1, 2. (a) Achangement wa ayeke ku Joseph na sewa ti lo? (b) Tënë wa a lingbi Joseph atene na wali ti lo?

JOSEPH ayeke zia ndangba kungba ni na ndo ti kororo. Ndo avuko pitipiti na yâ ti Bethléhem ni kue. Tara ti bâ lo, lê ti lo amû ndo kue na lo yeke pika ndo ti kororo ni ti tene ala hon. Li ti lo ayeke gi na ndo ti yongoro tambela so lo na sewa ti lo ayeke sara. Ala yeke gue na Égypte la, kodoro ti awande, nga so ngobo ti azo ni ayeke nde, na yanga ti kodoro ti ala nga kue ayeke ti lo nde. Fade ala yeke sigigi dä la?

² Na yâ ti mbeni bango li fade, Nzapa atokua mbeni ange na Joseph ti tene na lo so Gbia Hérode ayeke gi ti fâ molenge ti ala. Joseph ahinga so tënë ni so ayeke sara ande wali ti lo, Marie, nzoni ape. Me lo kä yingo lo tene ni na lo. A yeke nzoni ala londo hio ala gue. (Diko Matthieu 2:13, 14.) Li ti Marie akpe kue na tënë ni so. Nyen la senge kete molenge ti lo ni asara ti tene mbeni zo agi ti fâ lo so? Lo na Joseph kue ahinga li ti ala na tënë ni so ape, me ala zia bê ti ala kue na Jéhovah. Tongaso ala londo, ala leke kungba ti ala ti hon.

3. Sigingo ti Joseph na sewa ti lo na Bethléhem ayeke lani tongana nyen? (Bâ nga foto ni.)

³ Azo ti Bethléhem kue angbâ ti lango, ala hinga ye oko ape na ndo ti sioni ye so Hérode aye ti sara so. Me Joseph na Marie nga na Jésus asigigi yeke ala hon na yâ ti vukongo ndo so. Joseph na sewa ti lo amû lege ti mbongo, na ndo akomanse ti han awe na mbage ti tö. Peut-être li ti lo ayeke gi na ndo ti ye so ayeke si ande so. Nyen la senge menuisier so alingbi ti sara ti bata sewa ti lo si angangu wato asara sioni na ala ape? Lo lingbi ande ti bâ lege ti sewa ti lo lakue la? Kua so Jéhovah Nzapa amû na lo so, so ayeke ti bata Jésus, Molenge ti Nzapa, fade lo yeke sara ande ni nzoni la? Kete ye la ayeke ku Joseph so ape. Na ndembe so e yeke bâ tongana nyen la Joseph asigigi na yâ ti aye so kue, e yeke bâ nga ndani so a lingbi ababâ, nga na e kue, e sara ye na mabe tongana ti Joseph ni.

4, 5. (a) Gigi ti Joseph achangé biaku biaku tongana nyen? (b) Tënë wa la mbeni ange aga atene na Joseph ti wa lo ti yeda na kota kungba so Nzapa amû na lo so?

⁴ Ngu oko na ambeni nze na ndo ni kozoni si aye so asi, Joseph ayeke na kodoro ti Nazareth. Lo gue na peko ti mbeni molenge-wali ti Héli. Iri ti lo ayeke Marie. Lo hinga so Marie asara ye kirikiri ape nga so lo ye tënë ti Nzapa mingi. Me mbeni ye asi so achangé gigi ti Joseph biaku biaku. Lo mä so Marie amë ngo! Na yâ ti bê ti lo, lo ye ti sara divorce na Marie sân ti tene azo ahinga, si ala bi kamene na lê ti Marie ape. * Me mbeni ange aga na lo na yâ ti bango li, lo tene na lo so Marie amë ngo na lege ti yingo vulu ti Jéhovah. Lo tene nga so molenge so ayeke na yâ ti Marie ayeke “sö ande azo ti [Nzapa] na yâ ti asiokpari ti ala.” Lo kiri lo tene na Joseph: “Mo sara mbeto pëpe ti mû Marie na da ti mo”.—Mat. 1:18-21.

⁵ Joseph ayeke sara ka ye na lege ni na lo mä ka yanga. Ni la, lo sara gi ye so ange ni atene na lo. Lo yeda na kota kungba so Nzapa amû na lo, so ayeke ti bata ande molenge so ayeke ti yâ ti lo ape na so Nzapa aye tënë ti lo mingi. Ngoi kete na pekoni, mbeni mbela ahunda ti tene azo kue ague na kodoro ti ala ti zia iri ti ala na mbeti. Tongaso Joseph amû Marie na ngo na yâ ti lo, ala gue na Bethléhem. Kâ la si a dü Jésus.

6-8. (a) Aye wa akiri asi na yâ ti gigi ti Joseph na sewa ti lo? (b) Nyen la afa so Satan la asara si “tongoro” ni so asigigi? (Bâ nga kete tënë na gbe ni.)

⁶ Joseph na sewa ti lo akiri na Nazareth ape, me ala ngbâ na Bethléhem, nduru na Jérusalem. Ala yeke lani na ye mingi ape, me Joseph asara kue ti tene ye amanke Marie na Jésus ape. Kete na pekoni ala wara mbeni da ti lango. Me mbeni ye akiri asi na yâ ti fini ti ala. Na ngoi ni so, Jésus akono kete awe, lo ngbâ bébé encore ape, na lo yeke peut-être na ngu oko na ambeni nze na ndo ni.

⁷ Ambeni koli alondo yongoro na mbage ti Tö ala ga, peut-être na kodoro ti Babylone. Ala yeke azo ti gingo nda ti ye na lege ti atongoro. Mbeni “tongoro” la afa lege na ala si ala si na da ti Joseph na Marie. * Ala ye ti bâ molenge so ayeke ga ande gbia ti aJuif. Akoli so amû nengo mingi na molenge ni. Ala sigigi na acadeau, na ala ku mbeni ye na pekoni pëpe. Ala mû na Joseph nga na Marie “lor, vuru dukani nga na fuku ti mbeni ye so afun pendere so a iri ni myrrhe.” Li ti Joseph na Marie adoit ti kpe kue ti bâ so na lango oko ala wara aye so kue.

 ⁸ Atâa ala hinga wala ala hinga ape, akoli so azia fini ti Jésus na lê ti kuâ, teti kozoni si ala si na Bethléhem, “tongoro” ni ague na ala na Jérusalem. Kâ ala tene na sioni Gbia Hérode so ala yeke gi ti bâ mbeni molenge so ayeke ga ande gbia ti aJuif. Na mango tënë so, ngonzo agbu Hérode ngangu.

9-11. (a) Nyen la Jéhovah asara, so afa so lo yeke ngangu mingi ahon Hérode nga na Satan? (b) Guengo ti Joseph na sewa ti lo na Égypte ayeke lani tongana nyen, nde na ye so ambeni mbeti atene ti ala?

⁹ Me merci so Jéhovah ayeke dä, lo so lo yeke ngangu mingi ahon Hérode nga na Satan. Akoli so aleke na bê ti ala fade ti kiri na Gbia Hérode ti fa na lo ndo so molenge ni ayeke dä. Me na yâ ti mbeni bango li, Jéhovah atene na akoli so ti mû mbeni lege nde, me ti kiri na Hérode ape.—Diko Matthieu 2:1-12.

¹⁰ Kete na peko ti so akoli so ahon, Jéhovah, na lege ti mbeni ange, atene na Joseph: “Londo, mo mû kete molenge ni na mama ti lo kue na mo kpe na Égypte. Ngbâ kâ juska mbi mû na mo yanga si, ngbanga ti so Hérode aye fadeso ti gi kete molenge ni ti fâ lo.” (Mat. 2:13). Tongana ti so e bâ na tongo nda ti chapitre so, Joseph asara ye hio, lo ku pëpe. Teti so lo ye si sioni asi na molenge ni ape, lo mû sewa ti lo, ala gue na Égypte. Mosoro so ala wara na tïtî azo ti gingo nda ti ye na lege ti atongoro so ayeke mû lege na ala ti ngbâ kâ na Égypte senge.

¹¹ Ambeni mbeti so asara tënë na ndo ti guengo ti Joseph na Égypte, so ayeke nde na aÉvangile osio ti yâ ti Bible, atene so Jésus, atâa so lo de kete, lo sara si ala si hio, nga lo sara si abandii asara sioni na ala ape. Ala tene nga so lo sara si akeke ti datte akuku ti tene mama ti lo ako adatte ni. * Me ti tâ tënë ni, a yeke lani kete tambela ape, ala hinga ye so alingbi ti si na ala na lege ape.

12. Tapande ti Joseph afa nyen na ababâ na amama so ayeke bata amolenge ti ala na yâ ti sioni dunia so?

¹² Ababâ alingbi ti manda ye mingi na lege ti tapande ti Joseph so. Joseph ayeke lani nduru ti dö kua ti lo nga na nzoni duti ti lo ti zia ndali ti nzoni ti sewa ti lo. A yeke polele so na lê ti lo sewa ti lo ayeke mbeni ye so Jéhovah la amû na lo. Laso ababâ na amama ayeke bata amolenge ti ala na yâ ti sioni dunia so asi singo na azo so ayeke gi ti sara sioni na amolenge ni nga ti buba ala, wala ti fâ ala. A nzere na e mingi ti bâ so ababâ na amama ayeke sara kue ti bata amolenge ti ala yongoro na mara ti azo tongaso, tongana ti so Joseph asara lani.

13, 14. Nyen la asara si na nda ni Joseph na Marie ague na Nazareth?

¹³ Âmanke Joseph na sewa ti lo angbâ a ninga na Égypte ni ape, teti so kete na pekoni mbeni ange atene na Joseph so Hérode akui awe. Tongaso, Joseph akiri na sewa ti lo na Israël. Mbeni prophétie ti Bible atene kozo so Jéhovah ayeke iri molenge ti lo “ti sigigi na Égypte.” (Mat. 2:15). Ye so Joseph asara so asara si prophétie so aga tâ tënë. Me lo na sewa ti lo ni ayeke gue ti ngbâ na kodoro wa?

¹⁴ Joseph asara ye na hange ndali ti so lo sara mbeto ti Archélaüs, zo so aga gbia na peko ti kuâ ti Hérode. Lo nga kue lo yeke sioni mingi na lo fâ azo gbani. Nzapa atene na Joseph ti gue na sewa ti lo na mbage ti banga, yongoro na Jérusalem, kodoro so azo ti yâ ni ayeke sara ye ti sioni na gbemingo mingi dä. Lo kiri na kodoro ti lo Nazareth, na sese ti Galilée, na lo na Marie abata sewa ti ala kâ.—Diko Matthieu 2:19-23.

15, 16. (a) Kua ti Joseph ayeke lani tongana nyen? (b) Agbakuru ti kua wa la lo sara peut-être kua na ni lani?

¹⁵ Gigi akpengba lani na ala, nga ala yeke na ye mingi ape. Bible atene so Joseph ayeke menuisier, so ti tene lo yeke sara mara ti kua nde nde na akeke. Na tapande, lo yeke dë keke na sese, lo yeke gboto ni nga lo yeke hule ni si lo leke na ada, angö, akete pont, acharette, aroue, ajoug, na agbakuru nde nde ti fango na yaka (Mat. 13:55). A yeke lani kete kua ape. Nga, mingi ni na tango ni kâ amenuisier ayeke sara kua gi na yanga ti da ti ala wala nduru na tere ni.

¹⁶ Joseph ayeke lani na agbakuru ti kua ndenge na ndenge. Peut-être babâ ti lo amû na lo ambeni. Âmanke lo yeke lani na aye tongana équerre, plomb, craie, kete dö, scie, marteau, aciseau, ye ti korongo na keke so a sara ni na forme ti kokora na so a yeke pusu ni na devant na a kiri na ni na peko. Lo yeke nga na acolle nde nde, na peut-être nga ambeni pointe, atâa so ngere ni ayeke lani ngangu mingi.

17, 18. (a) Jésus amanda nyen na mbage ti Joseph, babâ ti batango lo? (b) Ndali ti nyen Joseph asara kua ngangu?

¹⁷ Tara ti bâ Jésus na tango so lo de kete. Lo yeke bâ babâ ti batango lo na sarango kua. Lê ti lo ayeke gi na ndo ti Joseph nga na ndo ti ageste ti lo kue. Lo yeke bâ kota kate ti babâ ti lo ni, tongana  nyen la si lo yeke na ngangu mingi. Lo yeke bâ angangu maboko ti lo, tongana nyen la si a yeke gbu aye na kode, nga lê ti lo, tongana nyen la si a yeke bâ yâ ti aye nzoni. Peut-être Joseph ayeke fa na Jésus ambeni kua so akpengba ape, na tapande lo yeke fa na lo ti kpaka ndo ti akeke na ahulengo poro ti susu si a duti lisse lisse. Lo yeke fa nga peut-être na Jésus ti hinga yâ ti akeke nzoni, so ambeni ayeke keke ti sycomore, ti chêne wala ti olive.

¹⁸ Na bango angangu maboko ti Joseph so lo yeke sara ka kua na ni ti dë na akeke na sese, ti dë na yâ ti akeke ni ti sara na amabaya si lo lingbi ti yôro ala na yâ ti tere, Jésus amanda nga so gi a-oko maboko so la si babâ ti lo ayeke mû ni ti sara na aye ti nzoni na ala, na tapande ti dë bê ti lo na mama ti lo nga na aita ti lo, teti Joseph na Marie adü lani angambe ti Jésus omene tongaso (Mat. 13:55, 56). Ndani la si a lingbi Joseph asara kua ngangu ndali ti ala.

19. Joseph asara lani tongana nyen ti mû aye ti yingo na sewa ti lo?

¹⁹ Me, Joseph ahinga so mungo aye ti yingo na sewa ti lo la ayeke kota ye mingi. Tongaso, lo yeke mû ngoi ti fa tënë ti Jéhovah na amolenge ti lo. Lakue lo na Marie ayeke gue na ala na synagogue ti ndo so ala yeke dä. Kâ la si a yeke diko ndia ti Nzapa na kota go na a yeke fa ndani. Na kiringo ti ala na da, peut-être Jésus ayeke hunda gbâ ti tënë na Joseph, na Joseph ayeke gi ti kiri tënë na ni. Joseph ayeke gue nga na sewa ti lo na amatanga ti Nzapa na Jérusalem. Na tapande, tongana ngu oko oko ala gue na Matanga ti Pâque, a yeke hunda na ala yenga use ti gue na ti kiri, teti so Jérusalem ayo kilomètre 120 tongaso na kodoro so ala yeke dä.

20. Laso, ababâ ti sewa alingbi ti sara ye tongana ti Joseph tongana nyen?

²⁰ Laso nga ababâ ti sewa ayeke sara tongaso. Ala yeke gi nzoni ti amolenge ti ala na lege so ala zia aye ti yingo na ndo ti aye kue, même na ndo ti tënë ti warango akungba. Ala yeke sara kue ti gue na amolenge ti ala na abungbi nga na a-assemblée. Tongana ti Joseph, ala hinga so mbeni ye nde so alingbi ti sara nzoni na amolenge ti ala ahon ye ti yingo ayeke dä pëpe.

21. (a) Na ngoi ti Matanga ti Pâque, aye ni ayeke lani tongana nyen na yâ ti sewa ti Joseph? (b) Na ngoi wa la Joseph na Marie aga ti bâ so Jésus ayeke dä ape?

²¹ Mbeni lâ, tongana Jésus ayeke na ngu 12, Joseph amû sewa ti lo ala gue na Jérusalem. Lakue la lo yeke sara tongaso. Ala gue  ndali ti Matanga ti Pâque. Gbâ ti azo ayeke na ndo ti lege. Mo bâ na tere ti alege ni, apere na apendere fleur ayeke dä. Tongana ala yeke pusu nduru na Jérusalem, so ayeke ti lo na nduzu kete, afleur ni so ayeke dä mbeni pëpe, na mingi ti gbâ ti azo ni so ayeke he abia ti ndo so ama na nduzu (Ps. 120-134). So gbâ ti azo na Jérusalem ape! Tongana matanga ni ahunzi awe, azo ni so kue ayeke gi lege ti kiri. Joseph na Marie nga kue ayeke kiri, ala yeke peut-être na gbâ ti aye ti sarango ni. Na li ti ala, Jésus ayeke na popo ti ambeni zo ni wala afami. Me gi na peko ti so ala tambela alingbi lango oko awe si ala ga ti bâ so Jésus ayeke dä ape.—Luc 2:41-44.

22, 23. (a) Tongana Joseph na Marie abâ so Jésus ayeke na tere ti ala ape, ala sara nyen? (b) Tongana ala wara Jésus awe, Marie atene nyen na lo?

²² Bê ti ala ayeke gi na nduzu nduzu. Ala kiri ala mû yongoro  lege ti kiri na Jérusalem ni. Yâ ti gbata ni kue adë. Ala yeke tambela na yâ ni, ala iri Jésus gbä. Molenge ni ayeke na ndo wa so? Lango ota ahon awe. Na bê ti Joseph kâ, lo tene ti lo nyen? Lo bi na ngu kua so Nzapa amû na lo so? Na nda ni, ala lï na yâ ti temple, ala gi ndo juska ala lï na yâ ti mbeni kubu ni so gbâ ti akota zo ti fango Ndia abungbi dä. Ala ye ti bâ, Jésus la aduti kâ na popo ti akoli so! Bê ti ala kue adë!—Luc 2:45, 46.

²³ Jésus ayeke mä akoli so na lo yeke hunda gbâ ti tënë na ala. Li ti akoli ni akpe kue na ndara so kete molenge so ayeke na ni nga na akiringo tënë ti lo ni. Me ti Marie na Joseph, ye ni ayengi ala ngangu. Bible atene so Joseph azi yanga ape, gi Marie la asara tënë. Lo fa gingo bê ti ala use kue, lo tene: “Molenge ti mbi, mo sara na e tongaso ngbanga ti nyen? Bâ, mbi na babâ ti mo, li ti e aga kirikiri na e yeke gi mo.”—Luc 2:47, 48.

24. Bible afa so kua ti ababâ na amama ayeke tongana nyen?

 ²⁴ Gi na nduru tënë tongaso, Bible afa so kua ti ababâ na amama ayeke kete ye ape, même tongana molenge ni ayeke na siokpari na tere ti lo pëpe! Batango amolenge na tango ti e na yâ ti sioni dunia so alingbi ti sara si li ti ababâ na amama “aga kirikiri”. Me ti hinga so Nzapa ahinga akpale ti ala ni alingbi ti dë bê ti ala mingi.

25, 26. (a) Jésus atene nyen na babâ na mama ti lo? (b) Atënë ti Jésus ni asara peut-être nyen na ndo ti Joseph?

²⁵ Me ti Jésus, lo ngbâ lani gi na oko ndo so na yâ ti dunia so lo lingbi ti duti nduru mingi na Jéhovah, Babâ ti lo ti yayu. Lo yeke nyon atënë ni nyongo. Tongaso, lo kiri tënë na babâ na mama ti lo, lo tene: “Ala yeke gi mbi ngbanga ti nyen? Ala hinga pëpe so mbi yeke duti gi na yâ ti da ti Babâ ti mbi?” (Luc 2:49). Sioni ayeke na yâ ti tënë ti lo ni ape.

²⁶ Âmanke atënë so akiri lege mingi na li ti Joseph, na peut-être a yeke na ngia na yanga la si lo yeke pensé na ni. Lo la si lo fa na Jésus ti ndoye Jéhovah Nzapa tongaso mingi. Na ngu 12, Jésus ahinga awe tâ ye so aye ti tene “babâ.” Dutingo nduru mingi na tere ti Joseph la asara si lo manda ye so.

27. (a) Ababâ ti sewa, pasa wa la ala yeke na ni? (b) Ngbanga ti nyen a lingbi ababâ adabe ti ala na tapande ti Joseph?

²⁷ Tongana mo yeke babâ ti sewa, mo bâ pasa so mo yeke na ni ti fa na amolenge ti mo ti hinga sarango ye ti babâ so aye amolenge ti lo nga ayeke bata ala si sioni asi na ala ape? Hinga ape, mo yeke na amolenge na gbe ti mo, me so ayeke ti yâ ti mo ape, dabe ti mo na Joseph, na sara ye na ala na ndoye, teti amolenge ayeke nde nde. Mû maboko na ala ti ga nduru mingi na Jéhovah Nzapa, Babâ ti ala ti yayu.—Diko  aÉphésien 6:4.

28, 29. (a) Atënë ti Luc 2:51, 52 afa nyen na ndo ti Joseph? (b) Joseph asara lani nyen ti tene ndara ti molenge ti lo angbâ ti maï?

²⁸ Bible asara tënë mingi na ndo ti Joseph ape, me atâa so kue  a lingbi e gi ti hinga ye na ndo ti lo. Bible atene so Jésus ‘angbâ ti woko tere na gbe ti ala’, so ti tene na gbe ti babâ na mama ti lo. A tene nga so “ndara ti Jésus ayeke maï nga lo yeke ga koli. Lo ngbâ ti nzere na lê ti Nzapa nga na lê ti azo.” (Diko Luc 2:51, 52.) Atënë so afa nyen na ndo ti Joseph? A fa aye mingi. Na tapande, a fa so Joseph angbâ lakue ti mû li ni na yâ ti da ti lo, teti so Jésus, so lo yeke ti lo na siokpari pëpe, amä lakue yanga ti lo.

²⁹ E manda nga so ndara ti Jésus angbâ lani ti maï. Kite ayeke pëpe so Joseph la ayeke na pekoni. Na lâ ni kâ, mbeni ngbene mato ayeke dä na popo ti aJuif na a lingbi ti wara ni laso nga. Mato ni atene so gi akoli so ayeke na gbâ ti ye ti sarango ni ape si alingbi ti ga awandara, me azo tongana amenuisier, wala azo ti fango yaka, aforgeron “akpa oko ape ti fa ye so ayeke mbilimbili wala ti fâ ngbanga; a bezoin ala ape na ando so azo ayeke tene amato dä.” Me angu mingi na pekoni, Jésus afa mvene ti mato so, teti so na ngoi so lani lo ngbâ kete, lo mä fani mingi babâ ti lo Joseph, mbeni senge menuisier, na fango tâ na lege ni “mbilimbili” ti Jéhovah nga na ‘fango ngbanga’ ti lo.

30. Tapande wa Joseph azia na ababâ ti sewa ti laso?

³⁰ Joseph asara nga lani ye mingi na ndo ti maïngo ti Jésus na lege ti mitele. E tene tongaso ngbanga ti so lo bata Jésus nzoni ngbii juska lo ga kota koli. Nga, Joseph afa sarango kua na molenge ti lo ni. Azo ahinga lani Jésus tongana molenge ti menuisier, me nga tongana mbeni menuisier, wala “sarapande”. (Marc 6:3). A fa so Joseph afa ye nzoni na Jésus. Ababâ ti sewa nga laso asara nzoni, ala mû tapande ti Joseph, na lege so ala yeke fa ye na amolenge ti ala nzoni, si tongana ala kono ala lingbi ti bâ lege ti ala wani.

31. (a) Na bango aye ni, lawa la Joseph akui? (Yôro nga dä atënë ti yâ ti  encadré ni.) (b) Tapande wa Joseph azia na e laso?

³¹ Me gi na ngoi so e diko na yâ ti Bible a tene Jésus awara batême tongana lo yeke na ngu 30 tongaso, ge la si e mä tënë na ndo ti Joseph encore ape. Na bango aye ni, Marie ayeke lani womua na ngoi so Jésus ato nda ti fango tënë ti lo. (Bâ encadré “ Joseph akui lawa?”) Ye oko, Joseph azia tâ mbeni pendere tapande: lo yeke lani mbeni babâ so abata sewa ti lo si sioni asi na ala ape, lo bâ lege ti ala nga lo zia lege ni ape juska na kuâ ti lo. Ni la, zia si aChrétien kue, atâa ala yeke ababâ ti sewa wala pëpe, asara ye na mabe tongana ti Joseph!