IBIRAAWOOTU AFIINNI borreessinoonniha Qullaawa Maxaafa nabbawa dandaatto? Nabbawa agurina laˈe nafa egennoottokkiha ikkara dandaanno. Ikkollana, 16^ki sani balla heeˈrinohu Eeliyaasi Huteri yinanni fullahaanchinna isi Ibiraawootu Afiinni qixxeessinota lame Qullaawu Maxaafi tiro daafira afittoro, Qullaawa Maxaafakki albinni roore naadattora dandaatto.

Eeliyaasi Huter 1553ni Gorlitiizi yinannihu shiimu katamira ilamino; xaa yannara kuni katami noohu Jarmanete danni Poolaandetenna Cheki Rippaabilike ledo xaadanno qooxeessiraati. Huteri Mereerimu Soojjaati manni coyiˈranno afoo rosinohu Jeena yinanni katamira Luteraani yuniversiteraati. Isi 24 dirihu heeˈre Layippisingi yuniversitera Ibiraawootu Afoo rosiisanno pirofeesericha ikkino. Yannate gedensaanni isi rosiinsanni gara woyyeesse, Nurembergi yinanniwa rosu mine xintino; hakkiicho rosaano shoolu diri giddo Ibiraawootu, Giriikete, Laatinetenna Jarmanete Afoo rossanno. Hatte yannara wolu rosi mine woy yuniversitera togoo roso dirosiinsanni.

Huteri 1587ni Akkala Gondooro yinannita Ibiraawootu Afii ittime qixxeessino. Tenne ittime Dereki ha-Kodeshi yinanni; tenne yaatto Isayaasi 35:8 aaninni haaˈnoonni; hatto yaa “Qullaawa Doogo” yaate. Tini ittime biifadda fidallanni borreessinoonnita ikkase “Baalunkuri tenne ittime danchumma leellishanno” yinanni gede assitino. Ikkollana tenne Qullaawu Maxaafi ittime baxxitinota assannohu qaru coyi, rosaano Ibiraawootu Afoo rosate horoonsiˈransaati.

Huteri Ibiraawootu Afiinni qixxeessinohu Qullaawu Maxaafi lowo geeshsha kaaˈlannoho yineemmohu mayiraatiro afate, hanni rosaano Qullaawa Maxaafa Ibiraawootu Afiinni nabbawate woˈnaaltanno wote qarra ikkannonsaha lame coye laˈno. Umihunni Ibiraawootu Afiiha Qullaawa Maxaafa borreessinoonnihu baxxitinonna lowo manni afinokki fidallanniiti; layinkihunni qaru qaalira albaanna badheenni borreessinanni fidalla qaru qaali hiikkonneetiro bade afa qarra ikkitanno gede assitanno. Lawishshaho, hanni “lubbo” yitanno tiro afiˈrinoha nefeshi (נפשׁ) yaannoha Ibiraawootu Afii qaale laˈno. Hiziqeeli 18:4 aana konni qaalira albaanni ha (ה) yinanni fidale no; lamenka gamba assinanni wote ha-nefeshi (הנפשׁ) ikkanno. Ibiraawootu Afoo rosinokki manchira, ha-nefeshi (הנפשׁ) yaanno qaalinna nefeshi (נפשׁ) yaanno qaali horo babbaxxinoha lawasira dandaanno.

 Huteri rosaanosi kaaˈlate kaajja hayyo horoonsiˈrino; isi lamu gari fidale yaano giddose fano bayicho afidhinotanna fano bayicho afidhinokki fidale horoonsiˈrino. Isi qara qaale giddose fano bayicho afidhinokki fidallanni borreessino. Qaru qaalira albaanna badheenni eˈanno fidalla kayinni giddose fano bayicho afidhino fidallanni borreessino. Tini hayyo Ibiraawootu Afoo rosanno manni qara qaale bade afanno gede kaaˈlitino. Xawishshu Ledo Noote Qullaawa Borrote Haaro Alame Tirorano lekkaalliidi qaagiishshira hattoo hayyo horoonsiˈnoonni. Noo gedeenni haaˈnoonniha qara qaale duˈminse borreessinoonni; qaru qaalira albaanna badheenni eˈanno fidalla kayinni duˈminsikki borreessinoonni. Aleenni noo misile, Huteri Ibiraawootu Afiinni qixxeessinote Qullaawu Maxaafi tiroranna Xawishshu Ledo Noote Qullaawa Borrote Haaro Alame Tirora Hiziqeeli 18:4 aana ma gari fidalla horoonsiˈnoonniro leellishshanno.

Huteri duucha wote mannu Haaro Gondooro yee woshshannoha gamba asse 12 afiinni mitteenni qixxeessino. Tenne ittime Nurembergi yinanniwa 1599ni qixxeessinoonni; konni daafira tenne ittime Nurembergi Pooligilooti yinanni. Huteri 12 afiinni qixxaabbino ittime ledo, Ibiraawootu Afiinni qixxaabbinoti Giriikete Afiiti Qullaawa Borro heedhanno gedeno assa hasiˈrino. Ikkollana isi Ibiraawootu Afiinni qixxeessinoonnita Giriikete Afii tiro afiˈriro “woxe baatate maahoyye yiinoha” ikkirono, tenne tiro diafiˈrino. * Konni daafira, Huteri umisi Haaro Gondooro Giriikete Afiinni Ibiraawootu Afiira qole tirate hedi. Isi baalankare facci asse agure konne tirote looso mittu diri giddo loose gudino.

Huteri Ibiraawootu Afiinni qixxeessinoti Giriikete Afiiti Qullaawa Borro mageeshshi geeshsha kaaˈlitino? Firaantisi Delitishi yinannihu 19^ki sanira heeˈrinohu Ibiraawete fullahaanchi togo yiino: “Huteri Ibiraawootu Afiinni qixxeessino tiro isi konne afoo wolu batinyu Kiristaaninni roore egenninota leellishshannote; konni daafira isihu tirote loosi xaa yannarano taashshe laˈˈate kaaˈlanni no; isi baalanka darga gara ikkino xawishsha horoonsiˈrino gari dhagge ikkannoho.”

Huteri tirote loosisinni lowo woxe diafiˈrino; isinni isi qixxeessino ittime gari geeshsha dihirantino. Ikkollana, isi loosino loosi, lowo geeshsha kaaˈlinohonna hambannikkiho. Lawishshaho, isi Ibiraawootu Afiinni qixxeessinoha Haaro Gondooro Wiliyaami Roobertiseni 1661ninna Richaardi Kadiiki 1898ni haaroonsite attantino. Huteri Giriikete Afiinni tiri wote, Ibiraawootu Afiite Qullaawa Borronni haaˈnoonni qummeeshshuwara Kiriyosi (mooticha) nna Teoosi (magano) yinannita maaragete suˈmuwa afanno wote woy, tini suˈmuwa Yihowa xawisate eˈino yee hedanno wote, “Yihowa” (יהוה, YHWH) yee garunni tirino. Batinye Haaru Gondoori tiro Maganu suˈma qummi diassitino; Huteri qixxeessino tiro kayinni, Maganu suˈmi Giriikete Afiite Qullaawa Borro giddora easi gara ikkitinota leellishshanno.

Wole wote Giriikete Afiite Qullaawa Borrora woy Xawishshu Ledo Noote Qullaawa Borrote Haaro Alame Tirora lekkaalliidi qaagiishshira Yihowa yinanniha Maganu suˈma laˈˈatto wote, Huteri loosino loosonna isi Ibiraawootu Afiinni qixxeessinota Qullaawu Maxaafi tiro qaagi.