Jéhovah ayeke tâ Nzapa so a sara tënë ti lo na yâ ti Bible, lo la Lo sara aye kue (Apocalypse 4:11). Aprophète Abraham nga na Moïse avoro lo lani, na Jésus nga kue avoro lo (Genèse 24:27; Exode 15:1, 2; Jean 20:17). Lo yeke gï Nzapa ti mbeni mara oko awe ape me ti azo ti “ndö ti sese kue.”​—Psaume 47:2.

 Jéhovah ayeke oko iri ti Nzapa so ayeke na yâ ti Bible (Exode 3:15; Psaume 83:18). A londo na yanga ti Hébreu so ndani aye ti tene “ti ga mbeni ye,” nga mingi ti azo so asû Bible atene so ndani aye ti tene “Lo so asara si ye aga mbeni ye wala ye abâ gigi.” Nda ti iri so alingbi biani na kua so Jéhovah asara tongana Zo so acréé aye nga Zo so ayeke sara si aye so lo leke na bê ti lo ti sara aga tâ tënë (Ésaïe 55:10, 11). Bible a-aidé e ti hinga zo wa la ayeke Jéhovah ni, nga so sarango ye ti lo so ayeke kota ahon atanga ni kue ayeke ndoye.—Exode 34:5-7; Luc 6:35; 1 Jean 4:8.

 Iri ti Nzapa na yanga ti Hébreu so asû ni na agere-mbeti osio יהוה (YHWH) la a kiri peko ni na yanga ti Anglais Jéhovah. Azo ahinga ape fason so a yeke di lani na iri ti Nzapa na yanga ti Hébreu ti giriri. Me, iri “Jehovah” ayeke iri so la a sara kua na ni depuis na yanga ti Anglais, a sigi ti kozoni na yâ ti Bible so William Tyndale asû ni na 1530. a

Ngbanga ti nyen la azo ahinga lani ape fason so a yeke di na iri ti Nzapa na yanga ti Hébreu ti giriri?

 A sû lani atënë na Hébreu ti giriri na avoyelle (agere-mbeti tongana a, e, i, o, u) ape me gï na aconsonne. Azo so ayeke tene lani Hébreu ti giriri alingbi lani ti yôro na milieu ti atënë ni avoyelle so a hunda ti zia dä. Me na peko ti so a hunzi ti sû Mbeti ti Nzapa na yanga ti Hébreu (“Gbene Testament”), ambeni Juif ayeda na angobo so a tene a yeke na lege ni ape ti di iri ti Nzapa. Tongana ala diko na kota go mbeni versê ti Mbeti Nzapa so iri ti Nzapa ayeke na yâ ni, ala yeke changé ni na airi tongana, “Seigneur” wala “Nzapa.” Tongana angu ayeke hon, ngobo ni so amû ndo na azo agirisa fason so a yeke di lani na iri ti Nzapa. b

 Ambeni zo apensé so a yeke di lani iri ni so “Yahweh,” me ambeni afa ti ala ambeni tënë nde. Na yâ ti mbeni rouleau ti Mer Morte, a yeke wara mbeni mbage ti mbeti ti Lévitique na Grec so na yâ ni a kiri peko ti iri ti Nzapa na tënë Iaô. Azo ti sungo mbeti ti giriri so ayeke aGrec afa nga ti ala ambeni fason ti dingo iri ni, na tapande Iaê, Iabé, nga Iaoué. Ye oko, aye ni so afa ape tongana nyen la a yeke di iri ti Nzapa lani na yanga ti Hébreu ti giriri. c

Atënë so ayeke na lege ni ape na ndö ti iri ti Nzapa na yâ ti Bible

 Tënë so ayeke na lege ni ape: A lingbi ti sara kua na iri ti Nzapa na yâ ti Bible ape ndali ti so a hinga ape vrai fason so a yeke di na ni lani na yanga ti Hébreu.

 Tâ tënë ni: Mara ti abango ndo tongaso afa so Nzapa aye si azo so ayeke tene ayanga ti kodro nde nde adi iri ti lo kue legeoko. Me, Bible afa so azo so ayeke voro Nzapa lani so ayeke tene ayanga ti kodro nde nde ayeke di iri ti lo na alege nde nde.

 Bâ, tapande ti azo ti Israël na ngoi ti Josué so ayeke lani juge. AChrétien ti ândö so ayeke tene Hébreu ayeke di iri ti lo Yehôshouaʽ, ala so ayeke tene Grec ayeke di ni Iêsous. Na yâ ti Bible, a yeke wara iri ti Josué so a kiri peko ni na Hébreu nga na Grec, ti fa so aChrétien abâ so a yeke na lege ni ti sara kua na fason so mingi ni azo ayeke di na airi ti zo na yanga ti kodro ti ala.​—Kusala 7:45; aHébreu 4:8.

 Tënë so abâ nga kiringo na peko ti iri ti Nzapa. Atâa so a hinga ape lege so a yeke di na iri ti Nzapa lani, ye so ayeke kota ye ayeke ti kiri na iri ni na yâ ti Bible.