeliosmanta wakin textos kashan. Ujninpeqa tukuynin 16 Salmo kashan. Chaykunataj 501-700 watas chaynejpi ruwasqa karqa.

Rumi tablitaspi Bibliamanta textos rikhurisqanqa, waj runaspis Diospa Palabranta leesqankuta, copiasqankuta ima rikuchin. Profesorespis wawasman leeyta, qhelqayta ima yachachinankupaj chay textostasina apaykachaj kanku. Chay rumi tablitasqa, qaramanta nisqaqa aswan barato karqa. Qarataqa, ñaupa tiempopi iglesiaspi dibujosniyoj Bibliasta ruwakunankupaj apaykachakoj.

Dibujosniyoj kaj Biblia de León nisqa. Chay Bibliasqa sumaj ruwasqa kaspapis, runasta Diospa Palabranmanta yachakunankupaj mana yanaparqachu

Chay Bibliasmanta ujqa, iglesia San Isidoro nisqapi tarikun, León llajtapi (España). Chaytaj 960 watamanta, 516 hojasniyoj, ujnin ladonman 47 centimetrosniyoj, ujninmantaj 34 centimetrosniyoj, pesantaj 18 kilos jina. Chantá Biblia de Ripoll nisqataj Biblioteca del Vaticano nisqapi kashan. Chay Bibliataqa 1020 watanejpi ruwakorqa, kʼacha dibujitosniyojtaj. Chayta ruwaj runaqa uj diapi, uj letrallata ruwaj, uj semanapitaj uj paginaj titulonta. Chay Bibliasqa sumaj ruwasqa kaspapis, runasta Diospa Palabranmanta yachakunankupaj mana yanaparqachu.

ÁRABE QALLUPI BIBLIA

 

Kay 701-800 watas chaynejpi Españapeqa, waj qallutañataj parlayta qallarikorqa, árabes juntʼaykusqankurayku. Musulmanes tiyakorqanku chaynejpeqa, árabe qalluta astawan parlakoj, latintataj pisillataña. Chayraykutaj Bibliaqa árabe qallupiñataj necesitakorqa.

Kay 401 watamanta 800 watakama, latín qallupi Biblia chantá árabe qallupi, españolesta Diospa Palabranta leenankupaj yanaparqa

Españapeqa, árabe qallupi Biblias astawan kasqanta yuyakun, astawanpis Evangelios. Ichapis obispo Juan chay qalluman Bibliata tijracherqa 701-800 watas chaynejpi, paytaj Sevilla llajtamanta karqa. Chaywanpis chay tijrachikusqan Bibliasqa casi tukuynin chinkapunku. Chaykunamanta ujqa Evangeliosmanta kaj Bibliallaña, León llajtapi kaj iglesiapitaj kashan, chaytaqa 901-1000 watas chaynejpi ruwakorqa.

Evangeliosta árabe qalluman tijrachikusqan (901-1000 watas) (España)

 ESPAÑOL QALLUPI BIBLIA

Kay 1500 wata tukukuypeqa, castellano chayri español qalluta parlayta qallarikorqa. Chay mosoj qallutaj Diospa Palabranta tukuyman chayachikunanpaj yanapanman karqa. * Castellano qallupi unay qhelqasqasqa kay La Fazienda de Ultra Mar (Hechos de ultramar) nisqa libropi rikhurerqa, kay 1201 wata qallariypi. Chay libropeqa, Israelman viajakusqanmanta, Bibliapi ñaupa kaj phishqa librosninmanta chantá Hebreopi Qhelqasqaspa waj librosninmanta (Ñaupa Testamento), Evangeliosmanta, Epistolasmanta ima willakushan.

Rey Alfonso X Biblia castellanoman tijrachikunanpaj yanaparqa

Iglesiata kamachejkunaqa, chay tijrachikusqanwan mana kusisqachu kasharqanku. Chayrayku kay 1234 watapi, Concilio de Tarragona nisqapi, waj qalluspi kaj Bibliasta obispoman jaywaspa ruphaykuchinanpaj uj kamachiyta ruwarqanku. Jinapis Bibliataqa tijrachikullarqapuni. Chantapis rey Alfonso X (1252-1284), castellano qallupi Biblia kananta munarqa, chayrayku tijrachikunanpaj yanaparqa, paytaqa castellano qallupi qallarichej sutichakun. Chantapis chay wataspeqa, Biblia Prealfonsina chantá Biblia Alfonsina ruwakullarqataj, Biblia Alfonsinataj tukuynin librosniyoj karqa.

Biblia Prealfonsina (pañapi) Biblia Alfonsina (lloqʼepi) (1201-1300 watas)

Chay Bibliasqa castellanota aswan allinta parlakunanpaj yanaparqanku. Thomas Montgomery pichus castellano qalluta allinta parlaj runa, Biblia prealfonsinamanta jinata nin: “Kay Bibliata tijrachejqa sumajta ruwarqa, imaraykuchus maychus kaj, chʼuwitataj. [...] Entiendenapaj jina, sutʼitaj, chay Bibliaqa latinta mana allinta parlajkunapaj wakichikorqa”, nispa.

Chaywanpis ñaupaj castellano Bibliastaqa, mana Hebreo qallumantachu tijrachikorqa manaqa Vulgata latina nisqamanta. Kay 1301-1400 watas chaynejpi judiosqa Hebreo Qhelqasqasta, hebreo qallumantapacha tijracherqanku. Chay wataspitaj ashkha judíos Españapi tiyakorqanku, tijrachejkuna judiostaj hebreo qallumantapacha tijrachiyta aterqanku. *

Chay tijrachisqankumanta ujnenqa, Biblia de Alba nisqa karqa, 1401-1500 watas chaynejpitaj tukuchakorqa. Uj rejsisqa runa Luis de Guzmán, yachachej judío Moisés Arragelman Bibliata aswan chʼuwa castellanoman tijrachinanta kamacherqa, imaraykuchus tijrachikunantataj sutʼincharqa. Pay nerqa: “Tijrachikusqan kaj qalluspi Bibliasqa mana parlakusqan jinachu”, nispa. Chantá nillarqataj: “Ñoqanchej jina runasqa mana entiendesqanchej textosta entiendenapaj kantitunpi notitasta necesitanchej”, nispa. Chayta kamachisqantaj chay tiempomanta runas Bibliata leeyta, entiendeyta ima munasqankuta rikuchin. Chantapis Españapi Biblia waj qalluspipis kasqanta rikuchin.

Bibliata tijrachikusqanrayku, copiakusqanraykutaj Españapi sumaj yachayniyoj runaspis, Bibliata  qallunkupi leeyta aterqanku. Chayraykutaj unay tiempomanta qhelqaj runa Juan Orts González nerqa: “Españolesqa, Bibliata allinta rejserqanku alemanesmanta, inglesesmanta nisqaqa, niraj Lutero kausashajtin”, nispa.

Dibujosniyoj kaj Biblia de León nisqa. Chay Bibliasqa sumaj ruwasqa kaspapis, runasta Diospa Palabranmanta yachakunankupaj mana yanaparqachu

Chaywanpis 1401-1500 watas chaynejpi Inquisición española nisqa, niña Bibliata tijrachikunanta, nitaj waj qalluspipis japʼinankuta munarqachu. Chay jinamanta Españapi watasta Bibliayoj kanankuta mana saqekorqachu. Chaymantaqa 300 watas pasarqa. Chay tiempopeqa, wakin tijrachejkuna mana manchachikuspa waj suyuspi Bibliasta tijrachillarqankupuni, pakayllamantataj Españaman apaykorqanku. *

Rikunchej jina, chay wataspeqa Españapi, Diospa Palabranwan japʼinakoj runas chinkachiyta munaspa tukuy imata ruwarqanku. Chaywanpis Tukuy Atiyniyoj Diospa nisqanta mana chʼinyachiyta aterqankuchu (Salmo 83:1; 94:20).

Bibliataqa, ñaupa tiempopi mana saykʼuspa wakin runas latín, gótico, árabe, castellano qallusman tijracherqanku. Ajinamanta Españapi ashkha runasman chayarqa. Kay tiempopi Bibliata tijrachejkuna kikillantataj ruwashanku. Chayrayku Jallpʼantinpi castellanota parlaj runas, Diospa Palabranta sonqonkuman chayaj qallupi leeyta atinku.

^ párrafo 10 Español, catalán, gallego, portugués ima.

^ párrafo 18 Kay tiempopeqa 540 millones runas, castellano qalluta astawan parlanku.

^ párrafo 21 Kay “El nombre divino y el legado de Alfonso de Zamora” nisqa yachaqanata leeriy kay La Atalaya 1 de diciembre de 2011 nisqapi.

^ párrafo 24 Kay “Casiodoro de Reina y su lucha por tener la Biblia en español” nisqa yachaqanata leeriy kay La Atalaya 1 de junio de 1996 nisqapi.